ATEBETÜ’L HAKAYIK ÜZERİNE KIPÇAK TÜRKÇESİ BAĞLAMINDA TESPİTLER

Year 2021, Volume: 2 Issue: 2, 63 - 72, 15.06.2021

Can Özgür

Abstract

Atebetü’l-Hakayık, 12. yüzyılda yazılmış manzum öğüt ve
ahlâk kitabıdır. Edib Ahmed Yükneki tarafından Karahanlı
Türkçesiyle kaleme alınmıştır. Eserde on üç bölüm, kırk
beyit ile yüz bir tane dörtlük bulunmaktadır. Tamamı 484
mısradır. İlavelerle bu sayı 512’ye çıkmaktadır. Eserin
kopyaları arasında, en iyi ve en eski tarihli olan Semerkand
yazmasıdır. Bu nüsha, İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi
Ayasofya Bölümü nr. 4012’de kayıtlıdır. 848 (1444) yılında
Semerkand’da hattat Zeynelabidin tarafından istinsah
edilmiştir. Uygur harfleriyledir. Diğer önemli bir yazması,
Ayasofya Kütüphanesi nr. 4757’de kayıtlı bir mecmuanın baş
kısmında bulunan Ayasofya nüshasıdır. 884 (1480)’te
Abdurrezzak Bahşı tarafından İstanbul’da düzenlenmiştir.
Metnin üst satırları siyah mürekkeple Uygur harfleri, alt
satırları ise kırmızı mürekkeple Arap harfleriyle yazılmıştır.
Eserin son olarak Hollanda yazması yayımlanmıştır
(Çakmak, 2019).
Kıpçak Türkçesi, Türkçenin Orta Türkçe diye adlandırılan ve
13.-17. Yüzyılları içine alan tarihî döneminin alt kollarından
biridir. Bu araştırmada Atebetü’l-Hakayık üzerine Kıpçak
Türkçesi bağlamında (fonetik, morfolojik ve söz varlığı)
yönünden tespitler konusu ele alınıp işlenmektedir.

Keywords

Atebetü’l-Hakayık, Kıpçak Türkçesi, gramer, söz varlığı, tespitler.

DETERMINATIONS ON ATEBETÜ & JUVENILE IN THE CONTEXT OF KIPCHAK TURKISH

Abstract

Atebetü'l-Hakayık is an advice and ethics book in verse
written in the 12th century. It was written by Edib Ahmed
Yükneki in Karakhanid Turkish. There are thirteen chapters,
forty couplets, and one hundred and one quatrains in the text.
Whole book is consist of 484 lines. With additions, this
number increases to 512. Among the copies of the work, the
Samarkand manuscript is the best preserved and the oldest
dated one. This copy is recorded in nr. 4012 in the Hagia
Sophia Department of İstanbul Suleymaniye Library. It was
copied by calligrapher Zeynelabidin in 848 (1444) in
Samarkand. It is scripted with Uighur letters. Another
important copy is the Hagia Sophia manuscript at the head of
a magazine recorded in nr. 4757. in Hagia Sophia Library. It
was edited in Istanbul by Abdurrezzak Bahşı in 884 (1480).
The upper lines of the text are written in black ink with
Uighur letters and the bottom lines with Arabic letters in red
ink. Recently the Netherlands copy of this work has been
published (Çakmak, 2019).
Kipchak Turkish is one of the sub branches of the historical
period of Turkic which is called Middle Turkic and includes
the 13th-17th centuries. In this research, the issue of findings
on Atebetü'l-Hakayık in the context of Kipchak Turkish (on
the levels of phonetics, morphology and vocabulary) is
analyzed and discussed.

Keywords

Atebetü’l-Hakayık, Kipchak Turkish, grammar, vocabulary, findings.

References

• AH: Arat, Reşit Rahmeti (1992) Atebetü’l-Hakayık (Edib Ahmed b. Mahmud Yükneki), Ankara: TTK Yayınları.
• AHG: Gökdağ, Bilgehan Atsız (1989) Atabetü’l-Hakayık Grameri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çakmak, Serkan (2019) Atabetü’l-Hakâyık, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay.: 115.
• DLT I, II, III, IV: Atalay, Besim (1985) Divânü Lugati’t-Türk Tercümesi, C 1-4, Ankara: TDK Yayınları.
• HAOT: Ata, Aysu (2002) Harezm-Altın Ordu Türkçesi, İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi 36 - Kebikeç Yayınları.
• KHKT: Sağol Yüksekkaya, Gülden - Argunşah, Mustafa (2012) Karahanlıca, Harezmce, Kıpçakça Dersleri, İstanbul: Kesit Yayınları.
• Kİ: Caferoğlu, Ahmet (1931) Kitâb al İdrâk li Lisan al Atrâk, İstanbul: Evkaf Matbaası.
• Krh.T.G.: Hacıeminoğlu, Necmettin (1996) Karahanlı Türkçesi Grameri, Ankara: TDK Yayınları.
• KTG 1: Karamanlıoğlu, Ali Fehmi (1994) Kıpçak Türkçesi Grameri, Ankara: TDK Yayınları.
• KTG 2: Güner, Galip (2013) Kıpçak Türkçesi Grameri, İstanbul: Kesit Yayınları.
• KTS: Toparlı, Recep - Vural, Hanifi - Karaatlı, Recep (2003) Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.
• KTÜA: Özgür, Can (2020) Kıpçak Türkçesi Üzerine Araştırmalar, Ankara: Gazi Kitabevi.
• Toprak, Funda (2003) “Divânü Lügati’t-Türk’te Kıpçakça Kaydıyla Verilen Kelimelerin Tarihî Kıpçak Söz Varlığı İçindeki Yeri”, Türkoloji Dergisi, C. 16, S. 2, s. 79-90.