Tarihsel Bir Süreklilik Olarak “Türklerde Tebabet”: Süheyl Ünver ve Tıp Tarihi Enstitüsü

Year 2019, Special Issue, 151 - 170, 31.12.2019

Ali Erken

Abstract

Bu makale Türk Tıp Tarihi Enstitüsü özelinde Türkiye’de tıp tarihi çalışmalarının kuruluş dönemini inceler. Bir bilim dalı olarak tıp tarihinin ortaya çıkışı erken Cumhuriyet döneminin hakim tarih ve kimlik algısı ile yakından ilişkili olmuştur. Ancak bu süreçte Tıp Tarihi Enstitüsü kurucu müdürü olan Süheyl Ünver’in yaklaşımı dikkat çekicidir. Süheyl Ünver 1933 Üniversite Reformu sonrası İstanbul Üniversitesi bünyesindeki yerini korumuş ve Enstitü müdürlüğüne atanmıştır. Süheyl Ünver’in bilim tarihine yönelik bakış açısının dönemin genel söylemini yansıttığını ancak Cumhuriyetin kurucu elitlerinin benimsediği tarih ve dünya görüşü ile tam örtüşmediğini söylemek mümkündür. Ünver neşrettiği çalışmalarda tıp ilmine Türklerin sunduğu katkıları öne çıkarır ve tarihsel olarak Türklerdeki tebabet ilminin sürekliliğini ortaya koymaya çalışır. Ele aldığı isimlerin tıp alanındaki çalışmalarının yanında “Türk” kimliğine de odaklanır. Tetkik ettiği eserler ve kurumlara dönemin gelenekten kopuk ve pozitivist çizgisinin dışında bütüncül bir bakış açısıyla yaklaşır. Tıp Tarihi Enstitüsü neşriyatı ve hatıratlara dayanan bu çalışma tıp tarihi yazımının Cumhuriyet döneminin kimlik inşası ile ilişkisini incelemeyi amaçlar.

Keywords

Tarih yazımı, Tıp tarihi, Kimlik, Modern Türkiye, Süheyl Ünver

As a Historical Continuity “Medicine of the Turks”: Süheyl Ünver and the Institute of Medical History

Abstract

This article examines the foundational period of history of medicine in modern Turkey. The emergence of historical studies on medicine is closely linked to the dominant historiographical lines and identity formation process. Yet during this period the approach of Suheyl Unver, the founding director of the Institute of Turkish Medical History, is striking. Following the university reform in 1933 Ünver was appointed as the Director of Institute. It can be said that Unver’s approach reflected the prevailing ideological discourse of the time, yet in certain points his opinions diverged from the views of Republican elites. Ünver in his works pinpointed the contribution of Turks to the medicine and tried to demonstrate the historical continuity of medical sciences among the Turks. Unlike the positivist and anti-traditionalists currents of the time he embraced a balanced approach in dealing with past experiences in medicine. Based on primary sources from the Institute of Turkish Medical History and personal collections this research investigates the connection between the historiography of medical sciences and the identity construction in Republican period.

Keywords

Historiography, History of medicine, Suheyl Unver, Identity, Modern Turkey

References

• Akman, Şefik Taylan. “Türk Tarih Tezi Bağlamında Erken Cumhuriyet Dönemi Resmî Tarih Yazımının İdeolojik ve Politik Karakteri.” Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi 1, (2011): 80–109.
• Altıntaş, Ayhan. “Feridun Nafiz Uzluk ve Tıp Tarihi.” USAD, (Güz 2018): 280–287. Nizameddin Ahmed b. Ömer b. Ali Aruzi Nizami-i Aruzi. Tıb İlmi ve Meşhur Hekimlerin Mahareti: Çehar Makale’den İlm-i Tıb ve Hidayet-i Tabib, haz. A. Süheyl, trc. Abdülbaki Gölpınarlı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Tıp Tarihi Enstitüsü, 1936.
• Baykal, Mesud. “İbn Sina, Kuvayı Erbaa.” Türk Tıb Tarihi Arkivi 3, no. 10 (1938).
• Berktay, Halil. Cumhuriyet İdeolojisi ve Köprülü. Ankara: Kaynak, 1983.
• Beyaz, Yasin. “Rıfat Osman’ın Süheyl Ünver’e Yazdığı Mektuplar: Bir Osmanlı Aydınının Harf İnkılabı ile İmtihanı.” Divan 20, no. 38 (2015/2): 83–112.
• Budak, Mustafa. “Modernleşme Açısından Atatürk’ün Osmanlı Tarihi ve Islahatları Eleştirisi.” İlmi Araştırmalar 4, (1997): 59–65.
• Burgu, Abdullah. “Feridun Nafiz Uzluk’un Selçuklu Tarihçiliğine Katkıları.” Selçuklu Araştırmaları Dergisi, (2018): 72–93.
• Copeaux, Etienne. Tarih Ders Kitaplarında Türk Tarih Tezinden Türk - İslam Sentezine. Çeviren A. Berktay. İstanbul: İletişim, 2006.
• Dölen, Emre. “Müderris Dr. Akil Muhtar Bey’in “Darülfünunumuz Hakkında Bazı Mülahazat” Adlı Risalesi.” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 5, no. 1 (2003): 69–88.
• Dölen, Emre. Türkiye Üniversite Tarihi, Cilt 3, Darülfünun’dan Üniversite’ye Geçiş. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2010.
• Ersanlı, Büşra İktidar ve Tarih. İstanbul: İletişim, 2003.
• Ergin, Osman Nuri. “Tıb ile Teb ve yılan amblemi il yılan totemi arasında münasebet var mıdır?.” Türk Tıb Tarihi Arkivi 1, no. 1 (1935): 63–71.
• Fazlıoğlu, İhsan. “İki Ucu Müphem Bir Köprü: ‘Bilim’ ile ‘Tarih’ ya da ‘Bilim Tarihi.” Türkiye Araştırmaları, Literatür Dergisi 2, no. 4 (2004): 9–27.
• Galip, Reşit. “Osmanlı Tarihçiliği” Ülkü 2, no. 9 (1933): 168. Georgeon, François. Türk Milliyetçiliğinin Kökenleri: Yusuf Akçura. İstanbul: Tarih Vakfı, 1999.
• Günaltay, Şemsettin. “İslam Dünyası İnhitatı Sebebi Selçuklu İstilası mıdır?” Belleten 2, no. 5-6 (1938): 265–278.
• Günergün, Feza. “Türkiye’de Tıp Tarihi: Geçmiş Yıllardaki Çalışmalar ile Son Araştırmaların İncelenmesi.” Tarih Okulu, no. 14 (İlkbahar-Yaz 2013): 267–280.
• Karpat, Kemal. The Politicization of Islam: Reconstructing Identity, State, Faith, and Community in the Late Ottoman State: Reconstructing Identity, State, Faith and Community in the Late Ottoman State. Oxford: Oxford University Press, 2001.
• Kabapınar, Yücel. “Başlangıçtan Günümüze Türk Tarih Tezi ve Lise Tarih Kitaplarına Etkisi.” Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 1, (1992): 143–178.
• Kazancıgil, Aykut. “Bir Bibliyografyanın Uzun Hikayesi.” İçinde Süheyl Ünver Bibliyografyası, ed. Aykut Kazancıgil, Ahmed Güner Sayar, 11–15. İstanbul: İşaret, 2017.
• Kazancıgil, Aykut. “Türkiye’de Tıp Tarihi.” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 2, no. 4 (2004): 213–232.
• Mazıcı, Nurşen. “Öncesi ve Sonrasıyla 1933 Üniversite Reformu.” Birikim 76, (1995): 56–70.
• Sabuncuoğlu Şerafeddin, Cerrahiye-i İlhaniye. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları, 1956.
• Sayar, Ahmet Güner. A.Süheyl Ünver: Hayatı, Şahsiyeti ve Eserleri. İstanbul: Eren, 1994.
• Sayılı, Aydın. “İbni Sina İranlı mıdır, Yoksa Türk mü?.” ISIS, no. 83, (1939): 24–26.
• Terzioğlu, Arslan. “İstanbul Tıp Fakültesi Tarihçesi.” İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası 63, no. 2 (2000): 1–18.
• Uzel, Halid. “Türklerde hastabakıcılığına Dair bir Açılış Dersi.” Türk Tıb Tarihi Arkivi 1, no. 3 (1935): 71–73.
• Uzluk, Nafiz. “Sanizade Atayi: El-kitabu’l Hamse fi Zikri’l Edviye.” Türk Tıb Tarihi Arkivi 3, no. 12 (1939): 115–117.
• Uzluk, Nafiz. “Hekimbaşı M.Behçet Efendi’nin Kitapları ve İslamlarda Bitik Sevgisi.” Türk Tıb Tarihi Arkivi 3, no. 11 (1939): 87–103.
• Uzluk, Nafiz. “Farmokoloji üzerine: İslam Tıbbında Farmakoloji ve Saydilani Nebatlar.” Türk Tıb Tarihi Arkivi 1, no. 1 (1935): 10–14.
• Uzluk, Nafiz. “Şerifoğlu Yadigarı.” Türk Tıb Tarihi Arkivi 1, no. 2, (1935): 116–118.
• Ünver, Süheyl. İstanbul Üniversitesi Tıb Fakültesi Tıb Tarihi Enstitüsü 1937-1938 Ders Yılı Çalışmaları Hülasası. İstanbul Üniversitesi Tıp Tarihi Enstitüsü yayınları, 1938.
• Ünver, Süheyl. İstanbul Üniversitesi Tıb Fakültesi Tıb Tarihi Enstitüsü 1938-1939 Ders Yılı Çalışmaları Hülasası. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Tıp Tarihi Enstitüsü yayınları, 1939.
• Ünver, Süheyl. “Orta Zamanda Türkçe Takrir.” Türk Tıb Tarihi Arkivi 2, no. 6 (1937): 38–40.
• Ünver, Süheyl. “Birun’lu Türk Hekimi Eburreyhanın Tıb Bitkileri.” Türk Tıb Tarihi Arkivi 1, no. 3 (1935): 112–116.
• Ünver, Süheyl. “İslam Tababetinde Türk Hekimlerinin Mevkii ve İbni Sinanın Türklüğü.” Belleten 1, no. 1 (1937): 11–12.
• Ünver, Süheyl. “İbni Sina’nın Türklüğü Hakkında.” Türk Tıb Tarihi Arkivi 6, no. 49 (1942): 8–10.
• Ünver, Süheyl. “Ebu Reyhan Bîrûnî: Kitabussaydile’sinde Şahsi Fikirleri Hakkında” ve “Büyük Türk filozof ve hekimi Uzluk oğlu Ebu Nasrı Fârabînin Tıbbi bir Makalesi.” İstanbul: Ahmet İhsan Basımevi, 1938.
• Ünver, Süheyl. Uygurlarda tababet: VIII-XIV. Asır. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Tıp Tarihi Enstitüsü, 1936.
• Ünver, Süheyl. “Türk hekimi Fârabî’nin Udu.” Türk Tıb Tarihi Arkivi 5, no. 18 (1940): 21–22.
• Ünver, Süheyl. “İbni Sina: Hüznün Mahiyet ve Sebepleri.” Türk Tıb Tarihi Arkivi 1, no. 6 (1937): 33–34.
• Ünver, Süheyl. “Hekim Şaban Şifai ve Ömer Hayyam’ın Fikirleri.” Türk Tıb Tarihi Arkivi 3, no. 9 (1938): 13–17.
• Ünver, Süheyl. “Telkinle Tedavi.” Türk Tıb Tarihi Arkivi 4, no. 15 (1940): 124–126.
• Ünver, Süheyl. Ebu Reyhan Bîrûnînin Farmakolojiye Ait Fikirleri. İstanbul: Kenan Basımevi, 1938.
• Ünver, Süheyl. “Tabib Miralay Mehmet Şakir İbrahim ve Haydarpaşa Hastanesi Tarihçesi ve Diğer Yazıları.” Türk Tıb Tarihi Arkivi 6, no. 19 (1942): 32–44.
• Ünver, Süheyl. “İsmail Saib Efendi Hoca ve Tıb Tarihimiz.” Türk Tıb Tarihi Arkivi 4, no. 16 (1940): 145–161.
• Ünver, Süheyl. “Anadolu’da Eti Tababeti Hakkında.” Türk Tıb Tarihi Arkivi 1, no. 1 (1935): 7–9.
• Ünver, Süheyl. “Anadolu Folklorunda Haizi Ehemmiyet Gibi Görülen Bazı Misaller.” Türk Tıb Tarihi Arkivi 3, no. 10 (1938): 76–78.
• Ünver, Süheyl. “X.uncu Asırda Orta Asya’da Türk folklorunu ve Tıb Tarihini Alakadar Edecek bir Bakış.” Türk Tıb Tarihi Arkivi 3, no. 10 (1938): 86–89.
• Ünver, Süheyl. Türk Tıb Tarihinin Esasları. İstanbul: Türk Tıb Tarihi Enstitüsü Yayınları, 1939.
• Ünver, Süheyl. “Yılan Resmi ve Selçuklular Tababeti.” Dirim, no. 1, (İkincikanun 1939): 17–21.
• Ünver, Süheyl. “Güzel Yazılarda Hakimane Sözlere Bir Örnek.” Türk Tıb Tarihi Arkivi 4, no. 13 (1939): 8–11.
• Ünver, Süheyl. “İbrahim Temo.” Türk Tıb Tarihi Arkivi 1, no. 2 (1935): 75–78. Ünver, Süheyl. Selçuk Tebabeti. Ankara: TTK, 1940.
• Vaner, Haydar. “Mirsadu’l-Ibad ve Hayyam.” Türk Tıb Tarihi Arkivi 3, no. 11 (1939): 81–96.
• Wildman, Horst. Atatürk ve Üniversite Reformu. İstanbul: Kabalcı, 1999.
• Yıldırım, Nuran. İstanbul Tıp Fakültesi Tarihine Bir Bakış. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, 2015.
• Yıldırım, Nuran. Tıphane-i Amire ve Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane’den İstanbul Tıp Fakültesi’ne. İstanbul: Betim, 2019.