Hukukun Üstünlüğü Üzerine

Year 2023, Issue: 4, 63 - 76, 30.06.2023

Yaşar Ünal

Abstract

Egemenlik olgusu ontolojik ve siyasi olmak kaydıyla temelde iki unsur olarak ele alınmaktadır. Bunlardan ontolojik egemenliğin sahibi Allah, siyasi egemenliğin sahibi ise insandır. Allah’ın insanı “halife” kılmasının bu bağlamda anlaşılması gerekmektedir. Emanetin emini olan insanın en önemli rolü, yeryüzünü imar ederek düzenli ve güvenli bir toplumsal yapının ortaya çıkmasını sağlamaktır. İnsanın söz konusu işlevleri yerine getirmesi, ancak adaletin tesis edilmesiyle mümkündür. Adaletin gerçekleşmesinin birinci koşulu ise “hukukun üstünlüğü” ilkesinin her koşulda sağlanmasıdır. Geçmişte olduğu gibi günümüzde de insanların en çok ihtiyaç duyduğu şey adalettir. Buna uygun olarak Kur’an’ın, toplum anlayışının özünde adaleti temin edecek ve bütün insanların haklarını koruyacak, hukukun üstünlüğüne bağlı bir yönetimin kurulması hedefi bulunmaktadır. İnsana düşen bunu gerçekleştirmek üzere gerekli çabayı ortaya koymasıdır. Biz bu makalede hukuk-adalet ilişkisini ve İslam Dini’nin bu konuda nasıl bir duruş sergilediğini ortaya koymayı hedefledik. Çalışmamızda kavram analizi, tarihsel ve olgusal gerçeklik öne çıkarmaya çalıştığımız unsurlar oldu. Yöntem olarak nitel araştırma yöntemlerinden doküman analizini tercih ettik. Araştırmanın sonucunda adaletin tesisinde hukukun üstünlüğü ilkesine göre hareket etmenin İslam’ın açık emri olduğuna ulaştık.

Keywords

Kelam, Adalet, Hukukun Üstünlüğü, Emanet, Egemenlik, Siyaset, Halife

On The Superiority Of Law

Abstract

The phenomenon of sovereignty is essentially discussed from two perspectives as the ontological and the political view. Allah is the authority of the ontological sovereignty and man is the subject of political sovereignty. In this manner, it is understood that Allah declared man as "his caliph". The most important task of man who is the reliable protector of fiduciary given by Allah is to ensure the emergence of an orderly and secure social structure by rebuilding the earth. The fulfillment of these tasks is possible only if the establishment of justice is fulfilled. The first condition for fulfilling the realization of justice is to guarantee the principle of the "superiority of law" in all circumstances. Justice is what people need most today as much as in the past. Accordingly, The Quran seeks to establish a government based on the rule of law that ensures justice and protects the rights of all subjects. It is man's duty to make the necessary affairs to carry out this task. This article aims to show the relationship between law and justice and the attitude of Islam in this sense. Also in the article, the conceptual analysis based on historical and factual reality was emphasized and the document analysis system, that is one of the qualitative research methods, was applied. As a result of this research, it was concluded that acting according to the rule of law in establishing justice is a fundamental order of Islam.

Keywords

Kalam, Justice, The Superiority of Law, Trust, Sovereignty, Politics, Caliph

References

• Adler, Alfred. İnsanı Tanıma Sanatı. çev. Şelale Başar, İstanbul: Dergâh Yayınları, 1979.
• Ahmed, Manzaruddin. “Kur’an’da Anahtar Siyasî Kavramlar”, İslâm’da Siyâset Düşüncesi. çev. Kâzım Güleçyüz . İstanbul: İnsan Yayınları, 1995.
• Akbulut, Ahmet. Sahabe Dönemi İktidar Kavgası. Ankara: Pozitif Matbaacılık, 2001.
• Ana Britannica, “Hukuk Maddesi”. İstanbul: Ana Yayıncılık, 1988.
• Aral, Vecdi. Hukuk Felsefesinin Temel Sorunları. İstanbul: Filiz Kitabevi, ty.
• el-Aşmavi, Muhammed Said. İslâm’a Karşı İslamcılık. çev. Sibel Özbudun, İstanbul: Milliyet Yayıncılık, 1993.
• Atay, Hüseyin. “Allah’ın Halifesi İnsan”. AÜİFD 18/1 (1970), 71-80.
• Aybay, Aydın - Aybay, Rona. Hukuka Giriş. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2003.
• Bardakoğlu, Ali, “Birlikte Yaşama İrade ve Ahlakının Dini Temelleri”, Hz. Peygamber ve Birlikte Yaşama Ahlakı. Ankara: DİB Yayınları, 1. Baskı, 2015.
• Bastiat, Frederic. Hukuk. çev. Yıldıray Arsan. Ankara: Liberte Yayınları, 2003.
• Bilge, Necip. Hukuk Başlangıcı Dersleri. Ankara: Yeni Desen Matbaası, 1959.
• Bruhl, Henry Levy. Hukuk Sosyolojisi, çev. Hüsnü Dilli. İstanbul: İletişim Yayınları, 1991.
• el-Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. el-Câmi’u’l-Musnedu’s-Sahîhu’l-Muhtasar, nşr. Muhammed Zuheyr en-Nâṡır. Beyrut: Dâru Tavki'n-Necât, 1422.
• Doğan, Mehmet. Büyük Türkçe Sözlük. Ankara: Birlik Yayınları, 1982.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Rağbet Yayınları, 1998.
• Ersöz, Resul. “Kur’ân’a Göre “Hakk” ve “Adalet” Kavramları Bağlamında İslâm Toplumunun İctimâî Değerleri”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 18/2 (2016), 1-27.
• Göğer, Erdoğan. Hukuk Başlangıç Dersleri. Ankara: AÜHF Yayınları, 1974.
• Görgün, Şanal. Hukukun Temel Kavramları. Ankara: Verso Yayınları, 1991.
• Gözübüyük, A. Şeref. Hukuka Giriş ve Hukukun Temel Kavramları. Ankara: Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü Yayınları, 1973.
• Gözübüyük, A. Şeref. Türkiye’nin İdarî Yapısı. Ankara: S Yayınları, 1974.
• Gümüşoğlu, Hasan. İslâm’da İmâmet ve Hilâfet. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1999.
• Güriz, Adnan. Hukuk Başlangıcı. Ankara: AÜHF Yayınları, 1986.
• Harvey, David. Sosyal Adalet ve Şehir, çev. Mehmet Moralı. İstanbul: Metis Yayınları, 2013.
• Hatemi, Hüseyin. Hukuk Devleti Öğretisi. İstanbul: İşaret Yayınları, 1989.
• Hirş, Ernest. Hukuk Felsefesi ve Hukuk Sosyolojisi Dersleri. Ankara: Güney Matbaacılık ve Gazetecilik, 1949.
• Hirst, Ernest. Pratik Hukukta Metod. Genişletip Değiştirerek İşleyen: Volf Gernis. Ankara: AÜHF Yayınları, 1978.
• Hz. Ali. Nechü’l-Belâğa (Hz.Ali’nin Konuşmaları, Mektupları ve Hikmetli Sözleri), der. eş-Şerîf er-Râdi, Ebu’l- Hasan Muhammed b. el-Hüseyin b. Musa el- Musevi, çev. Prof. Dr. Adnan Demircan. İstanbul: Beyan Yayınları, 2. Baskı, 2007.
• İbn Aşûr, Muhammed b. et-Tâhir. Tefsîru’t-Tahrîr ve’t-Tenvîr. Tunus: Dâru’t-Tunûsiyye li’n-Neşr, 1984.
• İnan, Ahmet. Çağdaş Egemenlik Teorisi ile Kur’an’ın Hâkimiyet Kavramının Karşılaştırılması-Yeni Bir İslâm Siyâset Teorisine Giriş. Ankara: Se-ba Ofset, 1999.
• İşcan, M. Zeki. Siyasal İslâm. Erzurum: Eker Yayınları, 2002.
• Kahveci, Niyazi. İslâm Siyaset Düşüncesi. Ankara: Türk Demokrasi Vakfı, 1996.
• Karaman, Hayrettin. Başlangıçtan Zamanımıza Kadar İslâm Hukuk Tarihi. İstanbul: İrfan Yayınevi, 1989.
• Karaman, Hayrettin. Mukayeseli İslâm Hukuku. İstanbul: İrfan Yayınevi, 1982.
• Kıllıoğlu, İsmail. Ahlâk-Hukuk İlişkisi. İstanbul: İFAV, 1988.
• Lewis, Bernard. İslâm’ın Siyasal Dili. çev. Fatih Taşar. Kayseri: Rey Yayınları, 1992.
• Meydan Larousse, “Hukuk Maddesi”. İstanbul: Meydan Gazetecilik Neşriyat, 1971.
• Miller, David, “Adalet”, Blackwell’in Siyasal Düşünce Ansiklopedisi I içinde, haz. David Miller vdğr., çev. Bülent Peker ve Nevzat Kıraç. Ankara: Ümit Yayıncılık, 1994.
• el-Minkari, Nasr b. Muhazim. Vak’atu Sıffin, thk. Abdusselam Muhammed Harun. Kahire: el-Müessetü’l-Arabiyye, 1382.
• Mutahhari, Murtaza. Tarih ve Toplum. çev. Cengiz Şişman. İstanbul: Yöneliş Yayınları, 1991.
• el-Müslim, Ebü’l Huseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyri. es-Sahîh. Beyrut: İhyau’t-Tursi’l-Arabi, t.y. Nass, İhsan. el-Asabiyyetü’l-Kabeliyye ve Eseruhâ fi’ş-Şi’ri’l-Emeviyye. Beyrut: Dâru’l-Yakaza, 1964.
• Okandan, Recai Galip. Hukuk Tarihi Dersleri. İstanbul: Fakülteler Matbaası, 1951.
• Onat, Hasan. "İslam'da Yeniden Yapılanma Üzerine". AÜİFD 39 / 2 (1999), 197-207.
• Özdemirci, Harun - Çolak, Yaşar. Din Siyaset Din Devlet İlişkileri. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2001.
• Öztürk, Yaşar Nuri. İslâm Nasıl Yozlaştırıldı. İstanbul: Yeni Boyut Yayınları, 13. Baskı, 2001.
• Russell, Bertrand. İktidar. çev. Mete Ergin. İstanbul: Sabah Gazetesi Yayınları, 1990.
• Safi, İsmail, “Adalet ve Siyaset İlişkisi Üzerine”, FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 12 (2018), 63-74.
• Savut, Harun, “Hikmet ve Fıtrat Ekseninde Adaletin Temelleri”, Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 9/11 (2014), 455-478.
• Sezen, Yumni. “Osmanlı’da Din-Devlet İlişkilerinin Teorik ve Teolojik Bağlarıyla Uyumu”, Osmanlı. Ankara: Yeni Türkiye Stratejik Araştırma Merkezi, 1999.
• eş-Şehristanî, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdulkerîm. Kitabu’l-Milel ve’n-Nihal, thk. M. Fethullah Bederan. Kahire:Matba‘at Ezher, 1947.
• Şentürk, Recep – Canatan, Kadir. “Irkçılık”, TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV İslam Ansiklopedisi 1999, 124-131.
• Şirvanî, Harun Han. İslâm’da Siyasî Düşünce ve İdare Üzerine Araştırmalar, çev. Kemal Kuşçu. Ankara: Nur Yayınları, 1965.
• Türkçe Sözlük, “Hukuk Maddesi”. Ankara: TDK, 1988.
• Ünal, A. Bülent. İlk Devir İslâm Düşüncesinde Hâkimiyet Kavramı ve Tezahürleri. İzmir: 9 Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1997.
• Ünal, Yaşar. İnsan Egemenliğinin Teolojik Temelleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
• Yörük, Abdülhak Kemal. Hukukun Umûmî Prensipleri. İstanbul: İÜHFY, 1949.