المكان في رواية "مديح الكراهية" دراسة تحليلية

Year 2025, Issue: 8, 133 - 149, 30.06.2025

Reşat Ermiş

https://doi.org/10.61216/darulhadisdergisi.1666219

Abstract

تميز المكان الروائي عن غيره من الأماكن خارج نطاق الرواية بأنه البوصلة التي ينطلق منها الروائي، لتحديد الشخصيات وسرد الأحداث خلف هذا الحيز، فيسهم المكان الروائي حينها بضبط الانفعالات أو تأجيج الأحاسيس، ويمكن أن يغير النمط الاعتيادي لوجوده، فالبيت قد يكون أكثر من دار سكنى، والبحرة التي تتوسطه مختلفة عن الروتين الاعتيادي لنمط البناء المعتاد في حقبة زمنية معينة، كما أن المسجد والمدرسة والحمام في المكان الروائي قد تتغير فيها الظواهر المعتادة، فيكون المسجد مكانا لعقد اجتماعات وتوزيع حلوى أو موائد، أو مكانا لترويج البضائع وتسويقها، في حين تصبح المدرسة والحمام مكانين لصراع الأفكار ومحطتين تاريخيتين لتبيان العادات الاجتماعية المتمثلة في اللباس أو الأحاديث الجانبية والزيارات. في حين يكون السجن في هذه الرواية أشبه بمقبرة أو تابوت يغطي جسد الميت القابع فيه، كما يكون نارا تؤجج ذكريات صغيرة وأحداث تافهة، لشدة أصناف العذاب وألوان القهر التي يكابدها السجين فيه. قامت هذه الدراسة بتسليط الضوء على العنصر المكاني في رواية "مديح الكراهية" للروائي السوري خالد خليفة معتمدة على المنهج الوصفي التحليلي، حيث قسمت الدراسة إلى مقدمة وقسمين: الأول يشمل تعريف المكان لغة واصطلاحا، والثاني تحليل عنصر المكان في الرواية المذكورة. وخلصت الدراسة إلى أنَّ الرواية قامت بتوظيف المكان بحيث أصبح مرآة عكست من خلالها أحاسيس وطباع شخصياتها وأظهرت أنَّ المكان الروائي قد يخرج عن نمطه المألوف المعهود، ومن خلال دراسة المكان تم الاستدلال على حقائق اجتماعية ونفسية مرتبطة بالمكان لدى المجتمع السوري.

Keywords

خالد خليفة , مديح الكراهية , الرواية , المكان , الأدب العربي

“Nefretin Övülmesi” Romanında Mekân Unsurunun Tahlili

Abstract

Roman sanatında mekân unsuru romancının karakterleri belirlemek ve olayları anlatmak için dayandığı önemli unsurlardan biri olup roman kapsamı dışındaki diğer mekanlardan ayrılır. Öyle ki mekân, tepkileri kontrol etme ve duyguları yoğunlaştırmada önemli bir rol üstlenerek kendi varoluşunun olağan biçimini değiştirme potansiyeline sahiptir. Öyle ki bir romanda anlatılan sıradan bir ev bile, içinde yaşanılan bir yer olmaktan daha fazlasını ifade edebilir. O ev avlusunun içindeki bir fıskiye belirli bir döneme ait olağan mimari tarzdan ayrı olarak farklı çağrışımlara neden olabilir. Romanın cami, okul, hamam ve hapishane gibi değişik mekanlarında cereyan eden olaylar olağanın dışına çıkabilir. Bu yüzden cami, olağanın dışına çıkarak toplantıların yapıldığı, tatlı ve yemek ziyafetlerinin düzenlendiği veya bazı ürünlerin pazarlanıp satıldığı bir mekân olarak karşımıza çıkabilir. Okul veya hamam da farklı fikirlerin çatıştığı, giyim kuşam, konuşma tarzı gibi toplumsal gelenek ve göreneklerin farklılaştığı bir yere dönüşebilir. Hapishane de mahkûmların yaşadığı dehşet verici acı ve ıstırapların şiddetinden kaynaklanmış olacak ki, içindeki ölülerin cesetlerini gizleyen bir mezarlığa veya bir tabuta benzer veya küçük ve önemsiz anıları alevlendiren bir ateşe dönüşebilir. Bu çalışmada, betimleyici ve analitik bir yönteme dayanarak, Suriyeli romancı Halid Halife’nin “Nefretin Övülmesi” romanındaki mekân unsuru incelenmiştir. Çalışma bir önsöz ve iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde mekân kavramının dilsel ve terminolojik tanımı, ikinci bölümde adı geçen romandaki mekân unsurunun tahlili yapılmıştır. Çalışmanın sonunda romanın, mekânı, karakterlerin duygularını ve kişiliklerini yansıtan bir ayna olarak kullandığı sonucuna varılmıştır. Ayrıca roman, mekânın alışılmış kalıpların dışına çıkabileceğini, Suriye toplumunda mekâna bağlı bazı sosyal ve psikolojik gerçekleri göstermiştir.

Keywords

Arap Edebiyatı , Mekân , roman , Nefretin Övülmesi , Halid Halîfe

Analysis of the Element of Space in the Novel “In Praise of Hatred”

Abstract

In the art of the novel, the element of setting is one of the important elements that the novelist relies on to determine the characters and narrate the events, and it is distinguished from other places outside the scope of the novel. In fact, the novelistic setting has the potential to change the ordinary form of its own existence by playing an important role in controlling reactions and intensifying emotions. For example, even an ordinary house described in a novel can express more than just a place to live in. A fountain in the courtyard of that house may differ from the ordinary architectural style of a certain period. The events that take place in different places of the novel such as mosques, schools, baths and prisons may go beyond the ordinary. For this reason, the mosque stands out as a place where meetings are held, sweets and food feasts are organized or some products are marketed and sold. The school or bath can also turn into a place where different ideas clash, and social traditions and customs such as clothing and speech styles differ. The prison must be caused by the intensity of the terrible pain and suffering experienced by the prisoners, so much so that it resembles a cemetery or a coffin that hides the corpses of the dead inside, or a fire that ignites small and unimportant memories. In this study, the element of space in the novel “In Praise of Hatred” by Syrian novelist Khalid Khalifa was examined based on a descriptive and analytical method. The study consists of a preface and two parts. In the first part, the linguistic and terminological definition of the concept of space is made, and in the second part, the analysis of the element of space in the mentioned novel is made. The study concluded that the novel employed place as a mirror through which it reflected the feelings and temperaments of its characters. It also demonstrated that the novel's setting may deviate from its familiar pattern. Through the study of place, social and psychological facts related to place in Syrian society were inferred.

Keywords

Arabic Literature , Place , novel , In Praise of Hatred , Khaled Khalifa

References

• Bachelard, Gaston. Cemâliyyât el-Mekân. Çev.: Gâlib Helsa. Beyrut: el-Muessese el-Câmi’yye li’d-Dirâsât ve’n-Neşr ve’t-Tevzî’, 3. baskı, 1987.
• Ferâhîdî, ebû Abdurrahman el-Halîl bin Ahmed Bin Amru Bin Temîm. el-Ayn, Ed.: Mehdî el-Mahzûmî- İbrâhîm es-Semirrâ’î, Dâr ve Mektebu’tül-Hilâl.
• Feyrûzabâdî, Mecduddîn ebû Tâhir Muhammed bin Ya’kûb. el-Kâmûs el-Muhît, Ed.: Mekteb Tahkîk et-Turâs fî Muesseset er-Risâle. Beyrut: Muesseset er-Risâle li’t-Tıbaa ve’n-Neşr ve’t-Tevzî’, 8. baskı, 2005.
• Halîfe, Halid. Medîhu’l-Kerâhiye, Beyrut: Amisa li’n-Neşr ve’t-TevzÎ, 1. baskı, 2006.
• Hamîdânî, Hamîd. Bunyatu’n-Nass es-Serdî min Manzûr en-Nakd el-Edebî. el-Merkez es-Sakkâfî el-Arabî.
• İbn Kerrâd, es-Sa’îd. Medhel ilâ es-Sîmyâiyyât es-Serdiyye. Merakeş: Dar Tinmil li’t-Tıbaa ve’n-Neşr, 1994.
• Kayravânî, Ebû Hasan bin Raşîk. el-Umde fî Mahâsin eş-Şi’r ve Âdâbih, Ed.: Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd, Beyrut: Dar’ul-cîl, 5. baskı, 1981.
• Kendî, İmri’ul-kays bin Hacer bin el-Hâris. Divân İmri’ul-kays, düzenleyen: Abdurrahman el-Mıstâvî. Beyrut: Daru’l-Marife, 2. baskı, 2004.
• Lotman, Yuri. “Muşkilet el-Mekân el-Fennî”, Çev.: Siza Kâsım. Cemâliyyatu’l-mekân. 59-86. Kazablanka: ‘Yûnu’l-makâlât, 2. baskı, 1988.
• Lotman, Yuri. Cemâliyyet el-Mekân, Çev.: Siza Kâsım. Kazablanka: Dar Kurtuba, 2. baskı, 1988.
• Mudkın, Kulsûm. “Delâlet el-Mekân fî Rivâyet Mevsim el-Hicra ilâ’ş-Şemâl”, Ouargla Üniversitesi el-Eser Mecellet el-Âdâb ve’l-Luğat, 4 (Mayıs 2005), 140-156.
• Murtâd, Abdulmâlik. Buhus fi’n-Nazariyye er-Rivâiyye: Bahs fî Tıkniyât es-Serd. Kuveyt: Kültür Sanat Edebiyat Milli Kurulu, Alemu’l-Ma’rife serisi, 240. sayı, Aralık 1998.
• Nusayr, Yâsîn. el-Mekân ve’r-Rivâye. Bağdat: Dar eş-Şu’ûn es-Sakâfiyye el-‘Âmme, Kültür ve Enformasyon Bakanlığı, el-Mevsû’a es-Sağîra, 195. sayı, 1986.
• Simâdî, Osman - es-Simâdî, İmtinân. Zekeriyyâ Tâmir ve’l-Kıssa el-Kasîra. Amman: el-Muessese el-Arabiyye li’d-Dirâsât.
• Şarbit, Şarbît Ahmed. “Bunyetu’l-Fazâ’ fî Rivâyet İzen Yevmun Cedîd”, Cezayir Kültür ve İletişim Bakanlığı Mecelletu’-s-Sakâfe. 115 (1995), 141-201.
• Sincâb, Lînâ, خالد خليفة: الكاتب السوري الراحل الذي كان "أكبر من الحياة" - BBC News عربي, 04-10-2024
• Aljazeera.net, رحيل الروائي السوري خالد خليفة عن 59 عامًا مؤلف "الموت عمل شاق" و"مديح الكراهية" | ثقافة | الجزيرة نت (aljazeera.net), 01-10-2023