MUSA KÂZIM BEY’İN (TAŞOZ MUTASARRIFI) KALEMİNDEN BİR OSMANLI ADASI: TAŞOZ

Year 2020, Issue: 52, 131 - 161, 22.12.2020

Habibe Kazancıoğlu

https://doi.org/10.21054/deuifd.789887

Abstract

Ege adaları 15. yüzyıldan itibaren Anadolu kıyılarına yakın olanlarının fethiyle Osmanlı hakimiyetine girmeye başlamıştır. Kuzeydoğu Ege Adaları içinde yer alan ve Ege Denizi’nin en kuzeyinde yer alan Taşoz adası, karaya bağlantısının yakınlığı başta olmak üzere pek çok açıdan stratejik öneme sahiptir.
II. Meşrûtiyet dönemi ilim insanlarından ve idarecilerinden tarihçi, coğrafyacı, eğitimci ve idareci kimliği ile bilinen Musa Kâzım Bey, tarih ve coğrafyaya dair çok sayıda kitap ve makale yazmıştır. Bunlardan biri de 1913 yılında Tarih-i Osmanî Encümeni Mecmuası’nda yayımlanan Taşoz Tarihçesi isimli makalesidir. Bu makale Taşoz adasının hem genel tarihine hem de Musa Kâzım Bey’in mutasarrıflık vazifesiyle bizzat bulunduğu Taşoz’un o dönemdeki tarihine ışık tutması bakımından oldukça önemli bir kaynaktır. Musa Kâzım Bey makalesinde Taşoz’un coğrafi, idari, siyasi ve iktisadi tarihi hakkında önemli bilgiler aktarmaktadır. Ayrıca bu makalede Taşoz’un 1672 tarihli bir kânunnâmesi ile Sultan II. Mahmud’un, Taşoz’u Mehmed Ali Paşa’ya ihsan ettiğini belgeleyen bir ferman (mülknâme) yer almaktadır.

Keywords

Musa Kazım Bey, Taşoz, Ege Adaları, II. Meşrutiyet, Osmanlı Devleti

References

• Afyoncu, Erhan. “Sipahi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/ 256-258. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Akgündüz, Ahmet. Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukuki Tahlilleri. 10. Cilt. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları, 2015.
• Akyılmaz, Gül. “Bâd-ı Hevâ Vergilerine Bir Örnek: Resm-i Ârus”. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 7/ 1-2 ( Ocak 1999), 115-128.
• Akyüz, Yahya. Türk Eğitim Tarihi. İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi Yayınları, 6. Baskı, 1997.
• Arslan, Ali. Balkanların Anahtarı Önemi Bilinmeyen Ada: Taşöz. İstanbul: Emre Yayınları, 1. Basım, 2005.
• Binbaşıoğlu, Cavit. Başlangıçtan Günümüze Türk Eğitim Tarihi. Ankara: Anı Yayınları, 2009.
• Binbaşıoğlu, Cavit. “Türkiye’de Eğitim Bilimleri Tarihi Araştırmaları: II. Meşrutiyet Döneminden Harf Devrimine Kadar Öğretmen Okullarında Okutulan Eğitim Bilimine İlişkin Kitaplar”. G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi 16 /2 (1996), 101-113.
• Çağatay, Neşet. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Reayadan Alınan Vergi ve Resimler”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 5/5 (1947), 483-511.
• Demircan, Yasemin. Osmanlı İdaresinde Taşoz. Ankara: TDFO, 1996.
• Düşünmez, Döndü. “Tanzimat Devrinde Kapı Kethüdalığı Müessesesi Hakkında Temel Bilgiler”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 28 ( Aralık 2010), 375-401.
• Emecen, Feridun. “Ağnam Resmi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/ 478-479. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Emecen, Feridun. “Para”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/ 166-167. İstanbul: TDV Yayınları, 2007. Ercan, Yavuz. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Gayrimüslimlerin Ödedikleri Vergiler ve Bu Vergilerin Doğurduğu Sosyal Sonuçlar”. Belleten 55/ 213 ( Ağustos 1991), 372-391.
• Erden, Elif. Yakın Dönem Tarihimizde Taşoz Adası. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2004.
• Göçeri, Nebahat. “Kozan Mutasarrıf-ı Esbakı Musa Kâzım’ın Kitapları-I”. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Dergisi 3/2 ( Aralık 2018), 95-119.
• Göçeri, Nebahat. “Kozan Mutasarrıf-ı Esbakı Musa Kâzım’ın Makalaleri-II”. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Dergisi 3/2 (Aralık 2018), 120-130.
• Gürer, Ahmet Şamil. Gelenekle Modernite Arasında Bir Meşrûtiyet Şeyhülislâmı: Musa Kâzım Efendi (1861-1920). Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2003.
• Halil Edhem, Fihrist-i Umumi. İstanbul: Devlet Matbaası, 1928.
• İnalcık, Halil. “Osmanlılar’da Raiyyet Rüsûmu”. Belleten 23/92 ( Ekim 1959), 575-610.
• İnalcık, Halil. Osmanlı İmparatorluğu Klâsik Çağ (1300-1600). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 4. Basım, 2004.
• Karakaş, Nuri. “Lozan Konferansı Görüşmelerinde Ege Adaları”. Ege Adalarının Unutulan Halkı: Rodos ve İstanköy Türkleri. ed. Mustafa Kaymakçı, Cihan Özgün. 235-251. Konya: Eğitim Yayınevi, 1. Basım, 2019.
• Kazıcı, Ziya. Osmanlılarda Vergi Sistemi. İstanbul: Şamil Yayınevi, 1977.
• Kızıltoprak, Süleyman. “Taşoz” ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/ 159-161. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Kiel, Machıel. “Selânik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/ 352-357. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Kütükoğlu, Mübahat S. “ Gümrük”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14 / 263-268. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Musa Kâzım. “Taşoz Tarihçesi”. Tarih-i Osmani Encümeni Mecmuası (TOEM) 4/20 (1 Haziran 1329), 1260-1262.
• Özcan, Abdülkadir. “Târih-i Osmânî Encümeni”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/ 83-86. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, II. Cilt, 1993.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, I. Cilt, 1993.
• Parmaksızoğlu, İsmet. “Mûsa Kâzım Efendi”, Türk Ansiklopedisi. 24/457-458. Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 1976. Sahillioğlu, Halil. “Bâd-ı Hevâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/ 416-418. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Selânik Vilâyeti Sâlnâmesi (1322). Selanik: Hamidiye Mekteb-i Sanayi Matbaası. 1322.
• Şakiroğlu, Mahmut H. “Cezâyir-i Bahr-i Sefîd ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7 / 500-501. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Şanal, Mustafa. “Musa Kâzım Bey’in (1858-1919) Türk Eğitim Tarihindeki Yeri ve Öğretmenlik Mesleğine İlişkin Görüşleri”. Turkish Studies 5/3 (Summer 2010), 1860-1879.
• Tarih-i Osmanî Encümeni Mecmuası. “ İfade-i Meram” 1/1 (1 Nisan 1326), 1-3.
• Tarih-i Osmanî Encümeni Mecmuası. “Tarih-i Osmanî Encümeni Hakkında Talimat Sureti” 1/1 (1 Nisan 1326), 4-8.
• Taşkın, Ünal. “Rüsûm-ı Örfiye”. Uluslararası Hakemli Disiplinlerarası Tarih Dergisi 14 (İlkbahar- Yaz 2013), 55-73.