Türk Edebiyatında Habname Türü Eserler ve Maanzade Mahmud Nedim’in İskender-i Kebir'e Dair Hâb-nâme'si

Yıl 2022, Cilt: 29 Sayı: 29, 258 - 280, 30.12.2022

İsmail Avcı

Öz

Habname, habiye, vakıname gibi adlarla anılan eserler görülen ya da görüldüğü söylenen rüyaları hikâye eden ve belli bir amaca yönelik olarak yazılan metinlerdir. Türk edebiyatında Ömer Fuʽadî, Alaşehirli Veysî, Haşmet ve Pertev Paşa’nın bu konuda verdikleri eserlere 19. asırda yeni bir habname daha eklenmiştir. Yeni tespit edilen eser Maanzade Mahmud Nedim’e aittir. Müellifin Makedonyalılara hediye olarak takdim ettiği Hâb-nâme 1333 (1914-15) yılında İstanbul’da neşredilmiştir. Eser iki bölümden oluşmaktadır. Müellif ilk bölümde rüyasını anlatmış, eseri nasıl ve ne zaman yazdığı hakkında bilgi vermiştir. İkinci bölümde ise İskender-i Kebir’in Arapça nutkunun Türkçesi vardır. Mahmud Nedim’in rüyası kişiler, mekân, zaman ve konu itibarıyla oldukça ilginç bir metindir. Zira Makedonyalı bir hükümdar, Arapların meşhur panayır yeri Ukaz’da, Arapların en tanınmış ediplerine ve Arap halkına Arapça olarak hitap etmiş ve Avrupalılardan şikâyette bulunmuştur. Şikâyet konusu ise Avrupalıların İskender’in mirasına sahip çıkmamasıdır. Makalede söz konusu bu rüya metni ve İskender’in hitabesi üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Habname, rüya, İskender-i Kebir, Maanzade Mahmud Nedim

Type of Literary Works Called Book of Dreams in Turkish Literature and Hâb-nâme by Maanzade Mahmud Nedim on Alexander the Great

Öz

Literary works called by various terms such as ‘habname’ (i.e., book of dreams), ‘habiye’, ‘vakıname’, etc. consist of texts narrating dreams that are either personally had or alleged to be had by others and such texts are created for a particular purpose in mind. In Turkish literature, a new habname was added in the 19th century to the literary works of this type as created by such authors as Ömer Fuʽadî, Alaşehirli Veysî, Haşmet, and Pertev Paşa. This recently identified work belongs to Maanzade Mahmud Nedim. Titled Hâb-nâme, which the author presented as a gift to the Macedonians, was published in 1333 AH (1914-15 AD) in Istanbul. The work consists of two chapters. In the first chapter, the author provides a narrative of his dream and information on how and when he wrote his work. The second chapter consists of Turkish version of an Arabic narrative by Alexander the Great. The dream of Mahmud Nedim consists of a peculiar text in terms of characters, setting, time, and subject matter. This is due to the fact that a Macedonian king addresses the most famous Arabic scholars and general public in Arabic language in Souk Okaz, the famous seasonal marketplace of Arabs, and complains about Europeans. What he complained about was the fact that Europeans did not protect the legacy of Alexander the Great. In this article, the text of the aforementioned dream narrative as well as a narrative in the form of a public speech by Alexander the Great were discussed.

Anahtar Kelimeler

Book of Dreams, Dream, Alexander the Great, Maanzade Mahmud Nedim

Kaynakça

• AKSOYAK, İsmail (2021), “İntisâbü’l-mülûk / Hâb-nâme / Vâkı’a-nâme”, Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü TEES, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/intisabul-muluk-hab-name-vaki-a-name (30.07.2022).
• ALTUN, Mustafa (2011), Hâb-nâme-i Veysî, İstanbul: MVT Yay.
• ARSLAN, Mehmet-AKSOYAK, İ. Hakkı (1994), Haşmet Külliyatı, Dîvân, Senedü’ş-şu’arâ, Vilâdet-nâme (Sûr-nâme), İntisâbü’l-mülûk (Hâb-nâme), Sivas: Dilek Matbaası.
• ASMA, Asma (2007), “Maanzade Mahmut Bey ve Bartın Gazetesi’nde Yazdığı Yazılar Hakkında”, Müteferrika, 32, 273-6.
• AYAN, Tamer (2005), “Osmanlılarda Habname Tarzı, Basılmış İlk Masonik Eser (1872) ve Edhem Pertev Paşa”, Mimar Sinan, 137, 39-56.
• AZİZOVA, Elnure (2012), “Ukâz”, İslam Ansiklopedisi, 42, İstanbul: TDV Yay., 61-2.
• Bursalı Mehmed Tahir (2016), Osmanlı Müellifleri, 2, haz. M. A. Yekta Saraç, Ankara: TÜBA Yay.
• BÜYÜKADA, Merve (2022), “Hâb-nâme ve Lâhikası (Pertev Paşa)”, Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü TEES, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/hab-name-ve-lahikasi-pertev-pasa (01.08.2022).
• ÇALDAK, Süleyman (2022), “Hâb-nâme (Veysî)”, Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü TEES, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/hab-name-veysi (30.07.2022).
• DERYAN, Hayriye (1961), Habnâme-i Veysî, Yayımlanmamış LT, İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• DIĞIROĞLU, Filiz (2007), “Samsun Hatıraları ve Maanzâde Mahmud Nedim Bey”, Müteferrika, 31, 95-129.
• GÜNAY, Vehbi (2010), “Osmanlı Nasîhat ve Islahatnâme Geleneğinde Veysî ve Hâbnâme’sinin Yeri”, Perspectives on Ottoman Studies, CIEPO 2008, ed. Ekrem Čaušević-Nenad Moačanin-Vjeran Kursar, Berlin: Verlag, 303-15.
• GÜREL, Nazlı Rânâ (2004), İbrahim Edhem Paşa, Hayatı, Sanatı ve Eserleri, Ankara: Berikan Yay.
• HACISALİHOĞLU, Mehmet (2013), “Yunanistan (Tarih)”, İslam Ansiklopedisi, 43, İstanbul: TDV Yay., 586-95.
• İbnü’l-Emin Mahmud Kemal İnal (1999), Son Asır Türk Şairleri, IV, haz. İbrahim Baştuğ, Ankara: AKM Yay.
• KAPAR, Mehmet Ali (2002), “Kus b. Sâide”, İslam Ansiklopedisi, 26, Ankara: TDV Yay., 460.
• KARA, İsmail (haz.) (2004), Hilafet Risâleleri, II. Meşrutiyet Devri, 4, İstanbul: Klasik Yay.
• KUMRU, Coşkun (2021), “Mahmud Nedim Maan’ın ‘Rus Çarlığı’nın Enkazı Üzerinde’ İsimli Risalesine Dair Bir İnceleme”, International Asian Congress on Contemporary Sciences V Full Texts Book, ed. Meftun İsmayılov, İksad Publications, 490-6.
• ÖZGÜL, Metin Kayahan (1989), Türk Edebiyatında Siyasi Rüyalar, Ankara: Akçağ Yay.
• SALİMZYANOVA, F. A. (1976), Veysi-Hab-name (Kniga Snovideniya), Moscow.
• SAVRAN, Ahmet (2000), “İmruülkays b. Hucr”, İslam Ansiklopedisi, 22, İstanbul: TDV Yay., 237-8.
• ŞEN, Ahmet Tunç (2008), The Dream of a 17th Century Ottoman Intellectual: Veysi and His Habname, Yayımlanmamış YLT, İstanbul: Sabancı Üniversitesi.
• ZAVOTÇU, Gencay (2007), Türk Edebiyatı’nda Hâb-nâme ve Ömer Fuʼâdî’nin Hâbiyye Risâlesi, Kocaeli: Hazret-i Pîr Şeyh Şaʽbân-ı Velî Vakfı Yay.
• ZAVOTÇU, Gencay (2022), “Risâle-i Hâbiyye (Fuâdî)”, Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü TEES, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/risale-i-habiyye-fuadi (20.07.2022).