Bir Mahlas İki Şair: Yûsuf Emîrî ve Emir Ömer Han Üzerine Notlar

Yıl 2023, Cilt: 30 Sayı: 30, 499 - 512, 27.06.2023

Yunus Emre Varol

Öz

Çağatay Edebiyatı’nın klâsik öncesi dönem şairlerinden olan Yûsuf Emîrî, XV. yüzyılda yaşamış ve Çağatay Edebiyatı’nın gelişmesinde Yakînî, Sekkâkî, Gedâyî, Lutfî gibi şairlerle birlikte önemli bir rol oynamıştır. 1810 yılında Hokand Hanlığı tahtına oturan Emir Ömer Han ise Çağatay Edebiyatı’nın son dönem şairleri arasındadır. Her iki şair de şiirlerinde “Emîrî” mahlasını kullanmış, bu durum uzun yıllar boyunca süregelen bir karışıklığa yol açmıştır. Bu karışıklığın başında Ömer Han Dîvânı’ndaki şiirlerin, “Emîrî” mahlasından hareketle Yûsuf Emîrî’ye nispet edilmesi gelmektedir. Bu çalışmada, birbiriyle karıştırılan iki şairin kaynak metinler aracılığıyla ayırt edilmesi ve mevcut bilgilerin değerlendirilmesi amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Yûsuf Emîrî, Ömer Han, Çağatay Edebiyatı, Hokand Hanlığı, Mahabbet-nâme, divan, mahlas

Kaynakça

• ALPAY, Gönül (1973), “Yusuf Emiri’nin Beng ü Çagır Adlı Münazarası”, Türk Dilleri Araştırmaları Yıllığı-Belleten 1972, 103-125.
• ARAT, Reşit Rahmeti (1953), “Bir Yazı Nümûnesi Münâsebeti İle”, 60. Doğum Yılı Münasebetiyle Fuad Köprülü Armağanı, Ankara Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, İstanbul: Osman Yalçın Matbaası, 17-29.
• ASLAN, Üzeyir (2011), “Han Şair Emîrî’nin Musammatları”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, (8. cilt), 1, 42-51.
• BOLTABAYEV, Saidbek (2021), “Emir Ömer Han’ın Sultan II. Mahmud’a Gönderdiği Muhabbetname Mecmuası Hakkında”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 98, 107-130.
• Devletşâh (1305), Tezkire-i Devletşâh, Bombay.
• ECKMANN, Janos (1964), “Çağatay Edebiyatının Son Devri (1800-1920)”, Türk Dilleri Araştırmaları Yıllığı-Belleten 1963, 121-156.
• Emir Ömer Han (t.y.), Dîvân-ı Emîr, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar, No. 2850, vr. 163a-283b.
• Emir Ömer Han (1299-1300), Kitâb-ı Dîvân-ı Emîr ve Mecma‘u’ş-Şu‘arâ-i Asyâ-yı Vustâ, İstanbul.
• ERASLAN, Kemal ve A. Naci Tokmak (2015) (Haz.), Alî Şîr Nevâyî: Mecâlisü’n-Nefâyis (Giriş-Metin-Çeviri-Notlar), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ERTAYLAN, İsmail Hikmet (1959), “Le Poète Tchagataien Yûsuf Emîrî et Deux Manuscrits de la Bibliothèque de l’Université d’Istanbul”, Akten Des Vierundzwanzigsten Internationalen Orientalisten-Kongresses München (28. August bis 4. September 1957), Wiesbaden: Franz Steiner Verlag, 380-382.
• Hıfzı Tevfik, Hamamizade İhsan ve Hasan Âlî (1926), Türk Edebiyatı Numuneleri, (1. cilt), İstanbul: Millî Matbaa.
• HOFMAN, Henry Franciscus (1969), Turkish Literature, A Bio-Bibliographical Survey, (Section III), Part I, Utrecht.
• İSEN, Mustafa (1997), Ötelerden Bir Ses: Divan Edebiyatı ve Balkanlarda Türk Edebiyatı Üzerine Makaleler, Ankara: Akçağ Yayınları.
• KADİROVA, Mahbube (1972) (Haz.), Emiriy: Devon, Özbek Tilidagi Şe‘rler, Fen Neşriyatı.
• Kavânîn-i Osmâniyân (t.y.), İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar, No. 2753.
• KIZILTUNÇ, Recai (2008), “Türk Edebiyatında Tuyug ve Bazı Problemleri”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 37, 107-126.
• KOCASAVAŞ, Yıldız (2003) (Haz.), Yusuf Emîrî Divanı, (Giriş-Metin-Sözlük-Tıpkıbasım), İstanbul: Çantay Kitabevi.
• Komisyon (1947), İstanbul Kitaplıkları Türkçe Yazma Divanlar Kataloğu, (1. cilt), İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• KÖKTEKİN, Kâzım (2007) (Haz.), Yusuf Emirî Divanı, Erzurum: Fenomen Yayınları.
• KÖKTEKİN, Kâzım (2013) (Haz.), Yûsuf Emirî: Dehnâme, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KÖPRÜLÜ, Fuad (1987), “Çağatay Edebiyatı”, Millî Eğitim Bakanlığı İslâm Ansiklopedisi, (3. cilt), İstanbul: Millî Eğitim Basımevi, 270-323.
• LEVEND, Âgâh Sırrı (1958), “Türkiye Kitaplıklarındaki Nevai Yazmaları”, Türk Dilleri Araştırmaları Yıllığı-Belleten 1958, 127-209.
• LUGAL, Necati (2011) (Çev.), Devletşah: Şair Tezkireleri (Tezkiretü’ş-Şuarâ), İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• MACİT, Abdulkadir (2008), Başbakanlık Osmanlı Arşiv Belgeleri Işığında XIX. Yüzyıl Osmanlı-Hokand Hanlığı Münasebetleri, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Mahabbet-nâme (1234), İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar, No. 5452.
• ÖLMEZ, Zühal (2007), “Çağatay Edebiyatı ve Çağatay Edebiyatı Üzerine Araştırmalar”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, (5. cilt), 9, 173-219.
• ÖZÖNDER, F. Sema Barutçu (1996) (Haz.), Alî Şîr Nevâyî, Muhâkemetü’l-Lugateyn: İki Dilin Muhakemesi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ROXBURGH, David J. (2014), “Many a Wish Has Turned to Dust: Pir Budaq and the Formation of Turkmen Arts of the Book”, Envisioning Islamic Art and Architecture: Essays in Honor of Renata Holod, (vol. 2), Brill, 175-222.
• RUSTEMOV, E. R. (1963), Uzbekskaya Poéziya v Pervoy Polovine XV Veka, Moskva: Vostoçnaya Literatura. Sadettin Nüzhet (1931), Tanzimat’a Kadar Muhtasar Türk Edebiyatı Tarihi ve Nümuneleri, İstanbul: Sühulet Kütüphanesi.
• SAMOYLOVİÇ, Aleksandr Nikolaeviç (2005), “İz Tuyugov Çagataytsa Emiri”, Tyurkskoye Yazıkoznaniye, Filologiya, Runika, Moskva: Vostoçnaya Literatura RAN, 857-860.
• SERTKAYA, Ayşe Gül (2005), “Yakînî’nin Ok Yay-nıng Münâzarası”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, (33. cilt), 159-206.
• SERTKAYA, Osman Fikri (2013), “Yüksek Lisans Tezi, Doktora Tezi ve Doçentlik Takdim Tezi Üzerine Bazı Görüşler”, Makaleler-2 (Seçme Araştırmalar ve İncelemeler), İstanbul: Çantay Kitabevi, 164-201.
• SOMER, Ümran (1969), Deh-nâme: Yûsuf Emîrî (Metin-Gramer Hususiyetleri), Mezuniyet Tezi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• ŞEN, Hüseyin (2021), “Ömer Han Dönemi Hokand Hanlığı (1809-1822)”, Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, (3. cilt), 5, 115-132.
• TANÇ, Mustafa (1994), Ömer Han Divanı: İnceleme-Metin, Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• TANÇ, Mustafa (2003), “Son Dönem Çağatay Türkçesi ve Ömer Han”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 15, 111-118. YILDIRIM, Ali (2006), Divan Edebiyatında Mahlas ve Mahlas-nâmeler, Ankara: Akçağ Yayınları. Yûsuf Emîrî (868), Dîvân-ı Emîrî, Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, No. 3779. Yûsuf Emîrî (t.y.), Dîvân-ı Mevlânâ Emîrî, Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya, No. 3883.