ŞEYH GÂLİB DİVÂNINDA SEM‘ / MEVLEVÎ MUKÂBELE-İ ŞERÎFE TASAVVURU

Yıl 2024, Cilt: 33 Sayı: 33, 404 - 431, 26.12.2024

Nihat Öztoprak , Cüneyt Taşan

https://doi.org/10.15247/devdergisi.1554053

Öz

Hz. Mevlâna Celâleddîn-i Rûmî’ye (1207-1273) nisbet edilen Mevlevîyye Tarîkatı’nın ve onun ibâdet merasiminin alâmet-i fârikası olan, Hz. Mevlâna’nın öte alemlere iştiyâkıyla içinde tutuşan aşk odundan aldığı ilhâm ve vecd halinde iken belirli bir kuralı olmaksızın kendi etrafında dönerek yaptığı semâ‘, Sultân Veled (1226-1312), Ulu Ârif Çelebi (1272-1320) ve Pîr Âdil Çelebi (1379-1460) tarafından düzenlenip geliştirilmiş ve kâideleri belirlenerek günümüzdeki halini almıştır.
Hz. Mevlâna Celâleddîn-i Rûmî’nin bendelerinden, Klâsik Türk Edebiyatının XVIII. Yüzyıldaki en önemli temsilcisi ve şâhikasında bulunan Galata Mevlevîhânesi postnişîni
Şeyh Gâlib Dede (1757-1799) Tarîk-i Mevlevîye’nin dîvan sahibi mümtaz ve abîdevî şahsiyetlerindendir. Bu makalede Şeyh Gâlib Dede’nin Dîvanında bulunan şiirlerinden yola çıkılarak şerh yöntemiyle Semâ‘ olarak bilinen ve resmi adı
Mukabele-i Şerif olan Mevlevî Ayîn-i Şerîfi hakkındaki tasavvurları ortaya koyulmaya gayret edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Şeyh Gâlib Dede, Âyîn-i Şerîf, Mevlevî, Semâ‘, Mukâbele-i Şerîf, Divân Şiiri.

Kaynakça

• Abdulkerim Kuşeyri. Kuşeyri Risalesi. yay.haz.: Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1981.
• Ahmed Eflâkî. Menâkıbü’l-‘Ârifîn. çev. Tahsin Yazıcı. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2020.
• Ayvazoğlu, Beşir. Kuğunun Son Şarkısı. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1999.
• Baz, İbrahim. Kadızâdeliler Sivasiler Tartışması. Ankara: Otto Yayınevi, 2019.
• Ceylan, Semih. “Bir Mukâbele Üç Devir: Mevlevî Yolu İsmail Ankaravî‘ye Göre Mevlevî Mukâbelesindeki Tasavvufî Remizler”. Keşkül Dergisi 7/2006, 33-43.
• Çavuşoğlu, Semiramis. “Kadızâdeliler” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/100-102. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Çıpan, Mustafa: “Mevlevîliğin Çile’li Şehrâhında Vücut Bulan Üç Selîm”in Saltanat, Edebiyat ve Mûsikîmizdeki Tezâhürleri (III. Selîm-Şeyh Gâlib-Dede Efendi)”. Uluslararası Mevlânâ Sempozyumu Bildirileri. 1/305-306. İstanbul: Motto Project Yayını, 2010. Ergün, Sadettin Nüzhet. Şeyh Galib Hayatı ve Eserleri. İstanbul: Bozkurd Matbaası, 1935.
• Esrar Dede. Tezkire-i Şuarâ-yı Mevlevîyye. nşr. İlhan Genç. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2000. Güleç, İsmail. “Türk Edebiyatında Cezîre-i Mesnevî Şerhleri”. Osmanlı Araştırmaları: The Journal of Ottoman Studies, 24/24, (Aralık 2004), 100.
• Gölpınarlı, Abdülbâki. Mevlevî Âdâb ve Erkânı, İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 2006.
• Gürer, Abdülkadir. Şeyh Gâlib Divanı: İnceleme- Metin., Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1993. Kalkışım, M. Muhsin. Şeyh Gâlib Dîvânı”. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1992.
• Kılıç, Mahmud Erol. “İbnü’l-Arabî, Muhyiddin” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/493-516. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Köprülüzâde Mehmed Fuad. Servet-i Fünûn. 43/1110 (1328/1910-1911), 414-417.
• Kurnaz, Cemal. “Felek (Edebiyat)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/306-307. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Küçük, Sezai. “Ben Dervîşim Diyene Mevlevîlerde Manevî Eğitim” Keşkül Dergisi 5 (2005), 93-97.
• Küçük, Sezai. “Mevlânâ ve Semâ‘” Keşkül Dergisi 7 (2006), 44-51.
• Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî. Divân-ı Kebîr/ Külliyât-ı Şems. nşr. Bediüzzaman Füruzanfer. IV.Cilt. Tahran: Danişgah-ı Tahran, 1336/1917-1918.
• Mustafa Sâkıb Dede. Sefîne-i Nefîse-i Mevlevîyân. I. Cilt. Kahire: Mektebetu Vehbe, 1866. Odunkıran, Fatih. Mevlevî Tezkiresi: Sefîne-i Nefîse-i Mevleviyyân (İnceleme-Metin). İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, 2020. Pala, İskender. Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları, 2015.
• Pala, İskender. “Anka” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/201. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Süngü, Arife Ünal. “İbn Sînâ’da Felekler Nazariyesi ve İşrâkî Felsefe ile Mukayesesi”, Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies 15/15, 44-55. https://doi.org/10.16989/TIDSAD.1419
• Şeyh Gâlib. Dîvân. nşr. Naci Okçu. PDF: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Kültür Eserleri, Sayı 429. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78404/seyh-galib-divani.html
• Şeyh Gâlib. Hüsn ü Aşk. nşr. Muhammet Nur Doğan. PDF: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Kültür Eserleri Sayı 419. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78443/seyh-galib---husn-u-ask.html Şeyh Gâlib. Şerh-i Cezîre-i Mesnevî. nşr.Mehmet Atalay, Turgut Karabey, Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi, 2007.
• Şeyh Rüsûhüddîn İsmâil Bin Ahmed el-Ankaravî. Minhâcü’l Fukarâ. nşr. Mehmet Kanar. İstanbul: Şûle Yayınları, 2012.
• Tanrıkorur, Ş.Bârîhüdâ. Türkiye Mevlevîhânelerinin Mimarî Özellikleri. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, 2000.
• Top, H. Hüseyin. Mevlevî Usûl ve Âdâbı. İstanbul:Ötüken Neşriyat, 2001.
• Topaloğlu, Bekir. “İsm-i A’zam” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 23/75-76. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Türinay, Necmettin. “Klasik Hikâyenin Son Zirvesi: Hüsn ü Aşk”. Şeyh Gâlib Kitabı. ed. Beşir Ayvazoğlu. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları No:18, 1995.
• Uludağ, Süleyman: Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Marifet Yayınları,1995.
• Uludağ, Süleyman: “Ahadiyyet” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 1/484. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Uludağ, Süleyman: “Nefes” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 32/522-523. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Uludağ, Süleyman: “Âlem” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 2/360-361. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Yılmaz, Hasan Kâmil: “Cem‘” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 7/278-279. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.