METİNDİLBİLİMSEL BİR ÇÖZÜMLEME: BAĞLAŞIKLIK UNSURLARI BAKIMINDAN RASİM ÖZDENÖREN’İN ÖYLE BİR GECE HİKÂYESİ

Yıl 2021, Sayı: Özel Sayı - Prof. Dr. Halil ÇEÇEN'e Armağan, 299 - 322, 30.12.2021

Gülşah Parlak Kalkan

Öz

1970 sonrası modern Türk hikâyeciliğinin önemli isimlerinden biri olan Rasim Özdenören’in Akar Su adlı ilk hikâyesi, 1957 yılında Varlık Dergisi'nde yayımlanmıştır. 2009 yılına kadar toplamda on hikâye kitabı yazan Özdenören, hikâyelerinde genellikle Batılılaşma ekseninde sosyal hayatta yaşanan değişme ve gelişmelere uyum sağlamaya çalışan bireyin yaşadığı manevi çözülmeleri, bunalımları ve kimlik arayışlarını dile getirmiştir. Toplumsal meseleleri ise aile temi üzerinden değerlendirmiş ve ailedeki çözülmeyi, toplumdaki çözülmeleri eleştirme noktasında araç olarak kullanmıştır. Buna bağlı olarak hikâyelerine giriş/gelişme/sonuç alışılmışı değil; bir bilinç akışı silsilesi hâkim olmuştur. Yazar, hikâyelerinde metaforik, soyut, iç veya dış gönderimli bir dil kullanmıştır. Bu araştırmada Rasim Özdenören’in 2010 yılında yayımlanan İmkansız Öyküler adlı hikâye kitabında yer alan Öyle Bir Gece başlıklı hikâyesi, edebî ürünlerin metinselliği için temel ölçütten biri olan bağlaşıklık ile bu başlığa ait alt başlıklara göre çözümlenmiştir. Nitel araştırma yöntemlerinden biri olan durum çalışmasına uygun bir şekilde desenlenen araştırma için doküman analizi ile toplanan veriler, içerik analizi tekniği ile deşifre edilmiştir. Araştırma bulgularına göre yüzey yapıda kısa ancak derin yapıda yoğun bir anlam dünyasına sahip olan bu hikâye, kelime ve tümce bağlaşıklığı kuvvetli bir sistem üzerinde kurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Rasim Özdenören, Metin Dil Bilimi, Bağlaşıklık, Bağdaşıklık, Kimlik Arayışı.

A TEXT LINGUISTIC ANALYSIS: ÖYLE BİR GECE STORY BY RASIM ÖZDENÖREN WITH REGARD TO COHESIVENESS ELEMENTS

Öz

The first story of Rasim Özdenören, one of the important names of modern Turkish storytelling after 1970, titled Flowing Water (Akar Su), was published in Varlık Magazine in 1957. Özdenören, who wrote a total of ten story books until 2009, expressed the spiritual disintegration, depression and identity search of the individual who tries to adapt to the changes and developments in social life, generally on the axis of Westernization. He evaluated the social issues on the basis of the family and used the dissolution in the family as a tool to criticize the dissolution in the society. Accordingly, the introduction/development/conclusion of their stories is not the usual, but a stream of consciousness sequence. The author used a metaphorical, abstract, internal or external reference language in his stories. In this research, Rasim Özdenören's story titled Such a Night (Öyle Bir Gece), which is included in the story book titled Impossible Stories (İmkânsız Öyküler), published in 2010, has been analyzed according to the one main criteria for the textuality of literary products, cohesion, and the sub-titles of these title. For the research, which was designed in accordance with the case study, which is one of the qualitative research methods, the data collected by document analysis were deciphered with the content analysis technique. According to the research findings, this story, which is apparently slight but profoundly intense in semantic field, was fictionalized upon a strong system of word and sentence cohesion.

Anahtar Kelimeler

Rasim Özdenören, Text Linguistics, Cohesiveness, Cohesion, Search for Identity

Kaynakça

• Aksan, D. (1993). Şiir Dili ve Türk Şiir Dili. Ankara: Be-Ta Basım Yayım.
• Aksan, D. (1999). Anlambilim (Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi). Ankara: Engin Yayınları.
• Alemin, H. (2021). Hasan Ali Toptaş’ın “Kuşlar Yasına Gider” Adlı Romanın Metindilbilimsel Açıdan İncelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Karabük: Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı.
• Banguoğlu, T. (2015). Türkçenin Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
• Bölükbaş, F. (2010). Metin Dilbilimsel Çözümleme: Muzaffer İzgi 'Nün Yedi Uyurlar Öyküsü. Cyprus Folklor/ Edebiyat, 16(63), 99-116.
• Dilidüzgün, Ş. (2008). Türkçe Öğretiminde Metin Dilbilimsel Bağlamda Uygulamalı Bir Yaklaşım (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türkçe Eğitimi Anabilim Dalı.
• Eken, N.T. (2016). Eş dizimlerin saptanmasına ve betimlenmesine yönelik kuram ve yaklaşımlar. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13 (33), 28 – 47.
• Elyıldırım, S. (2008). Ömer Seyfettin öykülerinde art gönderim kullanımı. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 36, 121-146.
• Günay, D. (2007). Metin. Bilgin İstanbul: Multilingual.
• Gürgün, H. (2016). Metindilbilimsel yöntem ile çözümlenen Sait Faik'in dülger balığının ölümünde insanın doğaya tahakkümü ve ötekileştirilmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 5 (4), 1841-1882.
• Güven, M. (2017). Türkçe sesli betimlemede gönderimsel ögeler. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 2, 1-20.
• Halliday, N.A. K. ve Hasan, R. (1976). Cohesion in English. London: Longman Group Limited.
• Hartman, P. (1964). Text, Texte, Klassen Von Texten. In: Zeitschrift Für Literatur Kunst, Philosophie 1, 15-25.
• Hengirmen, M. (1999). Dilbilgisi ve Dilbilim Terimleri Sözlüğü. Ankara: Engin Yayınevi.
• İmer, K.; Kocaman, A.; Özsoy, A.S. (2011). Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Keçik, İ. ve Subaşı, L. D. (2004). Türkçe Sözel ve Yazılı Anlatım. Eskişehir Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi Grameri/Şekil Bilgisi. Ankara: TDK Yayınları.
• Onursal, İ. (2003). Türkçe Metinlerde Bağdaşıklık ve Tutarlılık (Haz. Prof. Dr. Ayşe Kıran, Doç. Dr. Ece Korkut, Dr. Suna Ağıldere). İstanbul: Multilingual, 121-132.
• Özdenören, R. (2017). Elli Yılın Öyküsü. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Özkan, B. (2004). Metindilbilim, metindilbilimsel bağdaşıklık ve Haldun Taner’in “On İkiye Bir Var” Adlı öyküsünün metindilbilimsel bağdaşıklık görünümleri. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(1), 167 – 182
• Öztokat, N.T. (2005). Yazınsal Metin Çözümlemesinde Kuramsal Yaklaşımlar. İstanbul: Multilingual.
• Öztürk, B. (2018). Tartışma metinlerinde dilbilgisel bağlaşıklık kullanımı. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 58 (1), 1139-1168.
• Şenöz, C.A. (2005). Metin Dilbilim ve Türkçe. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Taşıgüzel, S. (2004). İlköğretim Türkçe ders kitaplarında öğretici nitelikli metinlerdeki eş dizimsel örüntülerin görünümü. Dil Dergisi, 125, 72-87.
• Torusdag, G. ve Aydın, İ. (2018). Metindilbilim ve Örnek Metin Çözümlemeleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Türkben, T. (2018). Beşinci sınıf Türkçe Ders kitabı metinlerinin metinsellik ölçütleri açısından incelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 614), 961-986.
• Türkçe Sözlük (2005). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uzun L. (1995). Orhun Yazıtlarının Metindilbilimsel Yapısı. Ankara: Simurg.
• Uzun, L. (2013). Metindilbilim: Temel İlke ve Kavramlar (Ed. A.S. Özsoy ve Z. E. Emeksiz, Genel Dilbilim-II, s. 152-180) Eskişehir Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Vardar, B. (1998). Açıklamalı Dilbilim Terimler Sözlüğü. İstanbul: Abc Basımevi.
• Yağcıoğlu, S. (1999) Gazete köşe yazılarına eş dizimsel örüntüleme ve ideoloji. Dilbilim Araştırmaları, 55-64.
• Yıldız, N. (2012). Sofistler ve Sokrates, İlkçağ Felsefesi (Ed. Serdar Uslu). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi Yayını.
• Zeyrek, D. (1996). Söylem ve Toplum, Söylem Üzerine (Ed. Ahmet Kocaman). Ankara: Hitit Yayınevi.