Londra Halkevi Üzerine Bazı Değerlendirmeler

Yıl 2023, Sayı: 33, 135 - 162, 27.06.2023

Gülşah Eser

https://doi.org/10.15182/diclesosbed.1296399

Öz

Londra Halkevi, genç Türkiye Cumhuriyeti’nin yurt dışında açtığı kültür kurumlarının ilk örnekleri arasında olma özelliğini taşıması yanında Halkevi olarak da tek örnektir. 1942-1950 yılları arasında faaliyet gösteren bu kurum Türk-İngiliz diplomatik ilişkilerinin geliştirilmesine katkı sağladığı gibi Türklerle İngilizlerin birbirilerinin kültürünü tanımasında da aracı bir rol oynamıştır. Öte yandan o dönemde İngiltere’de bulunan vatandaşlarımızın Türkiye ile temas kurduğu noktalardan biri olmuştur.
Bu araştırmanın öncelikli amacı özgün akademik çalışmalara konu olan Londra Halkevi’ni Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi’nde bulunan belgeler ışığında yeniden ele almaktır. Bu belgeler daha çok Londra Halkevi ile Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Genel Sekreterliği, Hariciye Vekaleti, Londra Büyükelçiliği ve çeşitli kurumlar arasında yapılan yazışmaları kapsamaktadır. Bu yazışmalar Londra Halkevi’nin kuruluş süreci, idare heyeti, üye sayısı, binası, bütçesi ve etkinlikleri gibi hususlara ilişkin pek çok ayrıntıya ulaşma olanağı sağlamıştır. Makalenin diğer bir amacı ise ulusal, yerel ve uluslararası basında bu kurum ile ilgili yer alan çeşitli haber/yazıların derlenerek literatüre kazandırılmasıdır.
Araştırmada literatür taraması, arşiv taraması ve doküman analizi yöntemleri kullanılmıştır. Elde edilen bulgulardan hareketle Londra Halkevi’nin Türkiye Cumhuriyeti’nin İngiltere ile geliştirdiği diplomatik ilişkilere ve özellikle bu ilişkilerin kültürel boyutuna önemli katkılar sağladığı sonucuna ulaşılmıştır. Bu merkezin, Cumhuriyet değerlerinin yurt dışında tanıtıldığı bir vitrin vazifesi görmüş olması da ulaşılan diğer bir sonuçtur.

Anahtar Kelimeler

Halkevleri, Londra Halkevi, İngilltere, Türkiye, kültürel ilişkiler

Destekleyen Kurum

Harran Üniversitesi

Proje Numarası

14083

Teşekkür

Harran Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi'ne teşekkür ederim.

Kaynakça

• BCA (T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi). İngiltere bombardımanı esnasında hava hücumuna maruz kalan londra türk halkevinde çıkan yangına müdahale eden görevli bekçinin ödüllendirilmesi talebi (534/37390.149831.15).
• BCA. Londra halkevine İngilizlerden fahri aza kaydı konusu (534/37378.150292.16).
• BCA. Londra halkevi’ndeki ingiliz maarif kurumları sergisi (534/37398.150255.3).
• BCA. Londra halkevinin genel durumu ve halkevi hakkında raporlar (490.1.0.0/1065.1086.1).
• BCA. Londra ticaret ateşesi ziya özbekkan’ın doktor raporu ve tercümesinin gönderilmesi (534/37320.149940.20).
• BCA. Londra türk halkevi için kiralanması düşünülen yeni bina ve muhtemel halkevi giderleri hakkında bilgilendirme (534/37390.149831.11).
• BCA. Londra türk halkevi için kiralanması düşünülen yeni bina ve halkevi giderleri hakkında derlenen bilgi (534/37390.149831.12).
• BCA. Londra türk halkevi idare heyetinin teşekkülü (534/37390.149831.23).
• BCA. Londra türk halkevi kütüphanesine gönderilecek “idare dergisi” hakkında bilgi (534/37390.149831.7).
• BCA. londra türk halkevi’nin demirbaş defteri (490.1.0.0/1064.1083.1).
• BCA. Londra’da açılacak türk halkevinin idare heyeti başkanlığında bir toplantı düzenlendiği (534/37390.149831.25).
• BCA. Londra’da türk halkevi şubesi tesisi için british council reisi lord lloyd ile görüşüldüğü ve haziran 1940 ayı yarısında halkevi’nin açılmasına çalışılacağı (534/37390.149831.31).
• BCA. Londra’da türk halkevi tesisi çabaları (534/37390.149831.32).
• BCA. Londra türk halkevinin açılması münasebetiyle ünlü şair masefield tarafından gönderilen dostluk mesajının cumhuriyet halk partisi ve basına iletilmesi talebi (534/37390.149831.34).
• BCA. Londra halkevi’nin ihtiyaçları hakkında rapor (BCA, 534/37390.149831.35).
• BCA. Londra türk halkevinin açılması münasebetiyle ünlü şair masefield tarafından gönderilen dostluk mesajının cumhuriyet halk partisi ve basına iletilmesi talebi (534/37390.149831.36).
• A scout pays a visit to the londra turk halkevi (1943). The Scout, 3 Haziran, s. 1.
• A turkish centre in london (1942). The Manchester Guardian, 20 Şubat, s. 3.
• Articles in court (1942). Grimsby Evening Telegraph, 3 Ağustos, s. 4.
• Avni aksal londra halkevinde bir konferans verdi (1944). Tanin, 24 Mart, s. 2.
• Britons want news of turkey (1944). Marylebone Mercury/Middlesex Independent&West London Star, 29 Nisan, s. 4.
• Dil kurultayı londra’da ilgi ile takibolundu (1942). Ulus, 20 Ağustos, s. 2.
• Evliyagil, Şevket (1947). Londra halkevi. Cumhuriyet, 15 Ekim, s. 1-3.
• Facts about turkey (1945), Marylebone Mercury/Middlesex Independent&West London Star, 7 Temmuz, s. 1.
• Free turkish language classes (1945). Marylebone Mercury/Middlesex Independent&West London Star, 6 Ocak, s. 3.
• Gazetecilerimiz (1942). Tan, 16 Eylül, s. 1.
• Halkevlerinin 12 nci yıldönümü (1944). Tanin, 21 Şubat, s. 2.
• İngilizler türk nakış sanatının güzel örneklerine hayran oldular (1949). Akşam, 29 Eylül, s. 4.
• Local news in brief (1943). Middlesex County Times and West Middlesex Gazette, 6 Kasım, s. 2.
• Londra b. Elçimiz (1945). Tanin, 27 Ocak, s. 1.
• Londrada bir halkevi açılıyor (1941). Cumhuriyet, 22 Aralık, s. 1.
• Londra’da bir “halkevi” açılıyor (1941). Yeni Asır, 23 Aralık, s. 4.
• Londra’da yakında bir halkevi açılacak (1941). Ulus, 22 Aralık, s. 1.
• Londra’daki heyetimiz yola çıktı (1945). Ulus, 1 Aralık, s. 3.
• Londra halkevi (1942). Akşam, 10 Şubat, s. 2.
• Londra halkevi (1942). Cumhuriyet, 17 Şubat, s. 1.
• Londra halkevi (1948). Cumhuriyet, 8 Eylül, s. 1-4.
• Londra halkevi (1942). Yeni Mersin, 20 Şubat, s. 1.
• Londra halkevi açıldı (1942). Cumhuriyet, 20 Şubat, s. 2.
• Londra halkevi açılıyor (1942). Akşam, 17 Şubat, s. 1.
• Londra halkevi bugün açılıyor (1942). Türk Sözü, 19 Şubat, s. 1.
• Londra halkevi dün merasimle açıldı (1942). Akşam, 20 Şubat, s. 1.
• Londra halkevi dün açıldı (1942). Tan, 20 Şubat, s. 1.
• Londra halkevi dün açıldı (1942). Vakit, 20 Şubat, s. 2.
• Londra halkevi dün büyük merasimle açıldı (1942). Haber, 20 Şubat, s. 1-2.
• Londra halkevi dün merasimle açıldı (1942). Yeni Sabah, 20 Şubat, s. 1-3.
• Londra halkevi reisliği (1942). Tan, 10 Şubat, s. 2.
• Londra halkevi törenle açıldı (1942). Bugün, 20 Şubat, s. 1
• Londrada halkevimiz (1942). Son Telgraf, 19 Şubat, s. 1-3.
• Londradaki halkevimiz (1942). Türk Sözü, 20 Şubat, s. 1.
• Londradaki halkevimiz (1942). Vatan, 19 Şubat, s. 1.
• Londra halkevinde (1944). Cumhuriyet, 10 Mart, s. 1.
• Londra halkevinde (1942). Cumhuriyet, 20 Haziran, s. 1- 3.
• Londra halkevinde (1944). Cumhuriyet, 21 Mayıs, s. 3.
• Londra halkevinde (1942). Cumhuriyet, 23 Nisan, s. 1.
• Londra halkevinde bir konferans (1944). Tanin, 5 Ekim, s. 2.
• Londra halkevinde dünkü merasim (1942). Son Posta, 24 Nisan, s. 5.
• Londra halkevinde evliya çelebi hakkında konferans (1945). Akşam, 8 Haziran, s. 2.
• Londra halkevinde türk havacılarına verilen veda ziyafeti (1945). Cumhuriyet, 18 Şubat, s. 3.
• Londra halkevinde türk resim sanatı üzerinde bir konferans (1944). Ulus, 3 Ekim, s. 2.
• Londra halkevinde türkçe dersleri (1945). Akşam, 16 Eylül, s. 4.
• Londra halkevi’nde türkçe dersleri (1942). Ulus, 25 Aralık, s. 2.
• Londra halkevi’nin çalışmaları (1945). Cephe, Nisan, s. 13.
• Londra halkevinin yıldönümü (1946). Cumhuriyet, 20 Şubat, s. 1.
• Londra radyosunda bir temsil (1942). Cumhuriyet, 30 Ekim, s. 4.
• Mr. bevin londra halkevine fahri aza oldu (1945). Cumhuriyet, 6 Aralık, s. 3.
• Mr. eden to turkey (1942). Evening Sentinel, 19 Şubat, s. 1.
• News in brief (1945). Marylebone Mercury/Middlesex Independent&West London Star, 10 Kasım, s. 3.
• Nous faisons tout pour répondre à l’intéret croissant des anglais pour le halk evi de londres (1944). Istanbul, 27 Kasım, s. 4.
• Our cause is turkey’s: Mr. eden (1942). Birmingham Gazette, 20 Şubat, s. 3.
• Papen is off again (1942). Daily Record, 20 Şubat, s. 5.
• Rustu aras retires (1942). The Chattanooga Sunday Times, 29 Mart, s. 55.
• The turkish centre in london (1942). The Daily Telegraph&Morning Post, 20 Şubat, s. 5.
• The turkish people’s house in london (1942). The Kensington News and West London Times, 27 Şubat, s. 3.
• Turkey in london (1942). The Birmingham Post, 20 Şubat, s. 2.
• Turkey in london (1945). The Birmingham Post, 17 Nisan, s. 2.
• Turkey in london (1942). The Observer, 31 Mayıs, s. 7.
• Turkey’s causes is ours (1942). Western Mail&South Wale News, 20 Şubat, s. 2.
• Turkish at home (1942). Liverpool Daily Post, 20 Şubat, s. 2.
• Turkish halkevi (1942). Newcastle Journal/North Mail, 10 Nisan, s. 2.
• Turkish soil (1942). Evening Standard, 16 Eylül, s. 2.
• Türk-ingiliz ticareti (1945). Cumhuriyet, 30 Mart, s. 1.
• Un programme pour la turquie à la B.B.C. (1948). Istanbul, 18 Şubat, s. 2.
• You can learn turkish in marylebone (1944). Kensington Post/Middlesex Independent&West London Star, 22 Nisan, s. 1.
• Balım Kınay, H. (2023). British council ve türkiyedeki ingilizce öğretim faaliyetleri. Journal of anglo-turkish relations, 4(1), 76-99.
• Burton, H.M. (1942a). Activities at the turkish “halkevi” (people’s house) in london”. Journal of the royal central asian society, 29(3-4), 235-238.
• Burton, H.M. (1942b). Opening of a turkish “halkevi” (people’s house) in london”. Journal of the royal central asian society, 29(2), 141-142.
• Çeçen, A. (1990). Halkevleri. Gündoğan Yayınları.
• Ercilasun, A. B. (2022). Dördüncü dil kurultayı. Türk Dili, 852, 4-11.
• Laçin, İ. (2014). 1939 Erzincan büyük depremi. Atatürk araştırma merkezi dergisi, 30(88), 37-70.
• Malkoç, E. (2010). Bir aydınlanma projesi halkevlerinin tasfiye süreci. Türkoloji kültürü, 3 (6), 5-17.
• Malkoç, E. (2009). Cumhuriyet halk partisi belgelerinde yurtdışındaki ilk ve tek halkevi örneği: Londra türk halkevi. Türkoloji kültürü, 2 (4), 35-54.
• Olgun, K. (2019). Türkiye’de halkevleri gerçeği teftiş raporları ışığında birinci yılında halkevleri (halkevleri ve kocaeli halkevi örneği). İKSAD.
• Özkan Koç, E. ve Önal, R. Ç. (2021). 1940’lı yıllarda ingiliz kültür heyeti’nin ankara’da açtığı kültürel propaganda sergileri. Ankara araştırmaları dergisi, 9 (1), 109-151.
• The halkevi: The turkish people’s house (1944). Scottish geographical magazine, 60(1), 21-22.
• Toksoy, N. (2007). Halkevleri bir kültürel kalkınma modeli olarak. Orion Yayınevi.
• Yaşar, H. (2010). Yurtdışında bir kültür kurumu: Londra halkevi. Ankara üniversitesi türk inkılâp tarihi enstitüsü atatürk yolu dergisi, 45, 177-215.
• Aral, A. E. (2014). Kültür propagandasından kültürel diplomasiye: British council’in türkiye’deki faaliyetlerinin 1940-1950 ve 2005-2014 dönemlerinde karşılaştırmalı incelemesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Doğan, N. (2022). Arşiv belgeleri ışığında rauf orbay’ın hayatı ve siyasi faaliyetleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Turan, M. (2016). Cumhuriyet halk partisinin diğer ülke partileriyle ilişkileri (1923-1950). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.