Mervanilerde Dinî Hoşgörü ve Mervanilerin Diğer Din Mensuplarına Karşı Tutumları

Yıl 2023, Sayı: 34, 119 - 146, 21.10.2023

Mehmet Mekin Meçin

https://doi.org/10.15182/diclesosbed.1295310

Öz

Bu çalışmanın konusu Müslüman bir Kürt devleti olan Mervaniler döneminde görülen dini hoşgörü ve dinler arası diyalogdur. 978 yılında kurulan Mervanilerin yönetimi altında çok sayıda din, mezhep ve halkın bir arada ve huzur içerisinde yaşaması, gayrimüslimlerin devletin önemli kademelerinde görev alması, ibadetlerini kendi mabetlerinde özgür bir şekilde icra etmeleri, dinler arası sıcak temas ve diyalog örneklerinin müşahede edilmesi kültür, medeniyet ve dinler tarihi açısından kayda değerdir. Çok dinli, çok dilli ve çok kültürlü bir bölgede egemen olan Mervanilerin dini, etnisiteyi ve mezhebi değil, aksine ehliyeti ve liyakati esas alan yönetim anlayışı ve ufku, tolerans ve hoşgörüye dayalı bir kültürün meydana gelmesini sağlamış ve dinler arası diyalog için müspet bir zeminin oluşmasına imkan vermiştir.. Bu hoşgörü ve diyalog örneklerinden tarihi kayıtlara geçmiş en önemli numune, Mervanilerin bilge veziri el-İbnü’l-Mağribî ile Hıristiyan patriği Îlîya arasında Nusaybin’de yedi oturum şeklinde yapılan ve Müslüman-Hristiyan diyaologunun erken dönem ender örneklerinden biri olan Mecalis-i Saba’dır. Bu çalışmanın amacı, Mervaniler döneminde yaşayan dinler, bu din mensupların bir arada yaşama örnekleri, yöneten Müslümanlar ile yönetilen gayrimüslimler arasındaki hoşgörüye dikkat çekmek ve dinler arası diyalogun arkeik bir örneği olan Mecalis-i Sab’a’yı incelemektir.

Anahtar Kelimeler

Dinler Tarihi, Mervaniler, Hoşgörü, Dinler Arası Diyalog, Mecalis-i Seb’a, İbnü’l-Mağribî, Îlîya

Kaynakça

• Abul-Farac, G. (1999). Abu’l-Farac Tarihi (Çev. D. Ömer Riza). Türk Tarih Kurumu.
• Alican, M. (2012). Bir Ortaçağ Şehri Olarak Meyyâfârikîn (Silvan). (YÖK Tez Merkezi, Doktora). Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Amedroz, H. F. (1903). The Marwānid Dynasty at Mayyāfāriqīn in the Tenth and Eleventh Centuries A.D., The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, (Haziran 1903), 123-154.
• Baluken, Y. (2010). Mervânîler Döneminde Dini Gruplar Arasındaki Münasebetler (YÖK Tez Merkezi, Yüksek Lisans). Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Baluken, Y. (2022). Mervânîler Devrinde Süryaniler. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 19, 130-145. https://doi.org/10.34085/buifd.1118555
• Baluken, Y. (2008). Mervânîler Döneminde İlmi Faaliyetler. Uluslararası Silvan Sempozyumu.
• Berchem, M. V., & Strzygowski, J. (1910). Amida. Heidelberg.
• Bertaina, D. (2011). Science, Syntax, and Superiority in Eleventh-Century Christian-Muslim Discussion: Elias of Nisibis on the Arabic and Syriac languages. Islam and Christian-Muslim Relations, sayı 22(2), 197-207.
• Doru, M. N. (2011). Süryani Düşüncesinde Nusaybinli İliya’nın Önemi ve “Kitabu’l-Mecâlis” Adlı Eserinde Tanrı Görüşünün İslam Felsefesi ve Kelamı Açısından Değerlendirilmesi. Milel ve Nihal inanç, kültür ve mitoloji araştırmaları dergisi, 8(2), 53-82.
• Ebuna, A. (t.y.). Tarihu’l-Keniseti’s-Süryaniyyeti’ş-Şarkiyye. Daru’l-Meşrik.
• Ebü’l-Fida, İ. İ. (t.y.). El-Muhtasar fi Ahbari’l-Beşer (C. 2). El-Matbaatü’l-Hüseyniyet’il-Mısriyye. El-Azimi, M. b. A. (1984). Tarihu Haleb.
• El-Hamevî, Y. (1993). Mu’cemü’l-Udebâ. Dârü’l-Garbi’l-İslâmî.
• Er-Rûzrâverî, E. Ş. (2003). Zeylu Tecâribü’l-Ümem. Dârü’l-Kütübi’l-İlmiye.
• Et-Tihâmî, A. b. M. (1982). Divanu Ebi’l-Hasan Ali b. Muhammed Et-Tihamî. Mektebü’l-Meârif.
• Ez-Zehebî, Ş. (1996). Siyeru A’lâmi’n-Nübela. Müessesetü’r-Risale.
• Gabriel, A. (2014). Şarki Türkiye’de Arkeolojik Geziler (Çev. A. Çetin). Dipnot Yayınevi.
• Heideman, S. (1997). A New Ruler Of The Marwanid Emirate in 401/1010 and Further Consediration On The Legitimizing Power Of Regıcıde. ARAM, 9-10 (1997-1998), 599-17.
• İbn Hacer el-Askalânî. (2002). Lisânü’l-Mîzân. Mektebetü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye.
• İbn Haldûn, A. (2000). Tarihu İbn Haldûn (C. 1-5). Darü’l-Fikir.
• İbn Hallikan, Ş. A. (1900). Vefâyâtü’l-Âyân ve Enbâü Ebnâi’z-Zamân (C. 6). Darü’s-Sadr.
• İbn Şeddâd. (1991a). El-A’lakü’l-Hatîre fi Zikri Ümerai’ş-Şam ve’l-Cezîre (C. 3/1). Menşurat-ü-Vezaret’üs-Sekafe.
• İbn Şeddâd. (1991b). El-A’lâkü’l-Hatîre fi Zikri Ümerai’ş-Şam ve’l-Cezîre (C. 1/2). Menşûrât-ı Vizâreti’s-Sikâfe.
• İbnü’l-Adîm, K. (t.y.). Buğyetü’t-Taleb fi Tarihi Haleb (C. 1). Darü’l-Fikir.
• İbnü’l-Esîr. (1987). El-Kamil fi’t-Tarih (C. 7, 8). Darü’l-Kütübi’l-İlmiye.
• İbnü’l-Esîr. (1997). El-Kamil fi’t-Tarih (C. 8). Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî.
• İbnü’l-Esîr. (2012b). El-Kamil fi’t-Tarih (C. 10). Dârü’l-Kitabi’l-Arabî.
• İbnü’l-Esîr, İ. (t.y.-a). İslâm Tarihi el-Kâmil fî’t-Târih Tercümesi (C. 10). Bahar Yayınları.
• İbnü’l-Esîr, İ. (t.y.-b). İslâm Tarihi el-Kâmil fî’t-Târih Tercümesi (C. 9). (Çev. A. Özaydın, Bahar Yayınları.
• İbnü’l-Ezrak, A. b. Y. (1959). Tarihü’l-Fârikî. Hey’etü’l ‘Amme li Şuuni’l-Metabi’i’l-Emîriye.
• İbnü’l-Ezrak, A. b. Y. (1990). Mervânî Kürtleri Tarihi (Çev. B. Mehmet Emin). Koral Yayınevi.
• İbnü’l-İbrî, E.-F. C. (1994). Tarihu Muhtasari’d-Düvel. Darü’r-Râidi’l-Lübnanî.
• İlîyâ en-Nasîbî. (1975). Elia Bar-Senaya History (Opus Chronologicum) (Çev. H. Joseph,). Syriac Academy Publication.
• İliya en-Nasîbî. (2008). Mecâlis-u İliya Matranı Nusaybin Neşereha el-Eb Luvîs Şeyho el-Yesûî. Mecelletü’l-Kadisiye li’l-Ulûmi’l-İnsaniye, 11(4), Article 4.
• Konyar, B. (1936). Diyarbekir Kitabeleri C. 1-2. Ulus Basımevi.
• Mehmed Emin Zeki. (1948). Tarihü’d-Düvel ve’l-İmârati’l-Kürdiye fi Ahdi’l-İslamiye. Matbaatü’s-Saade.
• Muhammed Şakir El-Kütübî. (t.y.). Fevâtü’l-Vefâyât. Darü’s-Sadr.
• Nusaybini, İ. (t.y.). Kitabu Def‘i’l-Hemm. Matbaatu’l-Ma‘arif.
• Nusaybini, İ. (1903). Risale fi Vahdâniyeti’l-Hâlık ve Teslisi Ekânimihi. (L. Maluf, Ed.). el-Meşrik.
• Nusaybini, İ. (1907). Fi Na‘imi’l-Âhire‛. el-Meşrik.
• Nusaybini, İ. (1936). El-Hikemu’n-Nafi‘a li’n-Nefs ve’l-Beden. (P. Sabat Ed.). Divisione Delle Massime.
• Nusaybini, İ. (1936). Risale fi Hüdûsi’l-‘Âlem ve Vahdâniyeti’l-Hâlık ve Teslisi’l-Ekânim. İçinde P. Sabat (Ed.), Mebahisun Felsefiyye ve Diniyye li-Ba‘di’l-Kudemâ min ‘Ulmeai’n-Nasrâniyye, Mektebetu Henry Frederick.
• Nusaybini, İ. (1968). Risale fi Fazileti’l-‘İfaf (G. Antoni Ed.). el-Meşrik.
• Ripper, T. (2012). Diyarbekir Merwanileri İslami Ortaçağ’da Bir Kürt Hanedanı (Çev. B. Şahin Fırat). Avesta Yayınları.
• Sibt İbnü’l-Cevzî. (1990). Mir’âtü’z-Zaman fi Tarihi’l-A’yan (C. 1). Darü’l-Vataniye.
• Sibt İbnü’l-Cevzî. (2013). Mir’âtü’z-Zaman fi Tarihi’l-A’yan (1. bs). Darü’r-Risaleti’l-Alemiye.
• Söylemez, M. M. (2009). Meyyâfarikîn (Silvan) Tarihi Üzerine Notlar. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 20, 221-249.
• Tufantoz, A. (2005). Ortaçağda Diyarbekir Mervanoğulları/990-1085. Aça Yayınları.
• Wright, W. (t.y.). A Short History of Syriac Literature.
• Yaz, A. (2019a). Mervânî Hükümdarı Nasrüddevle Ahmed. Akademisyen Kitabevi.
• Yaz, A. (2019b). Mervânî Vezirleri. Akademisyen Kitabevi.
• Yaz, A. (2020a). Mervânî Devleti’nin Kurucusu Bâd b. Dostık. Turkish Studies, 15(2), 723-749. http://dx.doi.org/10.29228/TurkishStudies.42699
• Yaz, A. (2020b). Mervânî Hükümdarı Ebu Ali Hasan b. Mervân. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 48, 317-344.
• Yaz, A. (2020c). Mervânî Hükümdarı Ebü’l-Kasım Nizâmüddîn Nasr. Historiy Studies, 12(6), 2919-2942. 10.9737/hist.2020.948
• Yaz, A. (2020d). Mervânî Hükümdarı Mümehhidüddevle Ebu Mansûr Said. Şarkiyat, 12(3), 536-558. https://doi.org/10.26791/sarkiat.739809
• Yaz, A. (2021). Mervânîlerin Son Hükümdarı Nâsırüddevle Ebü’l-Muzaffer Mansûr. Düsbed, 13(27), 106-125.
• Yûsuf, A. (1972). Ed-Devletü’d-Dûstekiye fi Kürdistani’l-Vüstâ (C. 1). Matbaatü’l-Livâ.
• Yûsuf, A. (2001). Ed-Devletü’d-Dûstekiye fi Kürdistani’l-Vüstâ (C. 2). Dâr Ârâs.