Özbek Türkçesinde Geçen Erkekle İlgili Adlandırmaların Toplumdilbilimsel Açıdan İncelenmesi

Yıl 2022, Cilt: 16 Sayı: 30, 169 - 182, 31.05.2022

Ezgioya Malkoç

https://doi.org/10.54316/dilarastirmalari.1038068

Öz

Dil ve toplum birbirini etkileyen bir ilişki içerisindedir. Dil; yaşam biçimleriyle, tarihle, coğrafyayla, kültürle ve toplumların geçmişte yaşadığı deneyimlerle iç içe olduğundan her dilde ait olduğu toplumun yansımaları görülür. İnsanların yaşayış tarzı, düşünceleri ve davranış biçimleri dili hem değiştirir hem de dönüştürür. Toplumdilbilim ise bu değişim ve dönüşümleri, karşılıklı ilişkilerini göz önünde bulundurarak inceleyen toplumbilim ve dilbilimin kesişim noktasıdır. Toplumdilbilimin inceleme alanını temelde dil ile toplum arasındaki karşılıklı ilişkiler ağı oluşturur. Sözvarlığı ise dilsel düzlemde bu inceleme örneklemlerinden en somut ve değişime en açık olan olgudur. Dilin ürünü olan sözvarlığına bakılarak bir milletin tarihi, coğrafyası, kültürü ve yaşayış şekli hakkında bilgi sahibi olunabilir. Aynı zamanda çok katmanlı bir toplumsal yapıda toplumdaki dil cinsiyet ilişkilerinin boyutlarının görülmesine de olanak tanır. Bu çalışmada “erkek” ile ilgili söz varlığı Özbek Türkçesi sözlükleri taranarak tespit edilmiştir. Tespit edilen ögeler anlamlarına göre sınıflandırılarak toplumsal cinsiyet çağrışımları, toplumdilbilimsel açıdan çözümlenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Özbek Türkçesi, Erkek Dili, Toplumdilbilim, Söz Varlığı.

Sociolinguistic Examination of the Nomenclature of Males in Uzbek Turkish

Öz

Language and society are in a reciprocal relationship. Language is interwoven with lifestyles, history, geography, culture and past experiences of societies; therefore, the reflections of the society it belongs to are observed in every language. People's lifestyles, thoughts and behaviors change and transform language. Sociolinguistics, which examines these changes and transformations regarding their mutual relations, is the junction of sociology and linguistics. The study field of sociolinguistics is essentially the network of interrelationships between language and society. Vocabulary is the most substantial and open to change among these study samples at the linguistic level. By examining the vocabulary, which is the product of the language, information about the history, geography, culture and lifestyle of a nation can be obtained. At the same time, it also allows the dimensions of language and gender relations to be noticed in a multi-layered social structure. In this study, the vocabulary related to "males" was determined by scanning the Uzbek Turkish dictionaries. The identified items were classified according to their meanings, and gender connotations were tried to be analyzed in terms of sociolinguistics.

Anahtar Kelimeler

Uzbek Turkish, Male Language, Sociolinguistics, Vocabulary.

Kaynakça

• Ağaçsaban, A. (1989). Kız ve erkek öğrencilerde cinsiyetten kaynaklanan farklı dil kullanımı (Ahmet Kanatlı Lisesinde uygulamalı) (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
• Akata, Z. H. (2020). Güncel Türkçe Sözlük’te Kadın Kavramı ve Toplumdilbilimsel Sezdirimleri. 2020 XII. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu (940-948). Ankara.
• Aksan, D. (2015). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Çolak, G. (2020). Toplumdilbilimi Toplumsal Cinsiyet ve Dil. İstanbul: Bilge Kültür-Sanat.
• Demirci, K. (2020). Dilin Sosyokültürel Hâlleri Toplumsal Dilbilim Referans Kitabı . İstanbul: Paradigma Akademi.
• Emiroğlu, S. (2012). Türkçe Sözlükteki Akrabalık Adlarının Tasnifi. Electronic Turkish Studies, 7(4): 1691-1710.
• Güncel Türkçe Sözlük (2020). Ankara: Türk Dil Kurumu. sozluk.gov.tr (Erişim tarihi: 21.09.2021).
• İmer, K. (1990). Dil ve Toplum . İstanbul : Gündoğan Yayınları .
• König, G. Ç. (1992). Dil ve Cins: Kadın ve Erkeklerin Dil Kullanımı. Dilbilim Araştırmaları, 3, 25-36.
• Labov, W. (1982). Dilin, Toplumsal Bağlamı İçinde İncelenmesi. (Çev.: Veysel Kılıç). D. Aksan (Ed.), Dilbilim Seçkisi içinde (ss. 163-187). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Mustafali, C. (2019). Türk Cumhuriyetlerinde Sovyet Mirası ve Değişimler. Турецкий журнал российских исследований, TRAD-Türkiye Rusya Araştırmaları Dergisi (1), 18-33.
• Özsoy, B. (2019). Türk Cumhuriyetlerinde Kadın Sorunsalı: Uluslararası Raporlar Işığında Türk Cumhuriyetlerinde Kadınların Mevcut Durumu. Bilig, (89), 171-192.
• Solmaz, E. (2018). Özbek Halk Kültüründe Doğum İle İlgili Pratikler. Folklor Akademi Dergisi, 1(1), 127-136.
• Şimşek, B. (2006). Kadınlararası Konuşma Sürecinde Toplumsal Cinsiyetin Dil Üzerinden Sergilenmesi. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kadın Çalışmaları Anabilim Dalı, Ankara.
• Tuğba, T. E. K. E. (2020). Özbek Türklerine Ait Destanlarda Kadın İmgeleri Üzerine Değerlendirmeler. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, (8), 160-177.
• Uğurtürk, Ş. (2021). Özbek Atasözlerinin Konuları Açısından Sınıflandırılması (Yüksek Lisans Tezi Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü). Üşenmez, E. Boltabayev, S.-Tuğlacı, G. (2016). Özbekçe Türkçe Sözlük. Eskişehir. Türk Dünyası Vakfı.
• Vardar, B. ve ötk. (2007). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual.
• Yusupova, N. (2018). Türkçe-Özbekçe Sözlük. Ankara: TDK.