Ordu’da Körüklü Çizme ve Türkay Yavaş Ustanın Tekniği

Year 2020, Issue: 21, 201 - 222, 20.03.2020

Mehmet Akif Korkmaz

https://doi.org/10.30767/diledeara.695011

Abstract

Usta çırak eğitimi ve el sanatı yoluyla aktarılan meslekler, geleneksel mesleklerdir. Bu bağlamda ele alındığında tamamen alın teri ve göz nuruna dayanan beceri isteyen körüklü çizmecilik, geleneksel meslekler arasında yer almaktadır. Bu makalede Ordu’da ve Karadeniz bölgesinde çizmecilik mesleği yapanların kalmamasının ardından Kuşadası’na yapılan uzun ve yorucu bir yolculuk, orada mesleği öğrenmek için verilen çabalar, bunun sonucunda Ordu’da körüklü çizme giyme ve yapma geleneğinin yaşatılmasına vesile olan Türkay Yavaş Usta ve onun körüklü çizme yapımı anlatılmaktadır. Körüklü çizme Türkay Ustanın çabalarıyla günümüz yayla şenliklerinde, Mayıs Yedisi, Hıdırellez gibi mahallî ve mevsimsel törenlerde, at yarışlarında, düğünlerde canlandırılan bir gelenek olarak devam etmektedir. Bugün Ordu ili ve yakın bölgelerde at yetiştiricileri ve at binicileri tarafından giyilen akordeon körüklü çizme, yayla festivallerinde yerel kıyafetlerle birlikte giyilmiştir. Bu giysi aksesuarları ve çizme, daha önce geniş arazileri olan ağa olarak bilinen zengin insanların asaletinin simgesidir. Çalışmada Ordu’da Körüklü Çizme geleneğinin geçmişini ve bugününü ele alarak geleneksel mesleğin yaşatılması hususunda çabalar sarf eden bir ustanın hikâyesini, körüklü çizmenin nasıl yapıldığını ve üretim boyutunu hayata uyum bağlamında gelenek ve değişim ilişkilerine göre ele alıp incelenmiştir.

Keywords

Körüklü çizme, Türkay Yavaş, kaybolmaya yüz tutmuş meslekler

Accordion Boots in Ordu and the Technique of the Shoe Master Türkay Yavaş

Abstract

Occupations that are transferred from one generation to the next in a master-apprentice relationship are called traditional occupations. The most important point in determining traditional occupations is whether the profession is based on handicrafts. In this regard, making accordion boots, which require a specialized knowledge and great effort, is among traditional occupations. In this article, a long and tiring journey to Kuşadası due to the absence of those who used to do this profession in Ordu and the Black Sea Region, the efforts made to learn the profession there, and Türkay Usta (master), who had a leading role in keeping the tradition of accordion boots in Ordu, and how he makes these boots are explained. With the efforts of Türkay Usta, the tradition of wearing accordion boots continue to be followed in highland festivals, local and seasonal ceremonies such as the Seventh of May festival, Hıdırellez, horse races and weddings. Since the construction phase of accordion boots is very difficult and there are difficulties in finding and raising apprentices as it does not bring much income, Türkay Usta, who is the only master, or craftsman, in Ordu and even in the Black Sea, needs to be supported and evaluated in vocational training and it needs to be ensured that he takes part in traditional product sales places. Accordion bellows boots worn by horse breeders and horse riders are worn together with local clothes at highland festivals. These garment accessories and boots are the symbol of the nobility of wealthy people, formerly known as the network, with large lands. In this study, the story of a craftsman who has been trying hard to keep the tradition of accordion boot making and wearing alive and how accordion boots are made are examined considering and discussing the past and present of the tradition.

Keywords

Turkay Yavaş, vanishing professions, Accordion boots

References

• Baykara, Tuncer (2001), Türk Kültür Tarihine Bakışlar. Ankara: AKMB Yayınları.
• Çoruhlu, Yaşar (2003), Orta ve İç Asya' da Kazı ve Araştırmalarda Elde Edilen Materyale Göre Erken Devir Türklerinde Çizme, Ayakkabı Kitabı. Haz. Emine Gürsoy Naskali. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Diyarbakırlıoğlu, M. Ali (2010), Kaybolan Meslekler ve Son Ustalar. İstanbul: İTO Yayınları.
• Ekici, Metin (2007), Halk Bilgisi (Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri. Ankara: Geleneksel Yayınları.
• Ergin, Muharrem (1958), Dede Korkut Kitabı, Ankara: TDK Yayını.
• Ergin, Muharrem (1970), Oğuz Kağan Destanı 1000 Temel Eser, İstanbul: MEB Yayını.
• Esnaf ve Sanatkârlar Özelinde Sektör Analizleri Projesi Deri, Giyim ve Ayakkabı Sektörü (2017), Komisyon, Ankara: T.C. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Yay.
• Genç, Reşat (1997), Kaşgarlı Mahmud'a Göre XI. Yüzyılda Türk Dünyası. Ankara: TKAE Yayınları.
• Gülmez, Nurettin (2018), “Gıcırdaklı Çizme Ustası İbrahim Ethem Karakaş”. II. Uluslararası Selçuk-Efes Devecilik Kültürü ve Deve Güreşleri Sempozyumu 18-20 Ocak 2018. Selçuk-İzmir. 1. Cilt, s. 152-169.
• Kafesoğlu, İbrahim (2016), Türk Millî Kültürü. İstanbul: Ötüken Yayını.
• Kaşgarlı Mahmud (2005), Divânü Lugati't-Türk, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Kuzgun, Yıldız (2003), Meslek Rehberliği ve Danışmanlığına Giriş, Ankara: Nobel Yayın Dağılım.
• Lecomte, Pretextat (1901), Türkiye’de Sanatlar ve Zeneatlar 19.yy. Sonu. Haz. Ayda Düz. İstanbul: Tercüman Yay.
• Menteşeoğlu, Ö. Erden (2014), Mustafa Kemal Paşanın Muhafız Alay Komutanı Milis Yarbay Osman Ağa, Ankara: Kişisel yayın. Örnek, S. Veyis (1995), Türk Halkbilimi, Ankara: KB Yayını.
• Sümerkan, Mustafa Reşat (2008), Trabzon Yöresi Geleneksel El Sanatları. Trabzon: Serander Yayını.
• Şen, Mesut (2003), Ayakkabı İle İlgili Kelimeler Üstüne Ayakkabı Kitabı, Hzl. Emine Gürsoy Naskali. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Uyanıker, Ferhat (2009), Millî Mücadele’de Türk Kadını, Ankara: Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları.
• Yıldırım, Dursun (1998), Türk Bitiği. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Yolcu, Mehmet Ali (2014), Nevşehir Yöresinde Yaşayan Geleneksel Meslekler. Ankara: Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Yayınları. Kaynak Kişi
• KK:1. Türkay Yavaş, 1962 Doğumlu, Ordu Ulubey Uzunmahmut Köyü, İlkokul Mezunu, Körüklü Çizme Ustası, Ordu Merkezde Yaşıyor.
• KK:2. Ayşe Eren, 1950 Doğumlu, Ordu Ulubey Çubuklu Köyü, Okuma Yazması Yok, Ev Hanımı.