Kur’ân-ı Kerîm’de S-r-y Kökü ve Müfessirlerin İsrâ'nın Vaktine Dair Tespitlerinin Analizi

Year 2025, Volume: 5 Issue: 9, 116 - 133, 30.06.2025

Esra Sancaktar

https://doi.org/10.69515/dinveinsan.1680859

Abstract

Özet
Kur’ân kelimelerinin anlam çerçevesini tespit etmek, onu doğru anlamak için bir gerekliliktir. Bu sebeple, bu araştırma Kur’ân’da gece yürüyüşü olarak anlatılan isrâ olayıyla bağlantılı olan s-r-y lafzının mahiyeti üzerinedir. Çalışmada ilk olarak s-r-y lafzının kökü, çekimi ve manasıyla ilgili çeşitli görüşler, klasik Kur’ân sözlüklerinden başlanmak üzere son dönemde telif edilen Arapça mu‘cemlere kadar araştırılmıştır. Ardından Kur’ân’da sekiz ayette zikredilen s-r-y kökünün çeşitli tefsir eserlerinde nasıl açıklandığı incelenmiş ve karşılaştırmalı olarak ortaya konulmuştur. Kur’ân’da s-r-y lafzı Hz. Lût, Hz. Mûsâ ve Hz. Muhammed ile ilgili olan kıssalarda zikredilmektedir. Bu lafız, nüzul sırasına göre Hûd suresi 11/81, el-Hicr suresi 15/65. ayetlerde Hz. Lût ile ilgili, Tâhâ suresi 20/77, eş-Şuarâ suresi 26/52 ve ed-Duhân suresi 44/23. ayetlerde Hz. Mûsâ ile ilgili ve el-İsrâ suresi 17/1. ayette Hz. Muhammed ile ilgili olarak geçmektedir. Bu üç peygamberle ilgili ortak konu yaptıkları isrâ yani gece yürüyüşleridir. Allah, isrâ emriyle peygamberleri ve beraberindeki inananları zalim ve mücrim kavimlerinden kurtarmıştır. Bu gece yürüyüşlerinin mahiyeti, sebepleri ve gecenin hangi bölümlerinde vuku bulduğu gibi hususlar çeşitli klasik ve çağdaş tefsirlerde incelenmiştir. Müfessirlerin ekseriyeti s-r-y lafzının gece yürüyüşü anlamına geldiği hususunda görüş birliği içerisindeyken odaklandıkları temel mesele, isrâ olayının gecenin hangi bölümünde gerçekleştiği olmuştur. Bu noktada s-r-y kökünden türeyen السرى ve أسرى kelimeleri üzerinden yapılan izahlara göre السرى lafzı gecenin sonlarına doğru yürümeye, أسرى lafzı ise gecenin ilk vakitlerinde yürümeye işaret etmektedir. Bu açıklamalara dayanarak Hz. Lût ve Hz. Mûsâ’nın isrâsının gecenin sonlarında, Hz. Muhammed’in isrâsının ise gecenin ilk vakitlerinde gerçekleştiği anlaşılmaktadır.

Keywords

Temel İslam Bilimleri , Tefsir , İsrâ , Gece Yürüyüşü , İsrâ’nın Vakti , s-r-y

Ethical Statement

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde etik ilkelere uyulmuştur.

Supporting Institution

Bu çalışma herhangi bir kurum tarafından desteklenmemiştir.

An Analysis of the Root S-r-y in the Qur’ān and Exegetes’ Perspectives on the Timing of Isrā

Abstract

Determining the semantic scope of Qur’ ānic words is essential for comprehending them correctly. Therefore, this research focuses on the nature of the root s-r-y, which is associated with the event of isrā -the night journey- as desribed in the Qur’ ān. The study first explores various perspectives on the root, inflection, and meaning of the lexeme s-r-y, starting with the classical Qur’ ānic lexicons and extending to the contemporary Arabic dictionaries. Subsequently, it examines how the eight Qur’ānic verses that contain this root are interpreted in various exegetical works, presenting a comparative analysis. The lexeme s-r-y appears in narratives related to the prophets Lūṭ, Mūsā, and Muḥammad. In the chronological order of revelation, it is mentioned in relation to Prophet Lūṭ in Sūrat Hūd (11:81) and Sūrat al-Ḥijr (15:65); in relation to Prophet Mūsā in Sūrat Ṭā Hā (20:77), Sūrat al-Shuʿarāʾ (26:52), and Sūrat al-Dukhān (44:23); and in relation to Prophet Muḥammad in Sūrat al-Isrā (17:1). The common theme among these three prophets is the act of isrā, i.e., night journey. Through the isrā command, Allah saved His prophets and the believers with them from their oppressive and sinful communities. Classical and contemporary exegetes have analyzed various aspects of these journeys, including their nature, causes, and the specific segments of the night during which they occurred. While the majority of exegetes agree that the lexeme s-r-y denotes movement at night, their primary focus has been on determining which part of the night the isrā took place. In this context, the derived forms السُّرى and أسرى carry different implications: السُّرى is generally associated with travel toward the later part of the night, whereas أسرى suggests movement in the early hours. Based on these distinctions, it is highly likely that the isrā of Prophets Lūṭ and Mūsā occurred during the latter part of the night, while that of Prophet Muḥammad took place in its earlier hours.

Keywords

Basic Islamic Sciences , Qur’ānic Exegesis , Isrā , the Timing of Isrā , s-r-y , the night journey

Ethical Statement

Ethical principles were followed during the preparation of this study.

Supporting Institution

This research has not been supported by any institution.

References

• Abdülbâkî, M. F. (1945). el-Mu‘cemü’l-Müfehres li-Elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Dâru’l-Kütübi’l- Mısriyye.
• Ağırakça, A. (2014). Kaynaklar Işığında İsrâ ve Miraç Olayı. Artuklu Akademi, 1 (2), 1-30. ‘Arabî, İ. (2003). Ahkâmu’l-Kur’ân. thrc. Muhammed Abdülkâdir Ata. Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• Aydın, İ. (2014). Kur’ân’ın Filolojik Yorumu. Ankara Okulu Yayınları.
• el-Beyzâvî, M. Ş. (2001). Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl. Dâru’s-Sâder.
• el-Bikâî, B. E. H. İ. b. Ö. (1992). Nazmü’d-Dürer fî Tenâsubi’l-Âyât ve’s-Süver. Dârü’l-Kütübi’l-İslâmî.
• el-Bostânî, B. (1987). Muhîtu’l-Muhît. Mektebetu Lubnân.
• el-Cevherî, İ. b. H. (1990). es-Sihâh Tâcu’l-Luğati ve Sihâhu’l-‘Arabiyyeti. thk. Ahmed Abdü’l-Ğafûr Attâr. Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn.
• Çalışkan, İ. (2017). Tefsir Usûlü. Ankara Okulu Yayınları.
• el-Endelusî, E. H. (1993). el-Bahru’l-Muhît. thk. thk. Zekeriyya Abdü’l-Mecîd en-Nûtî vd. Dâru’l Kütübü’l-‘İlmiyye.
• el-Ferâhîdî, H. b. A. (2002). Kitâbu’l-‘Ayn. thk. Abdülhamid Hindâvî. Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• el-Ferrâ, Y. b. Z. (1966). Meâni’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ali en-Neccâr. Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye.
• el-Feyyûmî, A. b. M. b. A. (2014). el-Misbâhu’l-Munîr fî Garîbi’ş-Şerhi’l-Kebîr. thk. Abdü’l-Azîm eş Şenâvî. Dâru’l-Ma‘ârif.
• el-Firûzâbâdî, M. b. Y. (2005). el-Kâmûsu’l-Muhît. thk. Muhammed Naîm el-Arkasûsî. Müessesetü’r Risâle.
• el-Isfahanî, R. (2012). Müfredât Kur'ân Kavramları Sözlüğü. (Abdülbaki, Güneş, Mehmet, Yolcu. Çev.). Çıra Yayınları.
• el-Îcî, M. b. A. (2004). Câmi’u’l-Beyân fî Tefsîri’l-Kur’ân. thk. Muhammed b. Abdullah el-Ğaznevî. Dâru’l Kütübi’l-‘İlmiyye.
• İbn Fâris, E. H. A. (1979). Mu‘cemu Makâyîsu’l-Luğa. thk. Abdü’s-Selâm Muhammed Hârûn. Dâru’l Fikr.
• —. (1986). Mucmelu’l-Luğa. thk. Zuheyr Abdü’l-Muhsin Sultan. Müessesetü’r-Risâle.
• İbn Kesîr, E. F. İ. (1999). Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘Azîm. thk. Sâmi b. Muhammed es-Selâme. Dâru Tayyibeti li’l-Neşr ve’t-Tevzî.
• İbn Manzûr, C. M. B. M. (1119h). Lisânu’l-‘Arab. thk. Abdullah Ali el-Kebîr vd. Dâru’l-Ma‘ârif.
• el-Kefevî, M. H. (1998). Külliyâtu Mu‘cemu fî’l-Mustalâhâti ve’l-Furûki’l-Luğaviyye. thk. Adnan Derviş ve Muhammed el-Mısrî. Müessesetü’r-Risâle.
• (2014). Kur’an Yolu Meâli. (Hayrettin, Karaman vd. Çev.). Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• el-Kurtubî, M. b. A. E. (2006). el-Câmi’u li Ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Abdü’l-Muhsin et-Türkî. Müessesetü’r-Risâle.
• Lane, E. W. (1968). An Arabic-English Lexicon. Librairie du Liban.
• el-Mâverdî, E. H. A. b. M. b. H. (1992). en-Nuket ve’l-‘Uyûn. thk. Seyyîd b. Abdü’l-Maksûd b. Abdü’rRahîm. Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• en-Nesefî, A. b. A. (1996). Medâriku’t Tenzîl ve Hakâiku’t Te’vîl. thk. Mervân Muhammed eş-Şa’ar. Dâru’n-Nefâis.
• Oral, Hüseyin. (2022). Anlamın İlk İzleri Tefsirde Erken Dönem Dil Verilerinin Kronolojik Değeri. Ketebe Yayınları.
• Öznurhan, H. (Ed.) (2019). İslâm Öncesi Araplarda Dil ve Edebiyat. Kuramer Yayınları.
• er-Râzî, F. (2012). Mefâtîhu’l-Ğayb. thk. Seyyid İmrân. Dâru’l-Hadîs.
• er-Râzî, İ. E. H. (1997). Tefsîru’l-Kurâni’l-‘Azîm Müsneden ʿani’r-Resûl ve’s-Sahâbe ve’t-Tâbiʿîn. thk. Es‘ad Muhammed et-Tayyib. el-Mektebu’l-'Arabiyyetu’s-Suûdiyye.
• es-Sa'lebî, M. b. İ. (2004). el-Keşf ve’l-Beyân fî Tefsîri’l-Kur’ân. thk. Şeyh Seyyid Kesrevî Hasan. Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• es-Seâlibî, A. (1997). el-Cevâhiru’l-Hisân fî Tefsîri’l-Kur’ân. thk. Ali Muhammed Muavvez ve Adil Ahmed Abdülmevcûd. Dâru’l-İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî.
• es-Sem‘ânî, E. M. (1997). Tefsîru’l-Kur’ân. thk. Yasir b. İbrahim Ğuneym b. Abbâs. Medâru’l-Vatan. es-Semerkandî, M. b. İ. (1993). Bahru’l-‘Ulûm. thk. Ali Muhammed Muavvez ve Adil Ahmed Abdülmevcûd. Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• es-Suyûtî, C. (2003). ed-Dürrü’l-Mensûr fî’t-Tefsîri bi’l-Me’sûr. thk. Abdullah b. Abdü'l-Muhsin et Türkî. Merkez Hicr li’l-Buhûsi ve’d-Dirâsâti’l-‘Arabiyyeti ve‘l-İslamiyye.
• Süleyman, M. b. (2002). Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. thk. Abdullah Mahmut Şehâte. Müessesetu’t-Târîhi’l-Arabî.
• eş-Şevkânî, M. b. A. b. M. (2005). Fethu’l-Kadîr el-Câmi’u Beyne Fennî’r-Rivâyeti ve’d-Dirâyeti min ‘İlmi’t-Tefsîr. thk. Abdürrahmân Umeyra. Dâru’l-Vefâ.
• et-Taberî, E. C. M. b. C. (2001). Câmi‘u’l-Beyân ‘an Te’vîl ’Âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdü’l Muhsin et-Türkî. Dâru’l-Hicr.
• el-Vâhidî, E. H. A. b. A. (1995). el-Vecîz fî Tefsîri'l-Kitâbi'l-ʿAzîz. thk. Safvan Adnan Dâvûdî. Dâru’l Kalem.
• Wehr, H. (1976). A Dictionary of Modern Written Arabic. Spoken Language Services.
• ez-Zeccâc, E. İ. İ. b. S. (1988). Me’âni’l-Kur’ân ve İ’râbüh. thk. Abdü’l-Celîl Abduh Şelebî. Âlemü’l- Kütüb.
• ez-Zemahşerî, E. K. C. M. b. Ö. b. M. (2017). el-Keşşâf ‘an Hakâikı Ğavâmidi't-Tenzîl ve ʿUyûni’l-Ekâvîl fî Vucûhi't-Teʾvîl. (Muhammed, Coşkun, vd. Çev.). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• ez-Zerkeşî, B. M. b. A. (2006). el-Burhân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân. thk. Ebi’l-Fadl ed-Dimyâdî. Dâru’l-Hadîs.