The Reflections of the Debates on the Belonging of the Imamate to the Quraysh in Fiqh and Political Thought: Alternative Interpretations of the Qurayshite Condition

Year 2024, Volume: 29 Issue: 57, 25 - 81, 31.12.2024

Müddessir Demir

https://doi.org/10.20519/divan.1488624

Abstract

The imamate, as the highest office responsible for enforcing religious rulings and governing worldly affairs, has long required careful consideration of the qualifications for those who assume this role. Consequently, the question of what qualities an imam, entrusted with governing the Islamic community, should possess has become a central issue in both Islamic legal and political thought. This question is particularly important because it concerns issues of legitimacy and the relationship between rulers, the ruled, and governance. Islamic jurists have established a set of criteria for those seeking to govern Muslims, based on religious texts (naṣṣ), sectarian doctrines, juristic reasoning, and the political and social experiences throughout Islamic history. Among these criteria, Qurayshite lineage occupies a distinctive position, grounded in naṣṣ/ḥadīth and emphasizing lineage, setting it apart from other requirements. This condition has remained significant for centuries due to its continued relevance in discussions of the imamate and its direct connection to political legitimacy, especially during periods of non-Qurayshi rule.

From the outset of Sunni tradition, the prevailing view was that the caliph must be of Quraysh descent. However, over time, particularly with the decline of the Abbasid caliphate in Baghdad and the rise of the Turkish-Circassian Mamluks, some scholars began to question the necessity of Quraysh lineage. Despite these critiques, no consensus emerged to overturn this requirement. This study revisits the Qurayshite condition from various perspectives, exploring alternative solutions proposed by scholars to address the legitimacy concerns associated with this criterion. The central argument of the article is that the legitimacy concerns raised by the Qurayshite condition were not entirely disregarded by the ulema. On the contrary, the attempts to address these concerns reflect the ulema's active engagement with and influence on political realities.

Keywords

Islamic Jurisprudence (Fiqh) and Politics, Imamate/Caliphate, Conditions of the Imamate, Lineage, Quraysh, Qurayshite, Legitimacy.

İmâmetin Kureyş’e Aidiyetiyle İlgili Tartışmaların Fıkıh ve Siyaset Düşüncesindeki Yansımaları: Kureyşîlik Şartına Alternatif Yorumlar

Abstract

İmâmetin dinî ahkâmın icrası ve dünyevî işlerin idaresine dönük en büyük sorumluluk makamı olarak taşıdığı önem, bu görevi üstlenecek kimselerde aranacak nitelikler hususunda titizlik gösterilmesini gerekli kılmıştır. Bu nedenle İslâm toplumunu sevk ve idare edecek kişinin hangi niteliklere sahip olması gerektiği meselesi, İslâm hukuk ve siyaset düşüncesi metinlerinde esaslı bir problem alanını teşkil eder. Meşruiyet problemleri ve yöneten, yönetilen ve yönetim ilişkileri açısından büyük önem taşıyan bu meselede, İslâm hukukçuları nasların, yerleşik mezhep kabullerinin, içtihatların ve İslâm tarihi boyunca ortaya çıkan siyasî ve toplumsal tecrübelerin ışığında birtakım şartlar tespit ederek Müslümanları yönetmeye talip olan kişinin bu şartları haiz olması gerektiğini dile getirmişlerdir. Bu şartlardan biri olan Kureyşîlik, nassa dayalı ve soyla irtibatlı bir şart olması hasebiyle diğer şartlara kıyasla ayrıcalıklı bir konuma sahiptir. Aynı zamanda imâmet bağlamındaki tartışmalarda asırlar boyunca gündemi meşgul etmesi ve özellikle siyasî iktidarın Kureyş kökenli olmayan yönetimlere geçtiği dönemlerde “meşruiyet” sorunu açısından netameli kabul edilebilecek bir mesele haline gelmesi nedeniyle de ayrı bir önem taşır. Sünnî anlayışın başlangıcından itibaren bu husustaki hâkim kabulü, halifenin Kureyş soyundan gelmesinin bir gereklilik olduğu yönündedir. Ancak zaman içerisinde özellikle Bağdat merkezli Abbâsî hilâfetinin dağılması ve Türk-Çerkez kökenli Memlükler’in tarih sahnesine çıkmasıyla birlikte Kureyşîlik şartının -ciddi bir yekûn oluşturacak nispete ulaşmasa da- bazı müelliflerce tartışmaya açıldığı anlaşılmaktadır. Bu çalışma, Kureyşîlik şartını çeşitli açılardan yeniden değerlendirerek bu şartın yol açtığı meşruiyet sorunlarına alternatif çözümler sunan mezkûr yaklaşımlara odaklanmaktadır. Makalenin temel iddiası, Kureyşîlik şartının yol açtığı meşruiyet sorunlarının ulema tarafından bütünüyle görmezden gelinmediği, ayrıca bu soruna yönelik geliştirilen çözüm arayışlarının ulemanın siyasî gerçeklikleri yakından takip ederek bu gerçeklikleri yönlendirme arzusunun bir yansıması olarak değerlendirilebileceğidir.

Keywords

Fıkıh ve Siyaset, İmâmet/Hilâfet, İmâmet Şartları, Nesep, Kureyş, Kureyşîlik, Meşruiyet

References

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah. Fezâʾilü’s-sahâbe. thk. Vasiyullah Muhammed Abbâs. 2 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-risâle, 1403/1983.
• ———. Müsned. thk. Şuayb el-Arnâvût. 50 Cilt. Kâhire: Müessesetü’r-risâle, 2001.
• Amâsî, Abdüsselâm. Tuhfetü’l-ümerâ ve minhatü’l-vüzerâ. British Library, Türkçe Yazmalar, 6416.
• ———. Tuhfetü’l-ümerâ ve minhatü’l-vüzerâ, Siyaset Ahlâkı. haz. A. Mevhibe Coşar. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları, 2012.
• Anonim. Misbâhü’l-hidâye fî tarîki’l-imâme. Bodleian, MS., 579.
• Apaydın, H. Yunus. “Sahâbî Kavli.” TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 16 Nisan 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/sahabi-kavli
• Aybakan, Bilal. “Şâfiî Mezhebi.” TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 25 Mayıs 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/safii-mezhebi
• Bağdâdî, Abdülkâhir b. Tâhir. el-Fark beyne’l-fırak ve beyânü’l-fırkati’n-nâciye minhüm. thk. Muhammed Osman el-Huşt. Kâhire: Mektebetu İbn Sinâ, ts.
• ———. Usûlü’d-dîn. İstanbul: Dârülfünûn İlahiyat Fakültesi Neşriyâtı, 1346/1928.
• Bâkıllânî, Ebû Bekir Muhammed b. Tayyib. Temhîdü’l-evâʾil ve telhîsu’d-delâʾil. thk. İmâdüddîn Ahmed Haydar.
• Beyrût: Müessesetü’l-kütübi’s-sekâfiyye, 1407/1987.
• Banister, Mustafa. The Abbasid Caliphate of Cairo, 1261-1517. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2021.
• Belâzürî, Ahmed b. Yahyâ. Ensâbü’l-eşrâf. thk. Süheyl Zekkâr. 13 Cilt. Beyrût: Dârü’l-fikr, 1417/1996.
• Binbaş, İlker Evrim. “Structure and Function of The Genealogical Tree in Islamic Historiography (1200-1500).” Horizons of the World: Festschrift for İsenbike Togan: Hudûdü’l-âlem. ed. Nurten Kılıç-Schubel - İlker Evrim Binbaş. 465-544. İstanbul: İthaki Yayınları, 2011.
• Boynukalın, Ertuğrul. “Makâsıdü’ş-şerîa.” TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 28 Nisan 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/makasidus-seria
• Buhârî, Muhammed b. İsmâîl. el-Câmiʿu’s-sahîh. thk. Heyet. 9 Cilt. Bulak: Matbaatü’l-kübrâ el-Emîriyye, 1311.
• Cici, Recep. “İbn Fîrûz Ve ‘El-Gurretü’l-Beydâ’ Adlı Eseri.” Uludağ Üniversitesi, İlâhiyat Fakültesi Dergisi 9/9 (2000), 301-306.
• Cüveynî, Ebü’l-Meâlî Abdülmelik b. Abdullah. el-Burhân fî usûli’l-fıkh. thk. ed-Dîb Abdülazîm. Devha, 1399.
• ———. el-İrşâd ilâ kavâtı‘il-edille fî usûli’l-i‘tikâd. thk. Ahmed Abdürrahîm es-Sâyih - Tevfîk Ali Vehbe. Kâhire: Mektebetü’s-sekâfeti’d-dîniyye, 1430/2009.
• ———. Lümaʿu’l-edille fî kavâʿidi Ehli’s-sünne ve’l cemâ‘a. thk. Fevkıyye Hüseyin Mahmûd. Beyrût: Âlemü’l-kütüb, 1407/1987.
• ———. Nihâyetü’l-matlab fi dirâyeti’l-mezheb. thk. Abdülazîm ed-Dîb. 20 Cilt. Cidde: Dârü’l-minhâc, 1428/2007.
• ———. el-Gıyâsî: Gıyâsü’l-ümem fî iltiyâsi’z-zulem. thk. Abdülazîm ed-Dîb. Beyrût: Dârü’l-minhâc, 1435/2014. Çağrıcı, Mustafa. “Asabiyet.” TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 16 Nisan 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/asabiyet
• Çubukçu, Asri. "Tarasûsî Hayatı, Şahsiyet ve Eserleri." Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 1977.
• Demir, Müddessir. “İslam Siyaset Düşüncesinin İki Klasiği: el-Ahkâmü’s-sultâniyye ile el-Gıyâsî’de İmamet Nazariyesi.” Zor Zamanda Siyaset: İmâmü’l-Haremeyn Cüveynî ve Gıyâsü’l-ümem fî iltiyâsi’z-zulem Adlı Eseri. 171-213. İstanbul: Klasik Yayınları, 2020.
• ———. "Mâverdî’nin el-Ahkâmü’s-sultâniyye’si ile Cüveynî’nin el-Gıyâsî’sinin Siyasî-Fıkhî Ahkâm Açısından Mukayesesi (İmâmet Konuları Örneği)." Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2019.
• ———. “Memlüklere Siyâsî-Fıkhî Meşruiyet: Mahmûd b. İsmâil el-Hayrbeytî ve ed-Dürretü’l-Garrâ fî Nasîhati’s-Selâtîn ve’l-Kudât ve’l-Ümerâ Adlı Eseri.” Adalet Gerdanlığı: Sultan, Kadı ve Emirlere Nasihatler (ed-Dürretü’l-Garrâ fî Nasîhati’s-Selâtîn ve’l-Kudât ve’l-Ümerâ). 7-36. İstanbul: Klasik Yayınları, 2022.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “İllet.” TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 28 Nisan 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/illet--fikih
• Ebyârî, Ali b. İsmâil. et-Tahkîk ve’l-beyân fî şerhi’l-Burhân. thk. Ali b. Abdurrahmân Bisâm el-Cezâirî. 4 Cilt. Kuveyt: Dârü’d-diyâ, 1434/2013.
• El-Merheb, Mohamad. Political Thought in the Mamluk Period. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2022.
• Erbil, Arif. "Translation and The Growth Of Juristic Discourse in Sixteenth-Century Ottoman Political Writing." Yüksek Lisans Tezi, Boğaziçi Üniversitesi, 2021.
• Fazlıoğlu, İhsan. “Osmanlı Düşünce Geleneğinde ‘Siyasi Metin’ Olarak Kelam Kitapları.” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 1/2 (2003), 379-398.
• Ferrâ, Ebû Ya‘lâ Muhammed b. el-Hüseyn. el-Ahkâmü’s-sultâniyye. thk. Abdurrahmân b. Mestûr b. Sa‘îd el-Mâlikî vd. Cidde: Dârü’l-evrâk es-sekâfiyye, 1440/2019.
• Fesevî, Ya‘kûb b. Süfyân. el-Maʿrife ve’t-târîh. thk. Ekrem Ziyâ el-Ömerî. 3 Cilt. Bağdâd: Matbaatü’l-irşâd, 1393/1974.
• Fûrekî, Ebû Bekir Ahmed b. Muhammed. en-Nizâmî fî usûli’d-dîn. Süleymaniye Ktp., Ayasofya, 2378.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. Fedâʾihu’l-Bâtıniyye ve fezâʾilü’l-Müstazhiriyye. thk.
• Abdurrahman Bedevî. Kuveyt: Dâru kütübi’s-sekâfiyye, ts.
• Gökdağ, Kamuran. İktidar Teleolojisi: İbn Haldûn’un Toplum ve Siyaset Felsefesinde Asabiyet. İstanbul: Klasik Yayınları, 2019.
• Görgün, Tahsin. “İbn Haldûn.” TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 08 Nisan 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/ibn-haldun#2
• ———. “Mukaddime.” TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 08 Nisan 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/mukaddime--ibn-haldun
• Halîmî, Ebû Abdullah Hüseyn b. Hasan. el-Minhâc fî şuʿabi’l-îmân. thk. Hilmî Muhammed Fûde. 5 Cilt. Dârü’l-fikr, 1399/1979.
• Hanne, Eric J. Putting the Caliph in His Place: Power, Authority and the Late Abbasid Caliphate. Madison: Fairleigh Dickinson University Press, 2007.
• Hayrbeytî, Mahmûd b. İsmâil. Adalet Gerdanlığı, Sultan, Kadı ve Emirlere Nasihatler (ed-Dürretü’l-Garrâ fî Nasîhati’s-Selâtîn ve’l-Kudât ve’l-Ümerâ). çev. Müddessir Demir - Ümit Döngel. İstanbul: Klasik Yayınları, 2022.
• ———. ed-Dürretü’l-garrâ fî nasîhati’s-selâtîn ve’l-kudât ve’l-ümerâ. Mekke: Mektebetu Nizâr Mustafâ el-Bâz, 1996/1417.
• Heyet. el-Mevsûʿatü’l-fıkhiyye. 45 Cilt. Kuveyt: Vezâretü’l-evkâf ve’ş-şuûni’l-İslâmiyye, 1983.
• Irâkî, Abdürrahim b. el-Hüseyin. Tarhu’t-tesrîb fî şerhi’t-Takrîb. 8 Cilt. Beyrût: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-Arabî, ts.
• Irwin, Robert. Ibn Khaldun: An Intellectual Biography. Princeton: Princeton University Press, 2018.
• İbn Cemâa, Ebû Abdullah Bedreddin. Adl’e Boyun Eğmek: Ehl-i İslâm’ın Yönetimi İçin Hükümler. çev. Özgür Kavak. İstanbul: Klasik Yayınları, 2010.
• ———. Tahrîrü’l-ahkâm fî tedbîri ehli’l-İslâm. thk. Abdullah b. Sâlih b. Muhammed el-Ubeyd. Riyâd: Dârü’l-minhâc, 1433.
• İbn Ebû Hayseme, Ebû Bekir Ahmed. et-Târîhu’l-kebîr. thk. Salâh b. Fethî Helel. 2 Cilt. Kâhire: el-Fârûkü’l-hadîse, 1427/2006.
• İbn Fîrûz, Mehmed Bey. Gurretü’l-beyzâ. Süleymaniye Ktp., Hekimoğlu, 552.
• ———. Gurretü’l-Beyzâ, Adaletin Aydınlığında. haz. Mücahit Kaçar. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları, 2012.
• İbn Haldûn, Abdurrahman b. Muhammed. Mukaddime. thk. Halîl Şahâde. Beyrût: Dârü’l-fikr, 1431/2001.
• ———. Tercüme-i Mukaddime-i İbn Haldûn: Mukaddime Tercümesi. çev. Pîrîzâde Mehmed Sâhib - Ahmed Cevdet Paşa. haz. Yavuz Yıldırım, Sami Erdem, Halit Özkan, M. Cüneyt Kaya. 3 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed. el-Fasl: Dinler ve Mezhepler Tarihi. çev. Halil İbrahim Bulut. 3 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2017.
• İbn Kuteybe, Abdullah b. Müslim. Teʾvîlü muhtelifi’l-hadîs. Beyrût: Müessesetü’l-işrâk, 1419/1999.
• İmrânî, Yahyâ b. Ebü’l-Hayr. el-Beyân. thk. Kâsım Muhammed en-Nûrî. 13 Cilt. Cidde: Dârü’l-minhâc, 1421/2000.
• ———. el-İntisâr. thk. Suûd b. Abdülazîz el-Halef. 3 Cilt. Riyâd: Edvâü’s-selef, 1419/1999.
• Kâdî İyâz, Ebü’l-Fazl. İkmâlü’l-Muʿlim bi-fevâʾidi Müslim. thk. Yahyâ İsmâil. 8 Cilt. Mısır: Dârü’l-vefâ, 1419/1998.
• Kalkaşendî, Ahmed b. Ali. Meʾâsirü’l-inâfe fî meʿâlimi’l-hilâfe. thk. Abdüssettâr Ahmed Ferrâc. 3 Cilt. Kuveyt: Matbaatu hukûmeti’l-Kuveyt, 1985.
• ———. Nihâyetü’l-ereb fî maʿrifeti ensâbi’l-ʿArab. thk. İbrâhim el-Ebyârî. Beyrût: Dârü’l-kitâbi’l-Lübnânî, 1400/1980.
• ———. Subhu’l-aʿşâ fî sınâʿati’l-inşâʾ. 15 Cilt. Beyrût: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
• Karâfî, Şehâbeddin Ahmed b. İdrîs. Nefâisü’l-usûl fî şerhi’l-Mahsûl. thk. Adil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavvız. 9 Cilt. Riyâd: Mektebetu Nizâr Mustafâ el-Bâz, 1416/1995.
• Kavak, Özgür. “Bedreddin İbn Cemâa’nın Siyaset Anlayışı.” Adl’e Boğun Eğmek. 21-28. İstanbul: Klasik Yayınları, 2010.
• ———. “Cüveynî’ye Göre Halifenin Vasıfları Yahut Nizâmülmülk’ü Hilâfete Teşvik Etmek.” I. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Sempozyumu Selçuklularda Bilim ve Düşünce (19-21 Ekim 2011 Konya) 1 (2013), 261-300.
• ———. “İki Âlim, İki Halife Adayı: Cüveynî’nin Nizâmülmülk’ü, Gazzâlî’nin Müstahzir’i.” Zor Zamanda Siyaset: İmâmü’l-Haremeyn Cüveynî ve Gıyâsü’l-ümem fî iltiyâsi’z-zulem Adlı Eseri. 215-245. İstanbul: Klasik Yayınları, 2020.
• ———. İslam Siyaset Düşüncesinin Fıkhi Temelleri: Siyasi-Fıkhi Hükümlere Dair İncelemeler. İstanbul: Klasik Yayınları, 2023.
• ———. “Memlükler Dönemi Siyaset Düşüncesine Giriş: Ahkâm-ı Sultâniye Geleneğinin İhyası ve Meşruiyet Problemini Aşma Çabaları.” İslâm Tetkikleri Dergisi 10/1 (2020), 181-228.
• ———. “Müslümanları Kargaşadan Kurtarmak: Gıyâsü’l-ümem fi’ltiyâsi’z-zulem’in Özeti.” Zor Zamanda Siyaset: İmâmü’l-Haremeyn Cüveynî ve Gıyâsü’l-ümem fî iltiyâsi’z-zulem Adlı Eseri. ed. Özgür Kavak - Ömer Türker. 271-427. İstanbul: Klasik Yayınları, 2020.
• ——— - Ömer Türker (ed.). Zor Zamanda Siyaset: İmâmü’l-Haremeyn Cüveynî ve Gıyâsü’l-ümem fî iltiyâsi’z-zulem Adlı Eseri. İstanbul: Klasik Yayınları, 2020.
• Kayapınar, M. Akif. “İbn Haldûn’un Asabiyet Kavramı: Siyaset Teorisine Yeni Bir Açılım.” İslam Araştırmaları Dergisi 15 (2006), 83-114.
• Kılıç, Muharrem. “Tarsûsî, Necmeddin.” TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 04 Nisan 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/tarsusi-necmeddin
• ———. “Türk Hukuk Tarihinde Devlet Teorisinin Mezhep Doktrini Çerçevesinde Temellendirimi -Tarsûsî’nin Tuhfetü’t-Türk Adlı Eseri Çerçevesinde Bir Analiz-.” Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 9 (Ocak 2009), 115-129.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʿ li-ahkâmi’l-Kurʾân. thk. Ahmed el-Berdûnî - İbrâhim el-Itfiyyiş. 20 Cilt. Kâhire: Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, 1384/1964.
• Lâmişî, Ebü’s-Senâ Mahmûd b. Zeyd. et-Temhîd li-kavâʿidi’t-tevhîd. thk. Abdülmecîd Türkî. Beyrût: Dârü’l-garbi’l-İslâmî, 1995.
• Makdisî, Mutahhar b. Tâhir. el-Bedʾ ve’t-târîh. thk. Clement Huart. 6 Cilt. Paris, 1899-1919.
• Ma‘mer b. Râşid, Ebû Urve. el-Câmiʿ. thk. Habîbürrahman el-A‘zamî. 11 Cilt. Beyrût: Tavzîül-mektebi’l-İslâmî, 1403/1983.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed. el-Ahkâmü’s-sultâniyye ve’l-vilâyâtü’d-dîniyye. thk. Ahmed Mübârek el-Bağdâdî. Kuveyt: Dâru İbn Kuteybe, 1409/1989.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyin Müslim b. Haccâc. el-Câmiʿu’s-sahîh. thk. Muhammed Fûâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Kâhire: Matbaatu Îsâ el-Bâbî el-Halebî, 1374/1955.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Hasan Abdülmünim Şiblî. 12 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-risâle, ts.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Abdullah b. Ahmed. Şerhü’l-ʿUmde fî ‘akîdeti ehli’s-sünne ve’l-cemaa. thk. Abdullah Muhammed Abdullah İsmâil. Kâhire: Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-türâs, 1432/2012.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Minhâcü’t-tâlibîn ve ‘umdetü’l-müftîn fi’l-fıkh. thk. İvaz Kâsım Ahmed İvaz. Beyrût: Dârü’l-fikr, 1425/2005.
• ———. Ravzatü’t-tâlibîn. thk. Züheyr eş-Şâvîş. 12 Cilt. Beyrût: Mektebetü’l-İslâmî, 1412/1991.
• Nîsâbûrî, Abdurrahman b. Me’mûn Mütevellî. el-Gunye fî usûli’d-dîn. thk. İmâdüddin Ahmed Haydar. Beyrût: Müessesetü’l-kütübi’s-sakâfiyye, 1406/1987.
• Onuş, Muhammed Usame. “Memlük Dımaşk’ında Mezhepler Arası Rekâbet: Necmeddin Tarsûsî’nin Tuhfetü’t-Türk Adlı Eserindeki Şafiî Mezhebine Yönelik Değerlendirmelerinin Analizi.” Rize İlahiyat Dergisi 25 (2023), 17-29.
• ———. “Necmeddin et-Tarsûsî ve Tuhfetü’t-Türk Adlı Eseri.” Tuhfetü’t-Türk fîmâ yecibü en yuʿmele fi’l-mülk: Tarsûsî’nin Siyâsetnâmesi. 11-23. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2018.
• Özdemir, Recep. “İmâm Mâlik’in Metodolojisinde Sahabî Kavlinin Delil Değeri.” Türk-İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi 22 (2016), 203-225.
• Özen, Şükrü. “Sadrüşşerîa.” TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 02 Nisan 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/sadrusseria
• Peacock, A. C. S. Büyük Selçuklu İmparatorluğu. çev. Özkan Akpınar. İstanbul: İletişim Yayınları, 2020.
• Pezdevî, Ebü’l-Yüsr Muhammed b. Muhammed. Usûlü’d-dîn. thk. Hans Peter Linss. Kâhire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-türâs, 1434/2003.
• Râfiî, Ebü’l-Kâsım Abdülkerîm b. Muhammed. el-Muharrer. thk. Ebû Ya‘kûb Neş’et b. Kemâl el-Mısrî. 3 Cilt. Kâhire: Dârü’s-selâm, 1423/2013.
• ———. el-ʿAzîz şerhu’l-Vecîz. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavvaz. 13 Cilt. Beyrût: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1417/1997.
• Râzî, Fahreddin Muhammed b. Ömer. Nihâyetü’l-ʿukûl fî dirâyeti’l-usûl. thk. Sa‘îd Abdüllatîf Fûde. 4 Cilt. Beyrût: Dârü’z-zehâir, 1436/2015.
• Sâbûnî, Nûreddin Ahmed b. Mahmûd. el-Bidâye fî usûli’d-dîn. thk. Fethullah Huleyf. Mısır: Dârü’l-maârif, 1969. ———. el-Kifâye fi’l-hidâye. Süleymaniye Ktp., Âşir Efendi, 181/2.
• Sadrüşşerîa, Ubeydullah b. Mes‘ûd. Şerhu Taʿdîli’l-ʿulûm. Süleymaniye Ktp., Râgıb Paşa, 724.
• Saffâr, Ebû İshâk İbrâhim b. İsmâil. Telhîsü’l-edille li-kavâʿidi’t-tevhîd. thk. Angelika Brodersen. Beyrût: Müessesetü’r-reyân, 1432/2011.
• Sâlimî, Ebû Şekûr. et-Temhîd fî beyâni’t-tevhîd. thk. Ömür Türkmen. Ankara: TDV Yayınları, 2017.
• Sariyannis, Marinos. A History of Ottoman Political Thought up to the Early Nineteenth Century. Leiden: Boston: Brill, 2019.
• Sübkî, Tâceddin Abdülvehhâb b. Ali. Tabakâtü’ş-Şâfiʿiyyeti’l-kübrâ. thk. Mahmûd Muhammed et-Tanâhî - Abdülfettâh Muhammed el-Hulv. 10 Cilt. Cize: Dârü’l-hicr, 1413.
• Şâfiî, Muhammed b. İdrîs. el-Müsned. Beyrût: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1400.
• Şeşen, Ramazan. “Buhara.” TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 03 Nisan 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/buhara
• Şık, İsmail. “Hilafetin Kureyşliliği Tezine Teolojik ve Hukuki Bir Reddiye Tuhfetü’t-Türk Örneği.” Uluslararası Orta Anadolu ve Akdeniz Beylikleri Tarihi, Kültürü ve Medeniyeti Sempozyumu-III, Ramazanoğulları Beyliği. ed. Yakup Kaya. 397-409. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Kültür Yayınları, 2017.
• Şîrâzî, Ebû İshâk İbrâhim b. Ali. et-Tenbîh. thk. Merkezü’l-hidmât ve’l-ebhâsi’s-sekâfe. Beyrût: Âlemü’l-kütüb, 1403/1983.
• Tarsûsî, Necmeddin İbrâhim b. Ali. Tuhfetü’t-Türk fîmâ yecibü en yuʿmele fi’l-mülk. thk. Rıdvân es-Seyyid. Beyrût: Merkezu İbni’l-Ezrak, 1432/2012.
• ———. Tuhfetü’t-Türk fîmâ yecibü en yuʿmele fi’l-mülk: Tarsûsî’nin Siyâsetnâmesi. çev. Muhammed Usame Onuş. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2018.
• Tatlı, Bekir. “Necmeddin et-Tarsûsî (ö. 758/1357) ve Hilafetin Kureyşîliği Hadisine Yaklaşımı.” Uluslararası Orta Anadolu ve Akdeniz Beylikleri Tarihi, Kültürü ve Medeniyeti Sempozyumu-III, Ramazanoğulları Beyliği. ed. Yakup Kaya. 383-396. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Kültür Yayınları, 2017.
• Teftâzânî, Sa‘deddin Mes‘ûd b. Fahreddin. Şerhu’l-Makâsıd. thk. Abdurrahmân Umeyre. 5 Cilt. Beyrût: Âlemü’l-kütüb, 1419/1998.
• ———. Şerhu’l-ʿAkâʾidi’n-Nesefiyye. thk. Ahmed Hicâzî es-Sekâ. Kâhire: Mektebetü’l-külliyeti’l-Ezheriyye, 1408/1988.
• Tezcan, Baki. “Hanafism and the Turks in al-Tarsusi’s Gift for the Turks (1352).” Mamluk Studies Review 15 (2011), 67-86.
• Ûdeh, Abdülkâdir. el-İslâm ve evdâʿune’s-siyâsiyye. Beyrût: Müessesetü’r-risâle, 1981.
• Uludağ, Süleyman. “İbn Haldûn.” TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 08 Nisan 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/ibn-haldun
• Vâkıdî, Muhammed b. Ömer b. Vâkıd. er-Ridde. thk. Yahyâ el-Cebbûrî. Beyrût: Dârü’l-garbi’l-İslâmî, 1410/1990.
• Vasıtî, Bahşel. Târîhu Vâsıt. thk. Korkîs Avvâd. Beyrût: Âlemü’l-kütüb, 1406.
• Yılmaz, Hüseyin. Caliphate Redefined: The Mystical Turn in Ottoman Political Thought. Princeton: Princeton University Press, 2018.
• Yiğit, İsmail. Siyasi-Dini-Kültürel-Sosyal İslâm Tarihi: Memlûkler. İstanbul: Kayıhan Yayınevi, 1991.