АДЫГАБЗЭМ ИПАДЕЖХЭМ ЯЕГЪЭДЖЭН (ТЫРКУБЗЭ ЗЫ1УЛЪ ЕДЖАК1ОМЭ АПАЕ)

Year 2024, Volume: 14 Issue: Özel Sayı, 61 - 76, 09.12.2024

Ruzana Doleva

https://doi.org/10.55179/dusbed.1560785

Abstract

Adige dilinin hal sistemi dört hal durumunu içerir: yalın, ergatif, araçsal, çekimli. Adıge dilinin, Türkçe de dahil olmak üzere diğer dillerden farklılaşan kendine has özellikleri olduğundan, Türkçe konuşan öğrencilere eğitim verirken birçok zorluk yaşanmasına neden olurlar. Hal formları cümle yazmada önemli bir rol oynar, bu nedenle öğrencilerin bunlara hakim olması önemlidir. Adige dili ergatif sisteme sahip diller arasında yer almaktadır. Yalın hal (nominative case) sistemi olan dillerden farklı olarak cümlenin iki özne biçimi (yalın ve ergatif) vardır. Öznenin durumu yüklem fiilin geçişliliğine bağlıdır. Geçişsiz bir fiilin öznesi yalın durumdadır, geçişli bir fiilin öznesi ise ergatif durumdadır. Dolaylı bir nesne geçişsiz bir fiil cümlesinde sunulabilir. Ve geçişli bir fiil cümlesinde her zaman doğrudan bir nesne sunulmalıdır. Her durumun bir cümlede kendi anlamı ve kendi görevleri vardır. Yalın durum, geçişsiz bir fiilin öznesi ve geçişli bir fiilin doğrudan nesnesidir. Ergatif durum daha fazla işlevi yerine getirir: geçişli bir fiilin öznesi, dolaylı bir nesne, bir yer, zaman zarfı, bir eylem aracı. Araçsal durum, eylemin yönünü, eylem aracını gösterebilir ve dolaylı bir nesne olabilir. Adıge dilinin durum biçimlerinin tanımlanmasında birçok dilbilimci yer almıştır (Rogava, Kerasheva, 1966; Kumakhov, 1967; Shagirov, 1967; Shauko, 1983; Bagirokova, 2016). Ancak biz bu konuya farklı bir açıdan yaklaşmak istiyoruz: Bu zor konuyu öğrencilere en iyi ve daha açık bir şekilde nasıl anlatabiliriz.

Keywords

Duruma göre değişim, geçişli, geçişli, belirli ve belirsiz biçimler, cümle.

References

• Гениш, Э. (2008). Грамматика турецкого языка. Т. 1. М.: Издательство ЛКИ.
• Гишев, Н.Т. (1985). Вопросы эргативного строя адыгских языков. Майкоп: Адыг. отд. Краснодар. кн. изд-ва.
• Зекох, У.С. (1969). Система склонения в адыгейском языке. Майкоп: Адыг. отд. Краснодар. кн. изд-ва.
• Зекох, У.С. (2002). Адыгейская грамматика. Майкоп: Адыгея.
• Кумахов, М. А. (1971). Словоизменение адыгских языков. М.: Наука.
• Рогава, Г.В. (1966). Грамматика адыгейского языка. Краснодар-Мыекъуапэ: Краснодарскэ тхылъ тедзап1.