Türkiye’de Doğal Bitki Örtüsünün İklim Tiplerinin Belirlenmesindeki Önemi

Yıl 2024, Cilt: 1 Sayı: 1, 30 - 62, 16.12.2024

İbrahim Atalay , Hatice Çiftçi , Sevda Altunbaş

Öz

İklim tiplerinin belirlenmesi en az 30 yıllık meteoroloji istasyonlarının verilerine göre rüzgâr, yağış, bağıl nem, bulutluluk, sıcaklık gibi değerlere göre yapılmaktadır. Ancak bu verilerin deniz kıyısından başlayarak dağların yüksek kesimlerine kadar olan sahalar, yüksek dağ ve derin vadilerin kuzey ve güney yamaçlarında farklı yükseltilerde meteoroloji istasyonlarının kurulmamış ve mevcutlarının da yetersiz olması, iklim tiplerinin belirlenmesi ve yayılış alanlarının tespitinde sıkıntıları beraberinde getirmektedir. Öte yandan Türkiye’de meteoroloji istasyonlarının genellikle sıcaklık adasının olduğu kentlerde kurulmuş olması, gerçek anlamda iklim verilerindeki hassasiyeti ortadan kaldırmaktır.
Bu durumları önemli ölçüde gidermek açısından Türkiye’de 10 binden fazla bitki türü, bunların oluşturduğu yüzlerce bitki birlikleri ile iğne ve geniş yapraklı karışık ormanların ekolojik özelliklerinde yararlanması ile gidermek mümkündür. Şöyle ki, bir tür ağaç ve birden fazla ağaçtan oluşan orman toplulukları; yağış, sıcaklık, bağıl nem ve sis gibi ekolojik özellikleri herhangi bir sahada binlerce yıldan beri hüküm süren iklim tiplerini ortaya koymaktadır. Örneğin kızılçam ormanları, Ocak ayı ortalama sıcaklığın 0oC’nin altında düşmediği, doğrudan güneş ışığı alan yazları kurak ve kışları ılık geçen Akdeniz ikliminin yayılışını belirlemektedir. Sarıçam ormanları, yazları doğrudan güneş ışığı alan kışın sıcaklığın -40oC’nin altına kadar düştüğü, yazları serin geçen nemli-yarınemli ortamların varlığını ortaya koymaktadır.
Öte yandan yakın jeolojik devirlerde olan iklim değişmeleri de polen analizleri olmaksızın meteorolojik verilere göre yapılması da imkânsız derecede çok zordur. Bu durumlar dikkate alındığında iklim değişmelerinin relik (kalıntı) ve endemik bitkiler aracılığıyla olması, iklim tipleri ve iklimde olan değişmelerin ancak ait bitki örtüsünün ekolojik şartlara göre yapılmasını mümkün kılmaktadır.
Bu çalışmada, Türkiye’de hem bitki örtüsünün ekolojik özellikleri hem de meteorolojik veriler birlikte dikkate alınarak iklim tiplerinin özelliği ve etkili olduğu alanlar ortaya konulmuştur. Meteoroloji verileri ve bitki örtüsünün birlikte dikkate alınması, iklim tiplerinin belirlenmesini önemli ölçüde katkı sağlamaktadır. Örneğin Karadeniz iklim bölgesinin alt kuşağındaki kayın ormanları nemli-ılıman ve yükseklerde göknar ve ladin ormanları soğuk, nemli ve yaz aylarında orografik yağış ve sisli geçen iklim özelliğini ortaya koymaktadır. Kuzeydoğu Anadolu’da saf sarıçam ormanları, kışları çok soğuk ve kar yağışlı, yazları serin ve güneşli geçen iklim tipini yansıtmaktadır.
Bu araştırmada Türkiye’de özellikle orman ağaçlarının ekolojik özelliklerinin iklim tiplerinin belirlenmesi ve hüküm sürdüğü alanların önemi vurgulanacaktır.

Anahtar Kelimeler

iklim tipleri, vejetasyon, ekoloji, Türkiye

Destekleyen Kurum

Orman Genel Müdürlüğü

Teşekkür

Çalışmaların arazi aşamasında desteklerinden dolayı, Orman Genel Müdürlüğünün personeline teşekkürü borç biliriz.

Kaynakça

• Alemdağ, Ş. (1962). Türkiye'de kızılçam ormanlarının gelişimi, hasılat ve amenajman esasları: Ormancılık Araş. Enst. Yay.: 11, Ankara.
• Alemdağ Ş. (1967). Türkiye'de sarıçam ormanlarının kuruluşu, verim gücü ve bu ormanları işletilmesinide tatbik edilecek esaslar: Ormancılık Araş. Enst. Yay.: 20, Ankara.
• Atalay,İ. (1975). Türkiye'de vejetasyon sürelerinin dağılışı. Atatürk Üniv. Araştırma Derg. 7:247-279, Erzurum.
• Atalay İ. (1984). Doğu lâdini (Picea orientalis L.) tohum transfer rejiyonlaması (Regioning of seed transfer of oriental spruce (Picea orientalis L.): Orman Ağaçları ve Tohumları Islah Enst. Yay.:2, Ankara.
• Atalay İ., Tetik M. ve Yılmaz Ö. (1985). Kuzeydoğu Anadolu'nun ekosistemleri - Ecosystems of the North-Eastern Anatolia: Ormancılık Araştırma Enst. Yay.:147, Ankara.
• Atalay İ.(1987). Sedir (Cedrus libani A. Rich) ormanlarının yayılış gösterdiği alanlar ve yakın çevresinin genel ekolojik özellikleri ve sedir tohum transfer rejiyonlaması (General ecological properties of the natural occurrence areas of cedar (Cedrus libani
• Atalay İ. (1988). Vegetation levels of the Taurus Mountains of Mediterranean region in Turkey: Ege Coğrafya Derg. - Aegean Geographical Journal, 4: 88-122.
• Atalay İ. (1992). Kayın (Fagus orientalis Lipsky) ormanlarının ekolojisi ve Tohum transferi yönünden bölgelere ayrılması - The ecology of beech (Fagus orientalis Lipsky) forests and their regioning in terms of seed transfer: Orman Bakanlığı, Orman Ağaçları ve Tohumları Islah Araştırma Müd. Yay. No : 5, Ankara, 209 s.
• Atalay İ., Sezer L. İ. ve Çukur H. (1998). Kızılçam (Pinus brutia Ten.) Ormanlarının Ekolojik Özellikleri ve Tohum Nakli Açısından Bölgelere Ayrılması (The Ecological Properties of Red Pine (Pinus brutia Ten.) Forests and Their Regioning in Terms of Seed Transfer). Orman Bakan- lığı, Orman Ağaçları ve Tohumları Araştırma Müdürlüğü Yayınları No 6.
• Atalay İ. ve Efe R. (2010). Anadolu Karaçamı (Pinus nigra subsp. pallasiana (Lamb.) Holmboe)'nin Ekolojisi ve Tohum Nakli Açısından Bölgelere Ayrılması. Ecology of the Anatolian Black Pine (Pinus nigra subsp. pallasiana (Lamb.) Holmboe) and Its D ividing In Terms of Seed Transfer. Orman Ağaçları ve Tohumları Islah Araştırma Müd. Yay. no. 37
• Atalay İ. (2011). Türkiye iklim Atlası. İnkilap yay., İstanbul
• Atalay İ. ve Efe R. (2012). Sarıçam (Pinus sylvestris L. var. sylvestris) Ormanlarının Ekolojisi ve Tohum Nakli Açısından Bölgelere Ayrılması. Ecology of Scots Pine (Pinus sylvestris L. var. sylvestris) Forests and Their Dividing into Regions in terms of Seed Transfer. Orman ve Su İşleri Bak. Orman Ağaçları ve Tohumları Islah Araştırma Enst. Müd. Yay., 45.
• Atalay İ., Efe R., Öztürk M. (2014). Effects of Topography and Climate on the Ecology of Taurus Mountains in the Mediterranean Region of Turkey. Elsevier, Procedia - Social and Behavioral Sciences. Volume 120, pp. 142–156
• Atalay İ ve Gündüzoğlu G.( 2015). Ekolojik Koşullara Göre Türkiye’nin Arazi Kabiliyet Sınıflndırılması. Meta Basım, İzmir.
• Atalay İ. (2015). Türkiye Vejetasyon Coğrafyası. Meka Basım, İzmir
• Atalay İ. (2020). Uygulamalı Klimatoloji (4. baskı). Meta Basım, İzmir.
• Atalay İ. (2023). Türkiye İklim Atlası. Palme Yayını, Ankara