COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ (CBS) VE ANALİTİK HİYERARŞİ SÜRECİ (AHS) İLE TARIMA UYGUN ALANLARIN BELİRLENMESİ: ESKİŞEHİR ÖRNEĞİ

Yıl 2021, Cilt: 30 Sayı: 2, 321 - 335, 27.12.2021

Seda Koca , Serpil Mentese

https://doi.org/10.51800/ecd.1001333

Cited By: 1

Öz

Bu çalışmada, Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ve Analitik Hiyerarşi Süreci (AHS) ile farklı parametreleri birbiriyle ilişkili bir şekilde analiz edip Eskişehir’de tarıma uygun alanların saptanması amaçlanmaktadır. Çalışmada veri olarak Eskişehir’e ait 1/25000 ölçekli sayısal topografya paftaları, sayısal amenajman haritası, sayısal toprak haritası ile sıcaklık ve yağış parametreleri kullanılmıştır. Araştırma alanında ayrıca mevcut arazi kullanımı ve tarımsal uygunluk sınıfları arasındaki ilişkiyi saptamak amacıyla Corine Arazi Örtüsü veri setinden yararlanılmıştır. Sürece etki eden tüm kriterler, uzman görüşleri alınarak ve literatür aracılığıyla puanlandırılmıştır. İkili karşılaştırma matrisine dayanan ağırlıklandırılmış kriterler ArcGIS 10.8 programı ile önce yeniden sınıflandırılmış (Reclassify) ardından ağırlıklı çakıştırma (Weighted Overlay) analizine tabii tutulmuş ve haritalanmıştır. Analizlere dayalı olarak tarımsal uygunluk açısından Porsuk Nehri etrafında oluşturulan buffer zon sınırları içerisinde (7421,702 km2) en yüksek oranı %26,79 ile (1987,930 km2) “uygun’’ alanların oluşturduğu tespit edilmiştir. Sonuç olarak Eskişehir’de şehir yerleşmesinin ve Eskişehir Organize Sanayi Bölgesi gibi büyük üretim tesislerinin tarımsal açıdan “yüksek derecede uygun’’ sınıfında yer alan sahalar üzerinde gelişim gösterdiği belirlenmiştir. Sürdürülebilirlik ve üretim açısından bu durum bir tehdit oluşturmaktadır. Onun dışında tarımsal faaliyetler araştırma alanı için belirlenen uygun ve yüksek derecede uygun sınıfında yer alan alanlarda gerçekleşmektedir.

Anahtar Kelimeler

Analitik Hiyerarşi Yöntemi, CBS, Eskişehir, Tarıma Uygunluk, Sürdürülebilirlik

Determining Suitable Areas For Agriculture by GIS And Analytical Hierarchy Process (AHS): Example of Eskişehir

Öz

In this study, it is aimed to determine the areas suitable for agriculture in Eskişehir by GIS and AHP. 1/25000 scale digital topography sheets, digital management map, digital soil map, temperature and precipitation parameters of Eskişehir were used as data. CLC data set was also used to determine the relationship between existing land use and agricultural suitability classes. All criteria affecting the process were scored by taking expert opinions and through the literature. Weighted criteria based on pairwise comparison matrix were first reclassified (Reclassify) and then subjected to Weighted Overlay analysis and mapped with ArcGIS 10.8 program. Based on the analyzes, it has been determined that the highest rate of 26.79% (1987,930 km2) within the boundaries of the buffer zone (7421,702 km2) formed around the Porsuk River in terms of agricultural suitability consists of "suitable" areas. As a result, it was determined that the urban settlement in Eskişehir and large production facilities such as Eskişehir Organized Industrial Zone developed on the areas in the "highly suitable" class in terms of agriculture. This situation poses a threat in terms of sustainability and production. Apart from that, agricultural activities are carried out in areas that are in the appropriate and highly suitable class determined for the research area.

Anahtar Kelimeler

Analytical Hierarchy Method, GIS, Eskişehir, Agricultural Suitability, Sustainability

Kaynakça

• Akbulak, C., 2010. Analitik hiyerarşi süreci ve coğrafi bilgi sistemleri ile yukarı Kara Menderes Havzası’nın arazi kullanımı uygunluk analizi, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 7(2), 557-576.
• Akıncı, H., Özalp, A.Y. ve Turgut, B., 2012. AHP yöntemi ile tarıma uygun alanların belirlenmesi. IV. Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri Sempozyumu (UZAL-CBS 2012), 16-19 Ekim 2012, Zonguldak.
• Akıncı, H., Yavuz Özalp, A., Turgut, B., 2013. Agricultural land use suitability analysis using GIS and AHP technique, Computer and Electronics in Agriculture, 97 (2013), 71-82.
• Akıncı, H., Özalp, A. Y., Özalp, M., Turgut, B., 2015. Büyük barajların tarım arazileri üzerindeki etkilerinin incelenmesi ve Artvin’de CBS ve AHP yöntemi kullanılarak alternatif tarım arazilerinin belirlenmesi. TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası 15. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı, 25-28 Mart 2015, Ankara.
• Akıncı, H., Özalp, A. Y. & Özalp, M. 2017. Investigating impacts of large dams on agricultural lands and determining alternative arable areas using GIS and AHP in Artvin, Turkey. Selçuk Üniversitesi Mühendislik Dergisi, 5(1), 83-95.
• Akten, M., ve Akten, S., 2010. Sürdürülebilir arazi kullanım planlaması için bir model yaklaşımı: tarım sektörü örneği. Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi, 3(2), 83-90.
• Alevkayalı, Ç., ve Tağıl, Ş., 2020. Edremit Körfezi’nde tarımsal arazi kullanımı uygunluk düzeylerinin değerlendirilmesi. Coğrafya Dergisi, (40).
• Al-Shalabi, M.A., Mansor, S.B., Ahmed, N.B., Shiriff, R., 2006. GIS based multicriteria approaches to housing site suitability assessment, XXIII FIG Congress, October 8-13, Germany.
• Amiri, F., Shariff, A.R.B.M., 2012. Application of geographic in formation systems in land use suitability evaluation for beekeeping: a case study of Vahregan Watershed (Iran), African Journal of Agricultural Research, 7(1), 89-97.
• Atalay, İ., 2006. Toprak oluşumu, sınıflandırılması ve coğrafyası, Meta Basım Matbaacılık, İzmir.
• Babalık, A. A., 2002. Isparta yöresinde arazi kullanımına ilişkin sorunlar. Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 1, 63-81.
• Bozdağ, A., Yavuz, F. & Günay, A. S. 2016. AHP and GIS based land suitability analysis for Cihanbeyli (Turkey) county. Environment Earth Science, 75(9), 1-15.
• Chakraborty, S., Banik, D. 2006. Design of a material handling equipment selection model using analytic hierarchy process. Int J Adv Manuf Technolvol. 28, 1237–1245.
• Çavuş, C. Z. ve Koç, T. 2015. Çanakkale Boğazı doğusunda arazi kullanım uygunluğunun yerleşme açısından analizi. Coğrafi Bilimler Dergisi, 13(1), 41–60.
• Çelikyay, S. 2005. Arazi kullanımlarının ekolojik eşik analizi ile belirlenmesi Bartın örneğinde bir deneme. Doktora Tezi. Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Şehir ve Bölge Planlama Anabilim Dalı, İstanbul.
• Erol, O. 1993. Ayrıntılı jeomorfoloji haritaları çizim yöntemi. İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Bülteni, 10, 19-38.
• Eskişehir Büyükşehir Belediyesi, 2010. İstatistiklerle Eskişehir 2009. Eskişehir Büyükşehir Belediyesi Yayını, Eskişehir. ISBN:978-605-89453-3-3
• Fu, Z., Li, Z., Zai, C., Shi, Z., Xu, Q., Wang, X., 2011. Soil thickness effect on hydrological and erosion characteristics under sloping lands: A hydropedological perspective, Geoderma, 167-168, 41-53.
• Gülersoy, A. E. 2013a. Bakırçay Havzası’nda arazi kullanımı ile arazi yetenek sınıfları arasındaki ilişkiler. Sosyal Bilimler Dergisi, 3 (6), 1-20.
• Gülersoy, A. E., 2013b. Farklı uzaktan algılama teknikleri kullanılarak arazi örtüsü/kullanımında meydana gelen değişimlerin incelenmesi: Manisa merkez ilçesi örneği (1986-2010). Turkish Studies-International Periodical fort he Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8(8), 1915-1934.
• Gülersoy, A. E., 2013c. Bakırçay havzasında arazi kullanımı ile arazi yetenek sınıfları arasındaki ilişkiler. Sosyal Bilimler Dergisi, 3(6).
• Gülersoy, A.E., 2014. Yanlış arazi kullanımı. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 1 (2), 49-128.
• Gülersoy, A.E., Gümüş, N., Sönmez, M. E., Gündüzoğlu, G. 2015. Relations between the land use and land capabilitiy classification in Küçük Menderes River Basin. Journal of Environmental Biology, 36 (Special issue), 7-26.
• Gümüş, M.G ve Durduran, S.S., 2020. Sürdürülebilir arazi yönetiminde optimal tarım arazilerinin belirlenebilmesi için çok kriterli karar destek sistemlerinin kullanımı: Beyşehir alt havzası örneği. Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 9(2), 883-897.
• Jankowski, P. 1995. Integrating geographical information systems and multiple criteria decision-making methods. International Journal of Geographical Information Systems, 9(3), 251-273.
• Kurucu, Y. ve Günerhan, S. 2013. Mekânsal planlarda doğal yapı envanteri: İzmir ili örneği. TMMB 2. İzmir Kent Sempozyumu. 57–67, Ankara.
• Lobo, D., Lozano, Z., Delgado, F., 2005. Water erosion risk assessment and impact on productivity of a Venezuelan soil, Catena, 64(2-3), 297–306.
• Malczewski, J., 1999. GIS and Multicriteria Decision Analysis, John Wiley and Sons, New York.
• Malczewski, J. 2004. GIS based land use suitability analysis: a critical overview. Progress in Planning, 62, 3–65.
• Malczewski, J. 2006. Integrating Multi---criteria Analysis and Geographic Information Systems: The Ordered Weighted Averaging (OWA) Approach. International Journal of Environmental Technology and Management, 6(2), 7–19.
• Meteoroloji Genel Müdürlüğü, 2021. https://www.mgm.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?k=A&m=ESKISEHIR.
• Mohit, A.M., Ali, M.M. 2006. Integrating GIS and AHP for land suitability analysis for urban development in a secondary city of Bangladesh. Jurnal Alam Bina, Jilid 8 (1), 1-19.
• Myers, J. M., ve Alpert, M. I., 1968. Determinant buying attitudes: meaning and measurement. Journal of Marketing, 32 (4), 13-20.
• Özdağoğlu, A. ve Özdağoğlu, G. 2007. Comparison of AHP and FUZZY AHP for the multicriteria decision making processes with linguistic evaluations. İstanbul Ticaret Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 6(11), 65–85.
• Öztürk, D., Batuk, F., 2010. Konumsal karar problemlerinde analitik hiyerarşi yönteminin kullanılması, Yıldız Teknik Üniversitesi Sigma Mühendislik ve Fen Bilimleri Dergisi, 28, 124-137.
• Saaty, T. L., 1977. The Analytic Hierarchy Process, McGraw-HillInc., New York.
• Saaty, T.L., 1980. The Analytic Hierarchy Process: Planning, Priority Setting, Resource Allocation, McGraw-Hill International, New York, NY, U.S.A.
• Saaty, T.L., 1990. An exposition of the AHP inreply to the paper 'remarks on the analytic hierarc hyprocess. Management Science, 36, 259-268.
• Saaty, T.L., 2008. Decision making with the analytic hierarchy process. Int. J. Services Sciences 1-1, 83-98.
• Sanayi Teknoloji Bakanlığı, 2019. 81 il durum raporu.
• Saya, Ö., Güney, E. 2014. Türkiye Bitki Coğrafyası. Nobel Akademik Yayıncılık.
• Soba, M., Şimşek, A., Erdin, E., Can, A. 2016. AHP temelli vikor yöntemi ile doktora öğrenci seçimi. Sosyal Bilimler Dergisi, 50, 109-132.
• Söylemez, E. 2007. GIS-Based Seacrh Theory Application for Search and Rescue Planning. Doctoral dissertation, Mıddle East Technıcal Unıversıty (METU), The Graduate School of Natural and Applied Sciences.
• Şahin, M. ve Toroğlu, E., 2020. Analitik Hiyerarşi Prosesi (AHP) kullanılarak Pınarbaşı ilçesi (Kayseri) arazilerinin tarımsal uygunluk derecelerinin belirlenmesi. Türk Coğrafya Dergisi, 75, 119-130.
• Şatır, O., Berberoğlu, S., 2014. Ürün verimine dayalı tarımsal arazi kullanım uygunluğunu belirlenmesi. V. Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri Sempozyumu (UZAL-CBS 2014), 14-17 Ekim 2014, İstanbul.
• Tombuş, F.E., 2005. Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri kullanılarak erozyon risk belirlemesine yeni bir yaklaşım, Çorum ili örneği, Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri Anabilim Dalı, Eskişehir.
• TUİK, 2021. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Adrese-Dayalı-Nüfus-Kayıt-Sistemi-Sonuçları-2020-37210&dil=1
• Yılmaz, E. 2005. Bir arazi kullanım planlaması modeli: Cehennemdere Vadisi örneği. Çevre ve Orman Bakanlığı Yayın No: 253, Mersin: Çeşitli Yayın.