MARDİN'DEKİ GELENEKSEL TAŞ YAPILARDA TAŞIYICI SİSTEM HASARLARININ GÖZLEMSEL TESPİTİNE YÖNELİK BİR DEĞERLENDİRME: MİLLİ YERLEŞKESİ ÖRNEĞİ

Year 2025, Volume: 6 Issue: 1, 95 - 123, 30.06.2025

Muhammed Çuha , Nursen Işık

https://doi.org/10.58317/eksen.1640624

Abstract

Geleneksel yapılar, inşa edildikleri dönemin mimari karakterini, malzeme kullanımını ve strüktürel sistemlerini yansıtan önemli kültürel miras öğeleridir. Ancak bu yapılar, zaman içinde çevresel etkiler, kullanım değişiklikleri, malzeme yıpranması ve bakım eksikliği gibi faktörler nedeniyle çeşitli yapısal hasarlara maruz kalmaktadır. Özellikle düşey ve yatay taşıyıcı elemanlarda meydana gelen çatlaklar, malzeme kayıpları, ayrışmalar ve deformasyonlar, yapıların statik dengesini bozarak uzun vadede yapısal bütünlüklerini tehdit etmektedir. Bu çalışmada, Mardin Milli Yerleşkesi’nde yer alan 3 numaralı yapı bloğu özelinde gözlemsel hasar tespiti gerçekleştirilmiş ve taşıyıcı sistem elemanlarındaki hasarlar sınıflandırılarak analiz edilmiştir. Çalışma kapsamında, duvarlar, sütunlar, payandalar, kemerler ve tonozlar gibi taşıyıcı elemanlarda meydana gelen çevresel ve malzeme kaynaklı bozulmalar belgelenmiş ve hasarın nedenleri değerlendirilmiştir. Yapılan incelemeler sonucunda, yapının bakımsız kalmasının, mevsimsel değişimlerin ve uzun süreli kullanım eksikliğinin taşıyıcı sistem üzerindeki etkileri belirlenmiştir. Elde edilen bulgular, yapının sürdürülebilir restorasyon ve korunmasına yönelik önerilerin geliştirilmesine katkı sağlamaktadır. Çalışma, yalnızca incelenen yapı özelinde değil, benzer geleneksel taş yapılara uygulanabilecek koruma stratejileri için de bir çerçeve sunmayı amaçlamaktadır.

Keywords

Mardin, Milli Yerleşkesi, Gözlemsel Tespit, Taşıyıcı Sistem Sorunları, Hasarlar

AN ASSESSMENT OF OBSERVATIONAL DAMAGE DETECTION IN LOAD-DEARING SYSTEMS OF TRADITIONAL STONE STRUCTURES IN MARDIN: THE CASE OF MİLLİ COMPLEX

Abstract

Traditional structures are significant cultural heritage elements that reflect the architectural character, material usage, and structural systems of their construction period. However, these structures are exposed to various structural damages over time due to environmental effects, changes in usage, material deterioration, and lack of maintenance. Particularly, cracks, material losses, separations, and deformations occurring in vertical and horizontal load-bearing elements disrupt the static balance of the structures, posing a long-term threat to their structural integrity. This study conducted an observational damage assessment on Building No. 3 within the Mardin Milli Settlement, classifying and analyzing structural damages in load-bearing elements. Within the scope of the study, walls, columns, buttresses, arches, and vaults were examined, and environmental and material-induced deteriorations were documented and evaluated. The findings indicate that the lack of maintenance, seasonal changes, and prolonged disuse have significantly affected the structural system. The results contribute to the development of sustainable restoration and conservation strategies for the building. This study not only provides insights specific to the examined structure but also serves as a framework for the preservation of similar traditional masonry structures.

Keywords

Milli Settlement, observational assesement, Structural systems, Cultural heritage

References

• Ahunbay, Z. (1996). Tarihi çevre koruma ve restorasyon. İstanbul: YEM Yayınları.
• Ahunbay, Z. (2004). Tarihi çevre koruma: kuram ve uygulama. İstanbul: YEM Yayın.
• Alioğlu, E. F. (1989). Geleneksel Mardin şehir dokusu ve evleri üzerine bir deneme.
• Alioğlu, E. F. (1993). Koruma konusunda genelleştirilmiş yaklaşımlar ve Mardin örneği.
• Alioğlu, E. F. (2000). Mardin: Şehir dokusu ve evler. Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
• Altun, F. ve Yüzügüllü, A. (2005). “Tarihi Taş Yapıların Taşıyıcı Sistem Davranışı ve Restorasyon İlkeleri”. Gazi Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, 20(3), 349–357.
• Arun, G. (2005). Yığma kâgir yapı davranışı. ODTÜ: Deprem Güvenliği Çalıştayı.
• Bakırer, G. (2006). Tarihi Yapılarda Malzeme ve Koruma Sorunları. Ankara: METU Press.
• Bayülke, N. (1992). Yığma yapılar. Ankara: T.C. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı.
• Beyazıt, D. (2009). Architectural decoration of the Artuqids of Mardin: South-eastern Turkey, early 12th to early 15th century (Doktora tezi). Universität Zürich, Kunsthistorisches Institute.
• Croci, G. (1998). The conservation and structural restoration of architectural heritage. Boston: Computational Mechanics Publications.
• Çağlayan, M. (2009). Mardin’de neler oluyor? Arkitera.
• Çelik, Z. (2010). Kentsel Koruma ve Modern Müdahaleler. İstanbul Teknik Üniversitesi Yayınları.
• D’Ayala, D., & Fodde, E. (2008). Structural analysis of architectural heritage: a review of recent developments and future directions. Journal of Cultural Heritage, 9(3), 247–256.
• DIN EN 335 (2013). Durability of wood and wood-based products - Use classes: Definitions, application to solid wood and wood-based products.
• Döndüren, F., Tuncel, F., & Canbay, M. (2017). Yığma Yapıların Deprem Performansının
• Döndüren, M. S., Şişik, Ö., & Demiröz, A. (2017). Tarihi yapılarda görülen hasar türleri. Selçuk Üniversitesi Sosyal ve Teknik Araştırmalar Dergisi, 13, 45-58.
• Döndüren, T., Yılmaz, S., & Çelik, A. (2017). Geleneksel taş yapı malzemelerinde donma çözülme etkisinin değerlendirilmesi. İnşaat Teknolojileri Dergisi, 3(1), 15–22.
• Feilden, B. M. (2003). Conservation of Historic Buildings. Routledge.
• Gümüş, E. (2023). Osmanlı Ayanlık Devri’nde Milli Keleş Abdi Hanedanı. Mukaddime, 14(2), 284–313. https://doi.org/10.19059/mukaddime.1352532
• Gür, E., & Arıoğlu, E. (2017). Taş yapılarda hasar türlerinin sınıflandırılması ve belgeleme yöntemleri. Restorasyon ve Konservasyon Çalışmaları Dergisi, 5(1), 15–30.
• Gür, H., & Arıoğlu, N. (2017). Tarihi kâgir yapıların cephelerindeki hasar ve bozulmaların tespiti ve ifadelendirilmesi için bir model önerisi ve modelin Galata-Pera bölgesindeki 19. yüzyıl yapılarında sınanması. Restorasyon ve Konservasyon Çalışmaları Dergisi, 1(20), 42–52.
• ICOMOS (2001). Recommendations for the Analysis, Conservation and Structural Restoration of
• ICOMOS (2003). Recommendations for the Analysis, Conservation and Structural Restoration of
• ICOMOS (2005). Principles for the Analysis, Conservation and Structural Restoration of Architectural Heritage. Paris.
• ICOMOS (2013). Principles for the Analysis, Conservation and Structural Restoration of Architectural Heritage.
• Işık, E. (2017). Tarihi Yapıların Korunmasında Jeofizik Yöntemlerin Kullanımı. Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi.
• Işık, N. (2017). Geleneksel yığma yapılarda taşıyıcı sistem hasarları ve nedenlerinin tespiti ile güçlendirme ve tamamlayıcı müdahale önerileri: Diyarbakır; Suriçi örneği (Doktora tezi). Dicle Üniversitesi.
• İnce, S. (2012). Tarihi yapılarda hasar analizi ve müdahale yöntemleri. İTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, 9(2), 45–61.
• Jokilehto, J. (1999). A History of Architectural Conservation. Butterworth-Heinemann.
• Karagülle, C., & Demir, Y. (2010). Yerel verilerin konut tasarım sürecinde değerlendirilmesi: Mardin örneği. İTÜ Dergisi, 9(2), 83–94.
• Karakuş, G. (2012). "Geleneksel Yapılarda Hasar Tespiti ve Malzeme Bozulmaları". Gazi Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, 27(3).
• Karakuş, G. (2012). “Taş Yapılarda Hasar Tipleri ve Malzeme Bozulmaları.” Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 25(3), 417-428.
• Keshmiry, A., Hassani, S., Dackermann, U., & Li, J. (2024). Assessment, repair, and retrofitting of Masonary Structures: A comprehensive review. Construction and Building Materials, 442, 137380. https://doi.org/10.1016/J.CONBUILDMAT.2024.137380
• Keshmiry, M., Rossi, M., & Lourenço, P.B. (2024). “Advances in Structural Health Monitoring of Heritage Masonary.” Journal of Cultural Heritage, 66.
• Lourenço, P. B. (2006). "Recommendations for Restoration of Ancient Buildings and the Survival of a Masonary Heritage". Construction and Building Materials, 20(4), 239-251.
• Manioğlu, G. (2011). Geleneksel mimaride iklimle uyumlu binalar: Mardin’de bir öğrenci atölyesi. Proceedings, 2193–2198.
• Numan, B. (2009). Analysis Of a Problematic City Block in Mardin: The Milli Settlements. Institute of Science and Technology.
• Sarıçiçek, B. (2014). Tarihi yapılarda hasar tespit yöntemleri. İstanbul: Teknik Yayıncılık.
• Taş, K. Z., Özcoşar, İ., Güneş, H. H., & Gürhan, V. (2007). 195 No’lu Mardin Şer’iyye Sicili belge özetleri ve Mardin. Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi.
• Tekin, F. (2005). Hakkari örneğinde aşiret cemaat ve akrabalık örüntülerinin modernleşme ve kırsal çözülme sürecindeki siyasal ve toplumsal sonuçları (Yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Toker, Ü., & Özçelik, S. (2012). Tarihi Yığma Yapılarda Hasar Belirleme Yöntemleri. İTÜ Dergisi/a, 11(1), 57–68.
• Torraca, G. (2009). Lectures on Materials Science for Architectural Conservation. Getty
• Ünver, R., & Demirkan, Ö. (2018). Yığma yapılarda görsel hasar analizine dayalı değerlendirme kriterleri. Mimarlık Bilimleri ve Uygulamaları Dergisi, 3 (1), 37–52.
• Vural, A. (2004). "Yapı Taşlarının Tuzlanma Sorunları ve Korunmaları". ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, 21(2).75-88.
• Yıldız, B., & Aydın, A. (2011). "Geleneksel Yapılarda Koruma ve Güçlendirme Yöntemleri". TMMOB Yapı Dergisi, (334).
• Yılmaz Erten, Ş., & Mısırlı, A. (2023). Yığma Yapılarda Gözleme Dayalı Bozulma/Hasar Tespiti: Eski Harbiye Kışlası. Bayburt Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 6(1), 39–51. https://doi.org/10.55117/bufbd.1265734
• Yürekli, H. (2007). “Koruma ve Müdahale İlkeleri Bağlamında Mimari Mirasın Değerlendirilmesi”, Mimarlık Dergisi, 337.