“Dünyada Başka Şekilde Yaşamak da Mümkün mü?” Değer Eğitiminde “Küçük Kara Balık” Örneği

Year 2017, Volume: 5 Issue: 3, 172 - 194, 30.11.2017

Ş. Dilek Belet Boyacı Mediha Güner Gonca Babadağ

Abstract

Samed Behrengi’nin masal türünde yazılmış olan “Küçük Kara Balık” kitabının içerdiği değerler bakımından incelenmesini amaçlayan bu araştırmada analitik araştırma yöntemi benimsenmiştir. Doküman incelemesi yoluyla toplanan araştırmanın verileri içerik analizi yoluyla çözümlenmiştir. Araştırma sonucunda Küçük Kara Balık kitabının çözümlenmesi ile ortaya çıkan temaların; güç, başarı, hazcılık, uyarılım, güvenlik, özyönelim, evrenselcilik, iyilikseverlik, uyma ve geleneksellik olduğu ve bu temalarda en çok vurgulanan değerlerin merak duyabilmek (özyönelim), kendi amaçlarını seçebilmek (özyönelim), özgür olmak (özyönelim), açık sözlülük (özyönelim), cesur olmak (uyarılım), anlamlı bir hayat (iyilikseverlik) ve kibarlık (uyma) olduğu bulunmuştur. Ayrıca masalda toplumsal düzenin sürmesini istemek (güvenlik), itaatkâr olmak (uyma), hayatın verdiklerini kabullenmek ve geleneklere bağlı olmak (geleneksellik), otorite sahibi olmak ve sosyal güç sahibi olmak (güç) gibi değerlerin desteklenmediği sonucuna ulaşılmıştır. Araştırma sonucunda Küçük Kara Balık masal kitabı kullanılarak, özellikle ilkokul düzeyinde özyönelim teması altında bulunan değerlerin kazandırılmasına yönelik etkinliklerin yapılabileceği, ileriki araştırmalara yönelik bu masal kitabıyla değer eğitiminin ilişkilendirildiği nitel ve nicel çalışmalar düzenlenebileceği ve değer sınıflaması içinde yer alan özyönelim, iyilikseverlik gibi değerlerin kazandırılmasına yönelik Küçük Kara Balık kitabının etkisini belirlemek üzere deneme modelleri ile araştırmalar desenlenebileceği yönünde öneriler getirilmiştir.

Keywords

Değer eğitimi, Küçük Kara Balık, Türkçe öğretimi

References

• Akbaş, O. (2008). Değer eğitimi akımlarına genel bir bakış. Değerler Eğitimi Dergisi, 6(16), 9-27.
• Akçay, S. ve Baş, B. (2015). Samed Behrengi’nin hikâyelerindeki eğitsel iletiler üzerine bir araştırma. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 3(3), 77-90.
• Akkaya, N. (2014). Keloğlan masallarında yer alan değerlerin incelenmesi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(1), 312-324.
• Aktepe, V. ve Yel, S. (2009). İlköğretim öğretmenlerinin değer yargılarının betimlenmesi: Kırşehir İli örneği. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 7(3), 607-622.
• Arıcı, A. F. (2016). Estetik değer oluşturmada masalların rolü: Türk masalları örneği. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(2), 1017-1035.
• Arseven, T. (2005). Mesaj açısından çocuk kitapları. Hece Çocuk Edebiyatı Özel Sayısı, 104- 105.
• Aslan, C. (2016). Oğuz Tansel'in derleyip yazdığı masalların duyarlılık eğitimi bağlamında incelenmesi. Uluslararası Türk Masal Dünyası ve Doğumunun 100. Yılında Oğuz Tansel Sempozyumu Bildiriler Kitabı içinde, (s.131-152). Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları.
• Aydın, M. Z ve Akyol Gürler, Ş. (2014). Okulda değerler eğitimi: Yöntemler, etkinlikler, kaynaklar. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Baloğlu, M. ve Balgalmış, E. (2005). İlköğretim ve ortaöğretim yöneticilerinin öz-değerlerinin betimlenmesi: Tokat İli örneği. Değerler Eğitimi Dergisi, 3(10), 19-31.
• Batur, Z. ve Yücel, Z. (2012). Ahmet Efe’nin çocuk hikâyelerinde değer eğitimi ve hikâyelerin Türkçe eğitimine katkısı. Turkish Studies, 7(4), 1031-1049.
• Beck, C. (1990). Better schools: A values perspective. London: The Falmer Press.
• Belet, D. ve Deveci H. (Mayıs, 2008). Türkçe ders kitaplarının değerler bakımından incelenmesi. VII. Ulusal Sınıf Öğretmenliği Eğitimi Sempozyumu’nda sunulan bildiri, Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi.
• Bilgin, N. (1999). Sosyal psikolojide yöntem ve pratik çalışmalar. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Burkett, G.L. (1990). Classifying basic research designs. Family Medicine, 22(2), 143-148.
• Cohen, L., Manion, L. ve Morrison, K. (2011). Research methods in education. New York: Routledge.
• Creswell, J. W. (2013). Araştırma deseni: Nitel, nicel ve karma yöntem yaklaşımları. (Çev: S. B. Demir). Ankara: Eğiten Kitap.
• Çelik, Ö. (2016). Disiplinler arası yaklaşımla değer öğretiminde yaratıcı drama yönteminin kullanılması (Yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Çolaker, Ö. (2009). Samed Behrengi’nin “Küçük Kara Balık”, Rıchard Bach’ın “Martı Jonathan Lıvıngston” ve Cahit Zarifoğlu’nun “Motorlu Kuş” adlı öykülerindeki ana karakterlerin kişilik gelişimi, bireyselleşme ve toplumsallaşma açısından karşılaştırılması (Yüksek lisans tezi). Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir.
• Demirel, Ş. (2010). Edebî metinlerle çocuk edebiyatı. Ankara: PegemA Yayıncılık.
• Demirhan İşcan, C. (2007). İlköğretim düzeyinde değerler eğitimi programının etkililiği (Doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Deveci, H., Belet, D. ve Türe, H. (2013). Dede korkut hikâyelerinde yer alan değerler. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 12(46), 294-321.
• Dirican R. ve Dağlıoğlu, H. E. (2014). 3-6 yaş grubu çocuklarına yönelik yayımlanan resimli hikâye kitaplarının bazı temel değerler açısından incelenmesi. Cumhuriyet International Journal of Education, 2, 44-69.
• Doğan, B. ve Gülüşen, A. (2011). Türkçe ders kitaplarındaki (6–8) metinlerin değerler bakımından incelenmesi. Sosyal Bilimler Dergisi, 1(2), 75-102.
• Doğanay, A. (2011). Değerler eğitimi. C. Öztürk (Ed.), Sosyal bilgiler öğretimi demokratik vatandaşlık eğitimi içinde (225-256). Ankara: Pegem Akademi.
• Eraslan, L. ve Erdoğan, E. (2015). Değerler, Gençlik ve Sivil Toplum Kuruluşları. Sakarya University Journal of Education, 5(2), 122-139.
• Erdal, K. (2009). Eğitim değerleri açısından çocuk kitapları. Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, 17, 1-18.
• Erdem, A. R. (2003). Üniversite kültüründe önemli bir unsur: Değerler. Değerler Eğitimi Dergisi, 1(4), 55-72.
• Erkan, G. ve Aykaç, M. (2014). Samet Behrengi'nin kitaplarıyla kurgulanan yaratıcı drama etkinliklerinin öğrencilerin yazma becerisi ve tutumlarına etkisi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(31), 600-610.
• Erlandson, D.A., Harris, E.L., Skipper, B.L. ve Allen, S.D. (1993). Doing naturalistic inquiry: A guide to methods. Newbury Park, California: Sage Publications.
• Ertan, G. G. (2011). Samed-i Behrengî’nin hikâyeciliği ve iran çocuk edebiyatındaki yeri. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 26, 163-171.
• Fırat, H. ve Mocan, A. (2014). Türkçe ders kitaplarındaki hikâyelerde yer alan değerler. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 183, 25-49.
• Geçgel, H. ve Demir, F. (2012). Muzaffer İzgü’nün öykülerinde çocuk ve eğitim teması. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 1(3), 329-342.
• Genç, H. N. ve Yalınkılıç, K. (2011). ‘Fadiş’ ve ‘Küçük Prens’ adlı eserlerin tasarım ve içerik özelliklerinin eserlerin eğitsel yönüne etkileri. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9, 99-114.
• Güleryüz, H. (2006). Yaratıcı çocuk edebiyatı (3. Baskı). Ankara: PegemA Yayıncılık.
• Güzel Candan, D. ve Ergen, G. (2014). 3. sınıf hayat bilgisi ders kitaplarının temel evrensel değerleri içermesi bakımından incelenmesi. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 134-161.
• Halstead, M. J. (1996). Values and values education in schools. M. J. Halstead, and M. J. Taylor (Ed.), Values in education and education in values (1st Edition) içinde (3- 14). London: The Falmer Press.
• Helimoğlu Yavuz, M. (1998). Ortak (Anonim) halk edebiyatı. S. Öztürk Çelik (Ed.), Türk halk edebiyatı içinde (107-138). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları.
• Karagöz, B. (2009). Yapılandırmacı yaklaşıma göre ilköğretim 6 ve 7.sınıf türkçe ders kitaplarındaki değerlerin incelenmesi (Muğla İli Örneği) (Yüksek lisans tezi). Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Muğla.
• Karatay, H. (Eylül, 2007a). Değer aktarımı açısından yerli ve yabancı çocuk edebiyatı ürünleri. 38. ICANAS, Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, Ankara.
• Karatay, H. (2007b). Dil edinimi ve değer öğretimi sürecinde masalın önemi ve işlevi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 5(3), 463-475.
• Karatay, H., Destebaşı, F. ve Demirbaş, M. (2015). Çocuk edebiyatı ürünlerinin 6, 7 ve 8. sınıf öğrencilerinin karakter gelişimine etkisi. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (ERZSOSDER) ÖS-II, 123-140.
• Kaygana, M., Yapıcı, Ş. ve Aytan, T. (2013). Türkçe ders kitaplarında değer eğitimi. The Journal of Academic Social Science Studies, 6(7), 657-669.
• Kodal Gözütok, T. (2008). Güney Azerbaycanlı yazar Samed Behrengi’nin hikâye ve masal dünyası. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 5(2), 31-51.
• Körükçü, Ö., Acun Kapkıran, N. ve Aral, N. (2016). Schwartz’ın modeline göre 3-6 yaş resimli çocuk kitaplarında değerlerin incelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 38, 133-151.
• Lincoln, Y.S. ve Guba, E.G. (1985). Naturalistic inquiry. Beverly Hills, California: Sage Publications.
• McMillan, J. ve Schumacher, S. (2014). Research in education: Evidence-based inquiry (Seventh Edition). New Jersey: Pearson Education.
• McMillan, J. (2004). Educational research: Fundamentals for the consumer (Fourth Edition). New Jersey: Pearson Education.
• Milli Eğitim Bakanlığı (2009). Sosyal Bilgiler Dersi (4-5. Sınıflar) Öğretim Programı. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı
• Milli Eğitim Bakanlığı (2015). Türkçe Dersi (1-8. Sınıflar) Öğretim Programı. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı
• Merriam, S. B. (2016). Qualitative research and case study applications in education. San Francisco: Jossey-Bass Publishers.
• Rokeach, M. (1979). Understanding human values: Individual and societal. London: The Free Press. Erişim adresi: http://www.worldcat.org/title/understanding-human-values-individual-and-societal/oclc/960939717/viewport
• Schwartz, S. H. (1992). Universals in the content and structure of values: Theory and empirical tests in 20 countries. Erişim adresi: http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.220.3674&rep=rep1&type=pdf
• Schwartz, S. H. (1994). Are there universal aspects in the content and structure of values? Journal of Social Issues, 50, 19-45.
• Schwartz, S. (2007). Basic human values: an overview. In Basic human values: Theory, methods, and applications. The Hebrew University of Jerusalem. Erişim adresi: http://151.97.110.134/Allegati/convegno%207-8-10-05/Schwartzpaper.pdf
• Schwartz, S. H., Cieciuch, J., Vecchione, M., Davidov, E., Fischer, R., Beierlein, C., Ramos, A., Verkasalo, M., Lönnqvist, J. E., Demirutku, K., Dirilen-Gumus ve O., Konty, M. (2012). Refining the Theory of Basic Individual Values. Journal of Personality and Social Psychology, 103(4), 663–688.
• Şen, Ü. (2008). Altıncı sınıf Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin ilettiği değerler açısından incelenmesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1(5), 763-779.
• Şentürk, L. ve Aktaş, E. (2015). Türkiye’de ve Romanya’da okutulan ana dili türkçe ders kitaplarının değer iletimi açısından karşılaştırılması. Değerler Eğitimi Dergisi, 13(29), 215-243.
• Şirin, M. R. (1994). 99 soruda çocuk edebiyatı. İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları.
• Tezcan, M. (1993). Eğitim sosyolojisinde çağdaş kuramlar ve Türkiye. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Türkyılmaz, M. (2015). Öğretmenlerin çocuk ve gençlik edebiyatı algıları üzerine bir inceleme. Turkish Studies, 10(7), 917-934.
• Uçak, S. (2010). Masalsız toplum ve okulda değerler eğitimi. Ulusal Öğretmenim Sempozyumu Bildiriler Kitabı içinde (s.77-90). İstanbul.
• Ulusoy, K. ve Arslan, A. (2014). Değer ve değerler eğitimi. Refik Turan ve Kadir Ulusoy (Ed.), Farklı yönleriyle değerler eğitimi içinde (1-16). Ankara: Pegem Akademi.
• Ulusoy, K. ve Tay, B. (2011). Sosyal bilgilerde değer eğitimi. Refik Turan, Ali Murat Sünbül ve Hakan Akdağ (Ed.), Sosyal Bilgiler Öğretiminde Yeni Yaklaşımlar-II içinde (s. 59-73). Ankara: Pegem Akademi.
• Uzuner Yurt, S. ve Şimşek, T. (2016). Sevim Ak’ın öykülerinin eğitsel değerleri. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 4(4), 474-488.
• Yazar, T. (2014). Toplumsal yaşam ve değerler. Refik Turan ve Kadir Ulusoy (Ed.), Farklı yönleriyle değerler eğitimi içinde (95-114). Ankara: Pegem Akademi.
• Yel, S. ve Aladağ, S. (2009). Sosyal bilgilerde değerlerin öğretimi. M. Safran (Ed.), Sosyal bilgiler öğretimi içinde (s. 118-145). Ankara: PegemA Yayıncılık.
• Yılar, R. (2016). İlettiği değerler açısından ilkokul Türkçe ders kitaplarındaki metinler üzerinde incelemeler. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 11(2), 490-506.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (10. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yiğittir, S. (2012). İlköğretim 5. sınıf öğrencilerinin değer yönelimlerinin Rokeach ve Schwartz değer sınıflandırmasına göre değerlendirilmesi. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 19, 1-15.
• Zeytinoğlu, S. (1979). Küçük Prens üzerine bir inceleme. Erişim adresi: http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/40/502/6013.pdf