Saray-ı Hümâyûn Dişçileri İle İlgili Bazı Notlar

Year 2011, Issue: 60, 187 - 204, 01.08.2011

Zeynep Özlü

Abstract

Topkapı Sarayı'nda bugünkü anlamda ilk eczahâne 1870 yıllarında kurulan mâbeyn-i hümâyûn eczahânesidir. Eczahânede üç tabib yanında üç de
diş hekimi görev yapmıştır. Dişçilerden birisi dişçibaşı olarak görev yapmıştır. Sarayda üç tabible aynı sayıda, üç diş hekiminin de görev alması
diş sağlığına verilen önemi göstermesi açısından önemlidir. Devlet gerek
yurtdışından gelen dişçilere çalışma imkanları sunarak, gerekse dişçileri yapmış olduğu çalışmalar çerçevesinde zaman zaman taltif ederek, diş
hekimliğini geliştirmeye çalışmıştır. Yalnız diş hekimlerinin 1907 yılında
diğer tabiblerden daha az maaş almaları dikkat çekicidir. Maaşın düşüklüğü, 19. yüzyıla kadar diş hekimliğinin tıbbın bir yan alanı olarak görülmesi anlayışının uzantısı ile ilintili gözükmektedir.

Keywords

Osmanlı devletinde dişhekimliği, 19. yüzyılda dişhekimliği tarihi, saray dişçisi

Notes on the Dentists of the Imperial Palace

Abstract

The first modern pharmacy in the Topkapı Palace was the mabeyn-i
hümâyûn pharmacy, established in the 1870s. In addition to three
physicians, three dentists have also served in the pharmacy. One of
the dentists served as the dişçibaşı - the head of dentists. The service of
the dentists as much as the physicians in the palace is significant in
displaying the importance of oral health. The state supported dentistry
by providing professional opportunities for foreign dentists and by rewarded the dentists for their work. However, the fact that the dentists
were paid less than the physicians is remarkable. The low wages appears to be related to the acceptance of dentistry as a lateral of medicine up to the 19th century

Keywords

Dentistry in the Ottoman Empire, history of dentistry in the 19th century, dentists of the palace

References

• a) Arşiv Kaynakları 1- Başbakanlık Osmanlı Arşivi
• 1310 Sonrası İrâdeler-Taltîfât, (İ..TAL.), 179/1317/S-133, 227/1318/C-007, 240/1318/L-031, 316/1321/Ş-054, 434/1325/N-085, 450/1326/R-108, 481/1331/M-02.
• Bâb-ı Asâfi Mühimme (A. DVN. MHM.), 17/10.
• Cevdet Maliye (C. ML.), 128/5606, 624/25694.
• Cevdet Sıhhiye (C. SH.), 1/37, 7/328, 7/338, 8/377, 14/666, 14/684, 15/716, 20/994.
• Dahiliye Mektubi Kalemi (DH. MKT.), 847/8, 1062/7.
• İrâde Dahiliye (İ. DH..),146/7539, 460/30616, 511/34758, 583/36241, 583/40626, 691/48324,1069/83820, 1170/91448.
• İrade Husûsi (İ. HUS.), 156/1325/C-24.
• Meclis-i Vükelâ (MV.), 231/279.
• Sadâret Mektubî Kalemi Mühimme (A. MKT. MHM.), 271/67, 325/35, 428/18, 762/25.
• Sadâret Mektubî Kalemi Nezâret ve Deavi (A. MKT. NZD.), 394/7.
• Yıldız Tasnifi Mütenevvi Maruzât Evrakı (Y.. MTV.), 301/108.
• Yıldız Tasnifi Perakende Evrakı- Mâbeyn Evrakı ve Saray Görevlileri Arizaları (Y. PRK. SGE.), 11/118.
• b) Diğer Kaynaklar Akdeniz Sarı, Nil (1983), “Osmanlılarda Tıphanenin Kuruluşuna Kadar Tıp Eğitimi”, Türk Dünyası Araştırmaları, S. 22, Şubat Sayısı, s. 152-182.
• Aksu, Murat (2007), Tıp Tarihi Açısından Türkiye’de Verem Savaşı, Ankara: Türkiye Ulusal Verem Savaşı Dernekleri Federasyonu Yayını-Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Basımevi.
• Akyıldız, Ali (2006), Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Akyıldız, Ali (2003), “Mâbeyn-i Hümâyûn”, DİA, C. 27, Türkiye Diyanet Vakfı Yayını, s.283-286.
• Altınöz, İsmail (2001), “Geçmişten Günümüze Kalite: Osmanlı Örneği”, TMMOB Makine Mühendisleri Odası, II. Kalite Sempozyumu, 15-16 Haziran 2001, Bursa, s. 1-13.
• Anğ, Özdem (1981), Ağız Mikrobiyolojisi, 2. bs., İstanbul: İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Yay.
• Asil, Eriş- Özçelikay, Gülbin (2000), “Osmanlı İmparatorluğu’nda Eczacılık”, Osmanlı, C. 8, Yeni Türkiye Yayını, s. 595-600.
• Bali, Rıfat N. (2007), Sami Günzberg: Sarayın ve Cumhuriyetin Dişçibaşısı, İstanbul: Kitabevi Yayını.
• Bayat, Ali Haydar (1999), Osmanlı Devleti’nde Hekimbaşılık Kurumu ve Hekimbaşılar, Ankara: Atatürk Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayını.
• Baytop, Turhan (2000), “Osmanlı Döneminde Eczacılık ve Eczacılar”, Osmanlı, C. 8,Yeni Türkiye Yayını, s. 587-594.
• Baytop, Turhan (1994), “Eczaneler”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih vakfı Ortak Yayını, s. 128-129.
• Cimilli, Canan (2005), “Topkapı Sarayı Hastaneleri ve Eczaneleri”. 38. Uluslararası Tıp Tarihi Kongresi Bildiri Kitabı, C. I, Editörler Nil Sarı, Ali Haydar Bayat, Yeşim Ülman, Mary Işın, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını, s. 591-605.
• Demirhan, Ayşegül (1982), Kısa Tıp Tarihi, Bursa Üniversitesi Basımevi.
• Demirhan Erdemir, Ayşegül (1996), Tıbbi Deontoloji ve Genel Tıp Tarihi, Bursa: Güneş Nobel Yayınları.
• Efeoğlu, Ahmet (1992), Diş Hekimliği Tarihi, İstanbul: Alemdar Ofset Yayınları.
• Göyünç, Nejat (2000), “XVI. Yüzyılda Osmanlı Devletinde Hekimbaşılık ve Hekimler Hakkında Bazı Yeni Tesbitler”, İslam Araştırmaları Dergisi, S. 4, s. 1-6.
• Kahya, Esin (1997), Ondokuzuncu Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunda Tıp Eğitimi Ve Türk Hekimleri, Ankara: Atatürk Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayını.
• Muğan, Nuri (1994), “Diş hekimliği”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C. 3, İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını, s. 62.
• Sarı, Nil (1998), “Hekimbaşı (Osmanlı Dönemi)”, DİA, C. XVII, Diyanet Vakfı Yayınevi, s. 161-164.
• Sarıyıldız, Gülden (1998), “Osmanlılarda Hıfzıssıhha”, DİA, C. XVII, İstanbul, s. 319-321.
• Şehsuvaroğlu, Bedi N. (1953), İstanbul’da 500 Yıllık Sağlık Hayatımız, İstanbul: İstanbul Fetih Derneği Neşriyatı.
• Türk Tarih Kurumu Tarih Çevirme Kılavuzu, (http://193.255.138.2/takvim.asp?takvim=2&gun=18&ay=5&yil=1234) (16.08. 2010)
• Uzel, İlter (2006), “Türk Dişhekimliği Tarihi Çalışmalarına Kısa Bir Bakış”, Diş Hekimliği Dergisi, Yıl: 17, S. 70, Temmuz- Ağustos, İstanbul, s. 50-53.
• Uzel, İlter (2005), “Türkçe Diş Hekimliği Terimleri Üzerine Görüşler”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, S. 643, Temmuz sayısı, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayını, s. 36-47.
• Uzel, İlter (2001), “Osmanlı-Türk Diş Hekimliği”, XIII. Türk Tarih Kongresi, Ankara: TTK, s. 633-667.
• Uzel, İlter (2000), “Osmanlı-Türk Diş Hekimliği”, Yeni Türkiye, S. 33, Ankara, s. 769-783.
• Uzel, İlter (1992), “Osmanlı-Türk Diş Hekimliği”, Türkler, C. 8, Yeni Türkiye Yayınları, s. 571-584.
• Uzel, İlter (1989). “İkinci Meşrutiyet Döneminde (1908-1918) Osmanlı Ordusunda Sağlık Hizmetleri”, Dördüncü Askeri Tarih Semineri Bildiriler, Ankara: Genel Kurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, s. 206- 237.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı (1995), Osmanlı Tarihi, C. III, 2. Kısım, 5. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı (1988), Osmanlı Devletinin Saray Teşkilatı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Ünver, A. Süheyl (1940), “Osmanlı Tabâbeti ve Tanzimat Hakkında Yeni Notlar”, Tanzimat I, İstanbul: Maarif Matbaası, s. 933-960.
• Yıldırım, Nuran (1994), “Sağlık Hizmetleri”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C. 6, İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını, s. 400-404.