Kalkınma Hedeflerinin Gerçekleşmesi İçin Kadınların Eğitim ve İstihdam Bariyerlerini Anlamak

Year 2025, Volume: 21 Issue: 1, 51 - 70, 30.06.2025

Kardelen Devrim Doruköz , Ayten Yağmur

Abstract

Kalkınma sosyo-kültürel, siyasal ve ekonomik boyutları olan kompleks bir nosyondur. Uluslararası kalkınma politikalarında kadınlar kilit öneme sahiptir. Ancak kalkınma politikaları kadınları sosyo-ekonomik alandan uzaklaştıran toplumsal normları dönüştürmeye odaklanmadığından, istenilen başarıya ulaşamamaktadır. Kalkınma hedeflerinin gerçekleşmesi için öncelikle kadınları sosyo-ekonomik yaşamdan uzak tutan ya da ilerleyişlerini sınırlayan bariyerleri tanımak ve anlamak önem arz etmektedir. Kadınların eğitim ve istihdamda maruz kaldıkları engeller yalnızca cam tavan olarak nitelendirilecek kadar basit değildir. Bu çalışmanın amacı kadınların eğitim ve istihdam bariyerlerinin anlaşılması ve çözümü için politika önerilerinin geliştirilmesidir. Araştırmanın ikincil amacı ise Türkiye'de hangi bariyerin ne ölçüde görünür olduğunun güncel Dünya Bankası, OECD, ILO TÜİK, The World Bank, WEF ve EIGE verileri ile ortaya konulmasıdır. Sistematik tarama deseninin literatür tarama türü ile gerçekleştirilen bu çalışma ile Türkiye'yi Toplumsal Cinsiyet Eşitliğinde 127. Sıraya iten durumların eğitim ve istihdamdaki eşitsizlik bağlamında anlaşılması hedeflenmiştir.

Keywords

Toplumsal cinsiyet eşitliği , kalkınmada kadınlar , cam tavan , fetemm , yapışkan zemin

Ethical Statement

Bu makalede hiçbir insan çalışması sunulmamıştır. Çalışma yapısı gereği etik kurul onayı gerektirmemektedir.

Supporting Institution

Çalışmada herhangi bir destek alınmamıştır.

Thanks

Değerli katkılarından dolayı hakemlere ve editörlere teşekkürler.

Understanding Women’s Education and Employment Barriers to Achieving Development Goals

Abstract

Development is a complex socio-cultural, political, and economic concept. Women are of key importance in international development policies. However, since development policies do not focus on transforming social norms that alienate women from the socio-economic sphere, they fail to achieve the desired success. To achieve development goals, it is important first to recognize and understand the barriers that keep women away from socio-economic life or limit their progress. The obstacles women face in education and employment are not as simple as being described as a glass ceiling. This study aims to understand women's education and employment barriers and develop policy recommendations for their solutions. The secondary aim of the research is to reveal the extent to which each barrier is visible in Turkey with the current World Bank, OECD, ILO, TUIK, World Bank, WEF, and EIGE data, in this study, which was conducted with the literature review type of systematic review design, aimed to understand the situations that pushed Turkey to the 127th place in gender equality in the context of inequality in education and employment.

Keywords

Gender equality , women in development , glass ceiling , stem , sticky floor

References

• Adak, N., Timurturkan, M., ve Yirmibeşoğlu, G. (2014), Akademide toplumsal cinsiyet eşitliği: gerçek mi? hayal mi?. II. Kadın Araştırmaları Sempozyumu, 2-4. 278-292.
• Adak, N. (2018), Akademide kadınlar: yükseköğrenime giriş ve kariyerde ilerleme - women in the academy: access to higher education and career advancement, Akdeniz Kadın Çalışmaları ve Toplumsal Cinsiyet Dergisi, 1(1), 23-38.
• Alhas, F. (2020), Kadınların üst düzey yönetici olmasına engel olan nedenler cam uçurum, cam yürüyen merdiven ve cam asansör arasındaki ilişkinin incelenmesi, Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(2), 101-113.
• Artar, T. ve Tekdal Fildiş, A. (2021), Türkiye’de cinsiyet eşitliği söylemi ve uygulamaları: karşılaştırmalı analiz, Marmara Üniversitesi Kadın ve Toplumsal Cinsiyet Araştırmaları Dergisi, 5(1), 1- 18.
• Baumeister, R.F. ve Leary, M.R. (1997). Writing narrative literature reviews. Review of General Psychology, 1, 311-320.
• Bayat, İ., ve Baykal Parıldar, B. (2021), Toplumsal cinsiyet ayrımcılığının yarattığı engeller: çalışma yaşamında varolmaya çalışan kadın, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 23(3), 745-762.
• Blickenstaff, C. J. (2005), Women and science careers: leaky pipeline or gender filter?. Gender and Education, 17(4), 369–386. doi:10.1080/09540250500145072
• Bilton, T., Bonnett, K., Jones, P., Lawson, T., Skinner, D., Stanworth, M., ve Webster, A. (2009), Sosyoloji (2. Baskı), (K, İnal, Y. Kartal, N. Özkale, K. Topraman, Y. Özkan ve A. R. Güngen, Çev.), Siyasal Kitabevi: Ankara.
• Bozkurt, B., ve Akpınar, A. (2017), Bilişim sektöründe toplumsal cinsiyete dayalı iş bölümü, Marmara Üniversitesi Kadın ve Toplumsal Cinsiyet Araştırmaları Dergisi, 1(2), 17-28. doi: /10.26695/mukatcad.2018.8
• Budig, M. J. (2002), Male advantage and the gender composition of jobs: who rides the glass escalavator. Social Problems, 49(2), 258-272.
• Catalyst. (2007), The double-bind dilemma for women in leadership: Damned if you do, doomed if you don't. Catalyst.
• Demir, M. (2011), İş yaşamında ayrımcılık: turizm sektörü örneği, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 8(1), 760-784.
• Durmaz Ş. (2016), İşgücü piyasasında kadınlar ve karşılaştıkları engeller, Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(3),37-60.
• Durmaz, Ş., Doruköz, K. D. ve Uslu B. (2023), Genç İşsizliği. Arpat. B. Ve Namak. M. K. (Ed.), Türkiye Cumhuriyeti’nin 100. Yılı İşgücü Piyasasının Dönüşümü: 1923-2023 içinde (1. Baskı, s. 49-84), ISBN 978-625-6703-16-2, Nesmettin Erbakan Üniversitesi Yayınları.
• Ecevit, Y. (2021), Toplumsal cinsiyet eşitliğinin temel kavramları. CEİD Yayınları.
• EIGE. (2023), Gender Equality Index 2023. Towards a green transition in transport and energy. https://data.europa.eu/doi/10.2839/64810
• EIGE. (2024), Towards ınclusıve medıterranean economıes advancıng women’s economıc empowerment ın the medıterranean regıon 01.12.2024 tarihinde https://www.iemed.org/publication/towards-inclusive-mediterranean-economies-advancing-womens-economic-empowerment-in-the-region/ adresinden alındı.
• European Commission. (1998), A hundred words for equality - a glossary of terms on equality between women and men, luxembourg: office for official publications of the european communities.
• Felfe, C. (2006). The child penalty a compensating wage differential? (ENEPRI: 22 August 2006). Enepri Research Training Network. Barcelona.
• Gmyrek, P., Berg, J. ve Bescond, D. (2023), Generative aı and jobs: a global analysis of potential effects on job quantity and quality, ILO Working Paper 96, Geneva, İsviçre https://doi.org/10.54394/ FHEM8239
• Göcen, C. E. (2018), Türkiye’de kadının işgücüne katılmadaki yeri ve uluslararası istihdam çabaları, Econder International Academic Journal, 2(2), 313-333.
• Gökçimen, S. (2008), Ülkemizde kadınların siyasal hayata katılım mücadelesi, Yasama Dergisi, (10), 45-59.
• Günbayi, I. ve Sorm, S. (2018). Social paradigms in guiding social research design: The functional, interpretive, radical humanist and radical structural paradigms. Online Submission, 9(2), 57-76.
• Gürcan, N. (2022), Türk iş yaşamında kadın çalışanlara yönelik ayrımcılık üzerine kavramsal bir tartışma: dikey ayrışma, Akdeniz Kadın Çalışmaları ve Toplumsal Cinsiyet Dergisi, 5(1), 133-158.
• ILO (2017), The gender gap in employment: what's holding women back? 09.09.2024 tarihinde https://webapps.ilo.org/infostories/en-GB/Stories/Employment/barriers-women#what-women adresinden alındı.
• ILO (2018), Global wage report 2018/19. What lies behind gender pay gaps, 09.09.2024 tarihinde https://www.ilo.org/publications/global-wage-report-201819-what-lies-behind-gender-pay-gaps adresinden alındı.
• ILO (2020), Cinsiyete dayalı ücret farkının ölçümü türkiye uygulaması, Rapor, 09.09.2024 tarihinde ISBN:9789220330975.https://www.ilo.org/sites/default/files/wcmsp5/groups/public/@europe/@ro-geneva/@ilo-ankara/documents/publication/wcms_756659.pdf adresinden alındı.
• ILO (2024), Dünyada istihdam ve sosyal görünüm: mayıs 2024 güncellemesi, 17.11.2024 tarihinde https://www.ilo.org/sites/default/files/2024-06/WESO_May2024%20-%20TR.pdf adresinden alındı.
• Kanter, R. M. (1977), Some effects of proportions on group life: skewed sex rations and responses to token women, American Journal of Sociology, 82(5), 965-990.
• Kulich, C., ve Ryan, M. K. (2017), The glass cliff, Oxford Research Encyclopedia Of Business And Management. 1-34. http://doi.org/10.1093/acrefore/9780190224851.013.42
• Kumkale, İ. (2019), Tokenizm ve token kadınlar. İ. Kumkale. (Ed.), Kadının iş yaşamı ve etik içinde (s. 1- 5). Nobel Yayıncılık: Ankara.
• Lebedinski, L., Perugini, C. ve Vladisavljević, M. (2020), Child penalty in russia: evidence from an event study. IZA Institute of Labor Economics.
• Marshall, G. (1999), Sosyoloji Sözlüğü. Bilim ve Sanat Yayınları, Ankara.
• Mulcahy, M., ve Linehan, C. (2014), Females and precarious board positions: Further evidence of the glass cliff, British Journal of Management, 25(3), 425-438.
• Newman, Louise K. (2002), Sex, gender and culture: ıssues in the definition, assesment and treatment of gender ıdentity disorder, Clinical Child Psychology and Psychiatry, 7(3), 358-367.
• OECD (2021), Sticky floors or glass ceilings? The role of human capital, working time flexibility and discrimination in the gender wage gap, 20.11.2024 tarihinde https://www.oecd.org/en/publications/sticky-floors-or-glass-ceilings-the-role-of-human-capital-working-time-flexibility-and-discrimination-in-the-gender-wage-gap_02ef3235-en.html adresinden alındı.
• OECD (2023), Employment rate, 15.11.2024 tarihinde https://data-explorer.oecd.org/vis?tm=employment&pg=0&snb=511&df[ds]=dsDisseminateFinalDMZ&df[id]=DSD_LFS%40DF_IALFS_EMP_WAP_Q&df[ag]=OECD.SDD.TPS&df[vs]=1.0&dq=G7%2BOECD%2BTUR.EMP_WAP.._Z.Y.M%2BF.Y15T64..A&pd=2023%2C2024&to[TIME_PERIOD]=false&vw=br&lb=nm adresinden alındı.
• Ojwala, R. A., Buckingham, S., Neat, F., ve Kitada, M. (2024), Understanding women’s roles, experiences and barriers to participation in ocean science education in Kenya: recommendations for better gender equality policy. Marine Policy, 161, 106000. https://doi.org/10.1016/j.marpol.2023.106000
• Onikinci Kalkınma Planı 2024-2028, 27.11.2024 tarihinde https://www.sbb.gov.tr/kalkinma-planlari/ adresinden alındı.
• Özer, M. ve Biçerli, K. (2003), Türkiye’de kadın işgücünün panel veri analizi, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3(1), 55-8.
• Perrewé, P. L., ve Nelson, D. L. (2004), Gender and career success the facilitative role of political skill, Organizational Dynamics, 33(4), 366–378. doi: /10.1016/j.orgdyn.2004.09.004
• Resmini, M. (2016), The leaky pipeline, Chemistry – A European Journal, 22 (11): Women in Chemistry, 3521-3890, doi: 10.1002/chem.201600292
• Ryan, M. K., ve Haslam, S. A. (2005), The glass cliff: evidence that women are over-represented in precarious leadership positions, British Journal of Management, 16(2), 81–90. doi:10.1111/j.1467-8551.2005.00433.x
• Ryan, M. K., ve Haslam, S. A. (2007), The glass cliff: exploring the dynamics surrounding the appointment of women to precarious leadership positions, The Academy of Management Review, 32(2), 549–572. http://www.jstor.org/stable/20159315
• Sallan, Gül, S. (2019), Türkiye’de kadınlara yönelik kamu politikalarında fırsat eşitliğinden muhafazakâr cinsiyet adaletine, A. Dericioğulları Ergün, M. K. Namal, M. Koçancı (Ed.), Türkiye’de sosyal politika ve dezavantajlı gruplar içinde (s. 37-64). Kırmızı Yayınları: İstanbul.
• Sabharwal, M. (2013), From glass ceiling to glass cliff: women in senior executive service, Journal of Public Administration Research and Theory, 25(2), 399–426. doi:10.1093/jopart/mut030
• Smith, A. E. (2020), On the edge of a glass cliff: women in leadership in public organizations, Public Administration Quarterly, 39(3), 484-517.
• Sobczak, A. (2018), The queen bee syndrome. the paradox of women discrimination on the labour market, Journal of Gender and Power, 9(1), 51-61. doi: 10.14746/jgp.2018.9.005
• Sümer, H.C. (2006), Women in management: still waiting to be full members of the club, Sex Roles, 55(1-2), 63-72.
• Sürgevil, O., ve Budak, G. (2008), İşletmelerin farklılıkların yönetimi anlayışına yaklaşım tarzlarının saptanmasına yönelik bir araştırma, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(4), 65-96.
• Tan J. (2008), Breaking the ‘bamboo curtain’ and the ‘glass ceiling’: the experience of womenentrepreneurs in high-techindustries in an emerging market, Journal of Business Ethics, 547-564.
• Tardos, K. ve Paksi, V. (2018), Diversity management and gender equality outcomes in research, development and ınnovation organisations: lessons for practitioners, Review of Sociology, 28(4), 166-190.
• Taş, B., ve Bozkurt, E. (2020), Türkiye’de stem alanındaki toplumsal cinsiyet eşitsizlikleri araştırma ve izleme raporu, Uçan Süpürge Kadın İletişim ve Araştırma Derneği: İstanbul.
• Taşçı, F. (2018), Sosyal politikada dezavantajlı gruplar: tarih, yaklaşım ve uygulama, Kaknüs Yayınları: İstanbul. The World Bank (2023), Women, business and the law, 20.11.2024 tarihinde https://genderdata.worldbank.org/en/topics/sdgs adresinden alındı.
• The World Bank (2023), Labor force participation rate (% of population), 20.09.2024 tarihinde https://genderdata.worldbank.org/en/indicator/sl-tlf-acti-zs?view=bar&gender=female&gender=male&age=15-64 adresinden alındı.
• Toprakcı Alp, G. ve Aksoy, B. (2021), Bilim, teknoloji ve kadın: çalışmanın geleceğine dair bir değerlendirme, Pamukkale Üniversitesi İşletme Araştırmaları Dergisi, 8(1), 248-264. https://doi.org/10.47097/piar.932215
• TÜİK (2022), Türkiye aile yapısı araştırması, 2022, 04.11.2024 tarihinde https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Turkiye-Aile-Yapisi-Arastirmasi-2021-45813 adresinden alındı.
• TÜİK (2023), İstatistiklerle kadın, 2022, 10.11.2024 tarihinde https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Kadin-2022-49668 adresinden alındı.
• TÜİK (2024a), İşgücü İstatistikleri, III. Çeyrek: Temmuz-Eylül, 2024, 24.11.2024 tarihinde https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Isgucu-Istatistikleri-III.-Ceyrek:-Temmuz-Eylul,-2024-53519 adresinden alındı.
• TÜİK (2024b), İstatistiklerle kadın, 2023, 20.04.2024 tarihinde https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Kadin-2023-53675 adresinden alındı.
• TÜİK (2024c), İşgücü istatistikleri, 2024. Mevsim etkisinden arındırılmış temel işgücü göstergeleri, 15+ yaş, Ağustos 2024, 27.10.2024 tarihinde https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Isgucu-Istatistikleri-Agustos-2024-53514 adresinden alındı.
• Vachon, J. C. (2014), Tiaras, queen bees, ımposters and the board room: lean ın & women in corporate governance, Journal of Business &Technology Law, 9(2), 279-292.
• Williams, C. L. (1992), The glass escalator: hidden advantages for men in the “female” professions, Social Problems, 39(3), 253–267. doi: 10.2307/3096961
• Wingfield, A. H. (2009), Racializing the glass escalator: reconsidering men's experiences with women's work, Gender & society, 23(1), 5-26. https://www.jstor.org/stable/20676747
• World Economic Forum (2024), Global gender gap. june 2024, 17.11.2024 tarihinde https://www.weforum.org/publications/global-gender-gap-report-2024/digest/ adresinden alındı.
• Yıldırım, F. ve Gül, H. (2021), Uluslararası kalkınma politikaları ve kadınların güçlendirilmesi üzerine bir değerlendirme, Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(1), 679-695.
• Yıldız, S., Alhas, F., Sakal, Ö. ve Yıldız, H. (2016), Cam uçurum: kadın yöneticiler cam tavanı ne zaman aşar?, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 71 (4), 1119-1146.
• Yıldız, S. (2017), Toplumsal cinsiyetin şirketlere yansımasında ortaya çıkan ayrımcılık kavramlarının ardılları üzerine bir model önerisi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18(1), 121-138.
• Yılmaz, A., Bozkurt, Y. ve İzci, F. (2008), Kamu örgütlerinde çalışan kadın işgörenlerin çalışma yaşamlarında karşılaştıkları sorunlar üzerine bir araştırma, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(2), 89-114.