Gölgede Kalan Yıkım: İsrail’in Devlet Destekli Terörü ve Soykırım Trajedisi Tarihi

Year 2024, Volume: 11 Issue: 2, 639 - 665, 15.09.2024

Yılmaz Arı

https://doi.org/10.51702/esoguifd.1491769

Abstract

Filistin üzerindeki İsrail varlığı, tarihsel bağlamda birçok akademik çalışmada kolonyal ve işgalci bir devlet olarak nitelendirilmektedir. Siyonist hareket, yerli Filistin halkını zorla göç ettirerek, tartışmalı bir toprak parçası üzerinde İsrail devleti kurulmasını sağlamıştır. Coğrafi anlamda belirli bir "İsrail" bölgesi bulunmamakla birlikte, bu isim altında ulus-devlet niteliğinde bir yapı oluşturulmuştur. Bu sürecin önemli taşlarından biri, 1917'de İngiltere tarafından imzalanan Balfour Deklarasyonu'dur; bu deklarasyon, Yahudilere uluslararası düzeyde bir vatan sağlama projesini temsil etmektedir. İsrail-Filistin sorunu, askeri çatışmalar ve toprak taleplerinin ötesinde, derin sosyal, kültürel ve psikolojik dinamiklere sahip bir meseledir. Bu çatışma, iki halk arasında yerleşik olan kimlik, kültür ve tarih anlayışlarının bir yansımasıdır. Sosyolojik perspektiften bakıldığında, bu sorun tarihsel travmalar, kolektif bellek, kimlik inşası ve güç dinamikleri çerçevesinde derin analizlerle incelenmeyi gerektiren bir konudur. İsrail, 1948'deki kuruluşu ile birlikte ulusal kimliğini pekiştirme, güvenlik kaygıları ve tarihsel Yahudi travmalarının üstesinden gelme çabası içindedir. Filistin topraklarının işgali, güvenliğin sağlanması için bir araç olarak görülmekte ve bu durum İsrail toplumunda geniş bir destek bulmaktadır. Ancak, bu yaklaşım, Filistinlilerin kendi kimliklerini ve ulusal haklarını savunma kavramları üzerinde derin etkiler yaratmaktadır. Filistinliler, tarihi ve kültürel bağlarının olduğu topraklarda bağımsız bir devlet kurma hakkını savunarak ulusal kimliklerini pekiştirmeye çalışmaktadır. Toprak talepleri, sadece fiziki bir mücadele değil, aynı zamanda kimlikler üzerinde bir savaş hâlini almıştır. Filistin halkı işgal altındaki topraklarda varlıklarını sürdürme çabası içindeyken, İsrail bu işgali ulusal güvenliğini koruma çabası olarak görmekte ve geniş bir toplumsal destek bulmaktadır. Her ikisi de kendi meşruiyet iddiasını savunmakta ve bu durum anlayış ve uzlaşmanın önünde engel oluşturmaktadır. Güven eksikliği, bu çatışmanın çözüm sürecinde önemli bir engel teşkil etmektedir. Her iki taraf da birbirlerine karşı derin bir güvensizlik beslemekte, bu da barış sürecini karmaşık hale getirmektedir. Güvensizliğin ardında yatan tarihsel travmalar ve şüpheler, barış için gereken diyalog ve iş birliğini zorlaştırmaktadır. Uluslararası toplumun rolü, bu karmaşık sorunun çözümünde kritik öneme sahiptir. Ancak, uluslararası aktörlerin güç dinamikleri ve tarafların uluslararası destek arayışları durumu daha karmaşık hale getirmiştir. Bölgesel aktörlerin de bu durumu etkilemesi gerçektir; bazı Arap ülkeleri, Filistin davasını ulusal çıkarları doğrultusunda kullanarak durumu karmaşıklaştırmıştır. İsrail-Filistin sorununun çözümü, sadece siyasi değil, aynı zamanda sosyal ve psikolojik dinamiklerin de çözülmeyi beklediği bir sorundur. Tarafların birbirlerini anlaması, tarihsel travmalarını tanıması ve kolektif kimlik anlayışlarını gözden geçirmesi, kalıcı bir barış için atılması gereken adımlardır. Uluslararası toplumun aktif ve yapıcı rol üstlenmesi ve bölgesel aktörlerin de katkıda bulunması, toprak üzerindeki değil, kalplerde ve zihinlerde bir uzlaşma sağlamak açısından büyük önem taşımaktadır. Çalışmanın amacı, İsrail’in Filistin topraklarını işgal etmesi ve 2006 yılından bu yana Gazze’yi abluka almasını incelemektir. Özellikle 7 Ekim 2023 tarihinde başlayan ve insanlık suçları dalgası olarak adlandırılan dönemin arka planı detaylı bir şekilde ele alınmıştır. İsrail’in, Filistinli direnişçi gruplar tarafından gerçekleştirilen saldırılar sonucunda 1.400'den fazla sivilin hayatını kaybettiği iddiaları, geniş kapsamlı bir devlet terörü uygulaması için gerekçe olarak sunulmuştur. Saldırılar sırasında sivil altyapı, sağlık merkezleri, ibadet yerleri, okullar, mülteci kampları ve ambulans konvoyları hedef alınmıştır. 28 Mayıs 2024 itibarıyla, saldırılar sonucunda toplamda 40.000’e yakın bir can kaybı yaşanmış ve bu ölümler arasında kadınlar ile çocukların oranı oldukça yüksek olduğu görülmüştür. Bu çalışma, din sosyolojisi, dinler tarihi ve ilgili disiplinlerin bir araya gelerek sunduğu çok boyutlu perspektiflerden yararlanarak, İsrail’in işgalci politikalarının ve bölgedeki tarihsel dinamiklerin derinlemesine incelenmesini amaçlamaktadır. Bu disiplinler arası yaklaşım, dinlerin toplumsal etkilerini ve tarihsel süreçlerini anlamak için kapsamlı bir literatür taraması ve medya analizi ile desteklenerek, konunun sosyal ve kültürel bağlamlarını daha net bir şekilde ortaya koymayı hedefler. Sonuçlar, 7 Ekim 2023’te başlayan insanlık suçu dalgasının arka planını ve İsrail’in Filistinli direnişçilerin saldırılarına karşı verdiği orantısız tepkilerin sivil kayıplar üzerindeki etkilerini ortaya koymaktadır. Özellikle bu dönemde kaybedilenlerin sayısının 40.000’e yaklaşması ve bu ölümler arasındaki kadın ve çocukların oranı, çalışmanın dikkat çekici bulgularını oluşturmaktadır.

Keywords

Din sosyolojisi, İşgal, Devlet terörü, Soykırım, İsrail, Filistin, Gazze

Ethical Statement

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

The Overlooked Destruction: A History of Israel's State-Sponsored Terror and Genocide Tragedy

Abstract

The Israeli presence in the Palestinian territories has been characterized as colonial and occupying by numerous academic studies within a historical context. The Zionist movement established the state of Israel on a disputed piece of land by forcibly displacing the indigenous Palestinian population. Although there is no specific geographic region known as "Israel," a nation-state structure has been created under this name. One of the critical cornerstones of this process is the Balfour Declaration signed by the United Kingdom in 1917, which represented an international project to provide a homeland for the Jewish people. The Israeli-Palestinian issue is a matter that extends beyond military conflicts and territorial claims, possessing deep social, cultural, and psychological dynamics. This conflict reflects the established identities, cultures, and historical understandings between the two peoples. From a sociological perspective, it is a subject requiring in-depth analysis within the frameworks of historical trauma, collective memory, identity formation, and power dynamics. Since its establishment in 1948, Israel has been focused on reinforcing its national identity, addressing security concerns, and overcoming historical Jewish traumas. The occupation of Palestinian territories is seen as a means to ensure security and has garnered broad support within Israeli society. However, this approach profoundly affects the Palestinian concepts of defending their identity and national rights. Palestinians strive to consolidate their national identity by advocating for the right to establish an independent state on their historically and culturally significant land. Territorial claims have thus become not only a physical struggle but also a battle over identities. While Palestinians endeavor to maintain their presence in the occupied territories, Israel views this occupation as a means to protect national security and enjoys substantial societal backing. Both sides advocate for their own legitimacy, which significantly impedes mutual understanding and reconciliation. The lack of trust remains a major obstacle in the resolution process, with both sides harboring deep mistrust that complicates the peace process. Historical traumas and suspicions exacerbate the difficulties in achieving the dialogue and cooperation necessary for peace. The role of the international community is crucial in resolving this complex issue. However, the power dynamics among international actors and the quest for international support by the parties involved have further complicated the situation. Regional actors also influence the complexity of the issue; for instance, some Arab countries have utilized the Palestinian cause to serve their national interests, which has negatively impacted the Palestinian struggle for independence. Resolving the Israeli-Palestinian conflict is not only a political issue but also one that awaits resolution of deep social and psychological dynamics. Understanding each other, acknowledging historical traumas, and reconsidering collective identity perceptions are essential steps for achieving lasting peace. The active and constructive role of the international community and the contributions of regional actors are crucial for achieving reconciliation, not only on the ground but also in hearts and minds. This study aims to examine Israel’s illegal occupation of Palestinian territories and the blockade of Gaza since 2006. It will particularly focus on the background of the human rights violations wave that began on October 7, 2023. Claims that over 1,400 civilians were killed as a result of attacks by Palestinian resistance groups have been used to justify a broad state terror campaign. During the attacks, civilian infrastructure, health centers, places of worship, schools, refugee camps, and ambulance convoys were targeted. As of May 28, 2024, nearly 40,000 deaths have occurred, with a significant proportion of women and children among the casualties. This study seeks to leverage the multifaceted perspectives offered by sociology of religion, history of religions, and other related disciplines to provide an in-depth analysis of Israel’s occupation policies and the historical dynamics in the region. This interdisciplinary approach aims to elucidate the social and cultural contexts of the issue through a comprehensive literature review and media analysis. The findings will detail the background of the human rights violations wave that began on October 7, 2023, and the impact of Israel’s disproportionate responses to Palestinian resistance attacks on civilian casualties, with particular emphasis on the significant number of deaths and the high proportion of women and children among them.

Keywords

Sociology of religion, Occupation, State Terror, Genocide, Israel, Palestine, Gaza

Ethical Statement

It is declared that scientific and ethical principles have been followed while carrying out and writing this study and that all the sources used have been properly cited.

References

• AA, Anadolu Ajansı. “İkinci İntifada'nın sembol ismi Muhammed Durra'nın öldürülmesinin üzerinden 21 yıl geçti”. Erişim 25 Mayıs 2024. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/ikinci-intifadanin-sembol-ismi-muhammed-durranin-oldurulmesinin-uzerinden-21-yil-gecti/2379292.
• Abu Saada, Mohammed–Turan, Yıldırım. “European-Israeli Military Relations during Israel Regional Wars (2006-2016)” Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi 7/2 (2020), 209-232. https://doi.org/10.26513/tocd.735508
• Akçapa, Mevlüt. “Arap Baharı Öncesi Filistin’in İçsel Dinamikleri Bağlamında Türkiye’nin Filistin Meselesine Yaklaşımı”. Uluslararası İlişkiler ve Diplomasi Dergisi 4/1 (Mart 2021), 33-45.
• Aktay, Yasin. Aksa Tufanı Günlüğü. İstanbul: Kadim Yayın Grup, 2024.
• Andırırbu, Rüveyda. “Lübnan Hükümeti’nin Güvenlik Sorununa Dönüşen Filistinli ve Suriyeli Mülteciler”. Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi 5/1 (2022), 244-256.
• ANKASAM, Ankara Kriz ve Siyaset Araştırmaları Merkezi. “BM Güvenlik Konseyi’nin 2334 Sayılı Kararı Nasıl Yorumlanabilir?”. Erişim 25 Mayıs 2024.
• Aral, Berdal. “Oslo ‘Peace Process’ As a Rebuttal of Palestinian Self-Determination”. Ortadoğu Etütleri 10/1 (2018), 7-26.
• Arı, Tayyar. Geçmişten Günümüze Ortadoğu Siyaset, Savaş ve Diplomasi. Bursa: Alfa Yayınları, 2017.
• Arı, Yılmaz. “A Crime Against Humanity and the Tragedy of Genocide: An Evaluation That Israel Should Be Sued for State Terrorism Against Palestinians”. çev. Mustafa Turan. Uluslararası Dorlion Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi (DASAD) 1/2 (Dec. 2023), 445-465. https://doi.org/10.5281/zenodo.10429568
• Arı, Yılmaz. “Bir İnsanlık Suçu ve Soykırım Trajedisi: İsrail’in Filistinlilere Uyguladığı Devlet Terörü Nedeniyle Yargılanması Gerektiğine Dair Bir Değerlendirme”. Darulhadis İslami Araştırmalar Dergisi 5 (Aralık 2023), 22-44. https://doi.org/10.61216/darulhadisdergisi.1392165
• Asalya, İslam. Aksa İntifadası Bir Halk Ayaklanmasının Muhasebesi. İstanbul: İNSAMER, 2019.
• Ateş, Davut. “Gazze Trajedisi: Sorumluluk ve Kavramların Haklılaştırma İşlevi”. Çağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 6/1 (2009), 61-83
• Ay, Rahim. “İsrail’in Kuruluşunun Teolojik Meşruiyet Sorunu: 1967 Altı Gün Savaşları Bağlamında Bir Soruşturma”. Eskiyeni 43 (Mart 2021), 351-370.
• Ballı, Abdulvehap–Gökçe, Ali Fuat. "Yahudi Göçleri ve Yahudi Kimliğinin Oluşumu." İletişim ve Diplomasi 5 (2021), 57-80.
• Balpınar, Zafer. İsrail’in Demir Yumruk Politikası-İki İntifada ve Barış Süreci Bağlamında Bir Analiz. Ankara: Nobel Yayınevi, 2021.
• Başak, Kemal. “İbrahim Anlaşmaları’nın Ortadoğu Bölgesel Barışına Etkileri”. Orta Doğu ve Orta Asya-Kafkaslar Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 3/2 (2023), 1-17.
• Bauman, Zygmunt. Auschwitz and Modernity: The Sociological Context of Genocide. Routledge, 1989.
• Baycar, Hamdullah–Atar, Emrah, “An Analysis of the Impacts of the First Palestinian Uprising (Intifada) on the Israeli Economy”. İmgelem 5/9 (2021), 565-578.
• Çağrı, Erhan. “Filistin-İsrail Barış Süreci Nereye Gidiyor?”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 56/02 (2001), 173-180.
• Çakmak, Diren. Yakup’tan Binyamin’e: Antik Siyonizm’den Modern Siyonizm’e Antisemitizm. İstanbul: Libra Yay., 2021.
• Çevik, Savaş Kurtuluş. “Sanatsal İntifada Bir İşgalin Anatomisi/Filistin”. İdil Sanat ve Dil Dergisi 9/73 (2020), 1363-1378.
• Çorbacı, İsmail. Siyonizm'in ve Yahudiliğin Gizli Tarihi-Dünya'ya Hakim Olma Planı. İstanbul: Çınaraltı Yayınları, 2020.
• Dağ, Ahmet Emin. “Aksa Tufanı ve Yeni Bölgesel Düzen Arayışı”. İlke Analiz. Erişim 26 Mayıs 2024. https://www.ilkeanaliz.net/2023/11/03/aksa-tufani-ve-yeni-bolgesel-duzen-arayisi/
• Dutak, Mustafa. İsrail Devletinin Kuruluşundan Filistin Devletinin Kuruluşuna Kadar Arap Ülkeleri ve İsrail İlişkileri (1948–1988). Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Ediz, İsmail. "Birinci Dünya Savaşı Sonrasında Filistin’de Toplum ve Siyaset 1919-1922". Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi 2 / 2 (Nisan 2016), 141-176.
• Ediz, İsmail. Balfour Deklerasyonu: Yahudi Devletinin Kökenleri, İstanbul: Timaş Yayınları, 2021.
• El-awaisi, Khalid. “Beytülmakdis’in İşgali ve Bilgi Krizi”. Milel ve Nihal 16 (2019), 143-174.
• euronews. “1948'de yaşanan Nekbe (Büyük Felaket) nedir, Filistinliler için ne anlama geliyor?”. Erişim 25 Mayıs 2024. https://tr.euronews.com/2024/05/15/1948de-yasanan-nekbe-buyuk-felaket-nedir-filistinliler-icin-ne-anlama-geliyor
• Gilbert, Martin. Israel: A History. HarperCollins, 1997.
• Güngör, Özcan. İsrail’in Teo-Politiği Vadedilmiş Topraklar. İstanbul: DBY Yayınları, 2024.
• Hinton, Alexander Laban. Genocide and Globalization. Routledge, 2002.
• Özgen, Cenk. “Yom Kippur 2.0: Askeri Düzlemde İsrail-Hamas Savaşı'na Dair İlk Gözlemler”. Giresun Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi 9/2 (2023), 105-124. https://doi.org/10.46849/guiibd.1401052
• Özhan, Taha. “Ortadoğuda Yeni Güçler Dengesi ve Nakba”. Eskiyeni 9 (Haziran 2008), 36-43.
• Özkoç, Özge. “Savaş ve Barış: Doksanlı Yıllarda Filistin-İsrail Sorunu”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 64/03 (Mart 2009), 167-195. https://doi.org/10.1501/SBFder_0000002117
• Öztürk, Mehmet. “Trump’ın Kudüs Kararının Bir Analizi”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 8/4 (2019), 2876-2905. https://doi.org/10.15869/itobiad.597096
• Özmen, Seda. 18.Yüzyıl Yahudi Aydınlanma Hareketi Haskala ve Moses Mendelssohn. İstanbul: Ayışığı Kitapları, 2014.
• Karaman, M. Lutfullah “Filistin”. TDV İslam Ansiklopedisi. Erişim 25 Mayıs 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/filistin
• Karaman, M. Lutfullah “Siyonizm”. TDV İslam Ansiklopedisi. Erişim 26 Mayıs 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/filistin
• Kasalak, Kadir. “İngilizlerin Filistin Politikası ve Filistin Mandası”. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 25 (2016), 65-78.
• Kaya, Mehmet-Polat, Elif. “Filistin Kurtuluş Örgütü’nün (FKÖ) Diplomasi Serüveni: Oslo Barış Süreci”, Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 26 (2023), 226-240. https://doi.org/10.29029/busbed.1297870
• Kemiksiz, N. Neşe. “Ürdün-Filistin İlişkilerine Tarihsel Bir Bakış”. The Turkish Yearbook of International Relations 50 (Mart 2021), 181-213.
• Kıllıoğlu, Mehmet Erkan. “1956 Süveyş Krizi ve Ortadoğu’ya Etkisi”. Vakanüvis Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi 6/2 (2021), 726-757.
• Kıllıoğlu, Mehmet Erkan. “1973 Ramazan/Yom Kippur Savaşı ve Ortadoğu”. Türk Savaş Çalışmaları Dergisi 3/2 (2022), 129-151.
• Kılıç, Davut. “Ortadoğu’nun Dini Jeopolitiği ve Günümüze Yansımaları Üzerine Bir Deneme”. Fırat İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/1 (2008), 65-86.
• Kızıloğlu, Sedat. “İsrail Devleti’nin Kuruluşuna Kadar Geçen Süreçte Yahudiler ve Siyonizm’in Gelişimi”. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2/1 (2012), 35-64.
• Kişi, Erden. “1948’den Bugüne, Tarihi ve Siyasi Yönleri ile ‘‘İsrail- Filistin Sorun”. Anlambilim MTÜ Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi 3/1 (2023), 262-274.
• Kitabı Mukaddes. Korea: Kitabı Mukaddes Şirketi, 2016.
• Kuduoğlu, Alptuğ. "Camp David Sonrası ABD-Mısır Yakınlaşması: Askeri Boyut". Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi 5/1 (Haziran 2018), 101-137.
• Kudüs Araştırmaları. “Bir Milletin Sürgünü: Nekbe”. (Erişim 25 Mayıs 2024). https://kudusarastirmalari.org/bir-milletin-surgunu-nekbe-2/
• Kurt, Ali Osman. “Yahudi Aydınlanma Hareketi: Haskala”. Milel ve Nihal 7/1 (Mart 2010), 33-59.
• Küçük, Abdurrahman. Arz-ı Mev‘ûd. TDV İslâm Ansiklopedisi, 3. Cilt. İstanbul: 1991, 442-444.
• Mengüaslan, Hikmet. “Yom Kippur’dan İkinci Lübnan Savaşı’na: İsrail’de Devlet-Toplum İlişkisi ve Savaş’a Bakış”. Yeni Fikir Dergisi 10/21 (Aralık 2018), 102-114.
• Memiş, Ekrem. İsrail Nereye Koşuyor. Ankara: Ekin Kitabevi, 2006.
• Mezkit, Mesut. “Siyonizmin Siyon Protokolleri’ ile ‘Dünya Hakimiyeti’ Düşüncesi”. Yeni Fikir Dergisi 6/13 (December 2014), 69-92.
• Mucuk, Hüseyin. vd. “El-Aksa Tufanı Operasyonu ve Türkiye’de Kamuoyunun Filistin Algısı”. Fikriyat 3/2 (2023), 101-118. https://doi.org/10.61960/fikriyat.1402697
• Pappé, Ilan. The Ethnic Cleansing of Palestine. Oneworld Publications, 2006.
• Seyfeli, Canan–Akdemir, Hüseyin. "Hasidik Yahudilikte Vaat Edilmiş Topraklar Fikri: İsrail Karşıtlığı". Türkiye İlahiyat Araştırmaları Dergisi 4/2 (2020), 240-262.
• Shamsutdınova, Leysan. Filistin Kurtuluş Örgütünün Meşruiyet Kazanması Süreci. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi: Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2012.
• Schneer, Jonathan. The Balfour Declaration: The Origins of the Arab-Israeli Conflict. Random House, 2010.
• Süer, Sançar Sefer. “Uluslararası Adalet Divanının İşgal Altındaki Filistin Topraklarında Duvar İnşasının Hukuki Sonuçları Konusundaki Danışma Görüşü”. Yasama Dergisi 14 (2010), 25-58.
• Şahin, Furkan. perspektif.eu. “Antisemitizm”. (Erişim 26 Mayıs 2024). https://perspektif.eu/2020/07/26/antisemizm-kavraminin-ortaya-cikisi-ve-tarihsel-gelisimi/
• Tokgöz, Habip. "İsrail Devleti’nin Kuruluşunda Theodor Herzl ve Siyonizm". Anasay 1 (2017), 183-195.
• Tekdal Fildiş, Ayşe. “Birleşmiş Milletler’in Taksim Kararı ve İsrail Devleti’nin Yaratılışı”. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 14/1 (Mart 2012), 337-348.
• Türk Dil Kurumu. Erişim 14 Ocak 2024. https://sozluk.gov.tr/
• Uludağ, Mehmet Bülent. “Manda Sistemi”. TÜBİTAK Ansiklopedi. Erişim 25 Mayıs 2024. https://ansiklopedi.tubitak.gov.tr/ansiklopedi/manda_sistemi
• Yamaç, Müzehher–Cartmill, Hazel, “The Balfour Declaration”. Balkan Sosyal Bilimler Dergisi 7/13 (2018), 134-143.
• Yazıcı, Elif Miray. “Camp David Antlaşmaları Çerçevesinde Mısır–İsrail İlişkileri ve Günümüze Yansımaları”. Uluslararası İlişkiler ve Politika Dergisi 1/1 (2021), 1-19.
• Yıldırım, Yusuf. “İsrail-Filistin Sorununda İki Devletli Çözüm Arayışları”. OPUS International Journal of Society Researches 18/41 (2021), 3840-3884. DOI: 10.26466/opus.874933