Soğuk Savaş Döneminde Irak Kürtleri

Year 2025, Volume: 24 Issue: 1, 509 - 524, 29.01.2025

Burcu Özdemir

https://doi.org/10.17755/esosder.1484031

Abstract

Soğuk Savaş dönemi, Irak Kürtlerinin politik ve sosyal dinamiklerini şekillendiren kritik bir evreyi temsil etmektedir. Osmanlı İmparatorluğu'nun dağılmasının ardından, Kürtlerin yaşadığı alanlar çeşitli ulus devletlerin egemenliğine girmiş, bu durum özellikle Irak'ta aşiret temelli toplumsal yapılar üzerinden Kürtler için yeni siyasi mücadele alanları açmıştır. 20. yüzyılın başlarından itibaren, bu toplumsal ve aşiret yapıları etrafında şekillenen politikalar, Irak Kürtlerinin ana sorunlarından biri haline gelirken, ulus-devlet yapısı oluşturmanın getirdiği zorluklar içinde, çeşitli aşiretlerin liderliğinde Bağdat hükümetine karşı silahlı direnişler düzenlenmiştir. Ancak, bu süreçte Kürtler arasında geniş çaplı bir birlik sağlanamamıştır. Soğuk Savaş'ın ideolojik ve stratejik çatışmaları, Kürt meselesinin uluslararası boyutta daha fazla önem kazanmasına neden olmuş, ancak aynı zamanda Kürtler arası bölünmeleri derinleştirmiştir. Günümüzde Irak'taki Kürtler, yasal statü ve haklar açısından belirgin ilerlemeler kaydetmiş olup, tarihsel mücadeleleri, aşiret bağlarından tamamen sıyrılamamalarına rağmen, ortak bir hedefe doğru evrilmeleri açısından önemli bir dönüm noktası oluşturmaktadır. Bu bağlamda, Soğuk Savaş dönemi Irak Kürtleri hem bölgesel hem de uluslararası arenada Kürt meselesinin anlaşılması için kritik bir perspektif sunmaktadır.

Keywords

Soğuk Savaş, Irak Kürtleri, Ortadoğu

Iraqi Kurds During the Cold War

Abstract

References

• Arakon, M. (2010). “Ayrılıkçı Kürt Hareketinin Tarihsel Dinamiklerine Kısa Bir Bakış.” Alternatif Politika, 2(2): 175-194.
• Akdoğan, L. (2007). Molla Mustafa Barzani Anlatıyor ve Ortadoğu’da Çanlar Kimin İçin Çalıyor?, Arkaplan Yayınları, İstanbul.
• Ali, H. (2020). The Iraqi Kurds and the Cold War: Regional Politics, 1958–1975. Taylor & Francis.
• Attar, A. (2008). Kürtler Bölgesel ve Bölgedışı Güçler, Çev: Alptekin Dursunoğlu, İstanbul: Anka Yayınları.
• Black, G. (1993). Genocide in Iraq: The Anfal Campaign Against the Kurds (Middle East Watch Report). Human Rights Watch.
• Bruinessen M. (1986). The Kurds Between Iraq and Iran, Middle East Research and Information Project Middle East Report, No:141.
• Çakmak, H. (2003). Avrupa Güvenliği: NATO. AGİT, AGSP, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Daban, E. Z. ve Daban, C. (2018). “Saddam Hüseyin Dönemi Irak Dış Politikası: Irak-İran Savaşı, Kuveyt’in İşgali ve ABD’nin Irak’a Müdahalesi.” Ahi Evran Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2(1): 83-109.
• Dağ, A. E. (2023). “İnönü Dönemi Türkiye-Ortadoğu İlişkileri (1939-1950).” Uluslararası Ekonomi Siyaset İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 6(1): 39-63.
• Dağdeviren, Z. (2020). “Türkiye ile Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi Arasında Siyasi İlişkiler; Devlet-Hükümet İlişkileri.” Akademik Tarih ve Araştırmalar Dergisi, 3(2): 151-198.
• Dağdeviren, Z. (2021). “Irak’ta Kürt Milliyetçiliği ve Kimliğinin Tarihsel Gelişimi.” Akademik Tarih ve Araştırmalar Dergisi, 4(5): 139-194.
• Dawoody, A. (2006). “The Kurdish Quest for Autonomy and Iraq’s Statehood.” Journal of Asian and African studies, 41(5-6): 483-505.
• Edmonds, C. J. (1957). “The Kurds of Iraq.” Middle East Journal, 11(1): 52-62.
• Edmonds, C. J. (1971). “Kurdish Nationalism.” Journal of Contemporary History, 6(1): 87-107.
• Eppel, M. (2004). Iraq from Monarchy to Tyranny. Gainesville, Florida.
• Erdemli, Ö. (2000). “İsrail’in Irak Politikasına Bir Bakış.” Avrasya Dosyası, 6(3): 219-233.
• Esen, N. (2021). “Mütareke Sonrası Musul’da İngiliz İşgal Yönetimine Karşı Ayaklanmalar.” Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 31(3): 1321-1331.
• Filiz, İ. (2019). “Kürt Sekülerizmine Dair (Irak Kürtleri).” İçtimaiyat, 3(2): 110-120.
• Galbraith, P. (2007). Irak’ın Sonu: Ulus Devletlerin Çöküşü Mü? Çev. Mehmet Murat İnceayan, İstanbul: Doğan Kitap.
• Ghareeb, E. (1981). The Kurdish Question in Iraq. Syracuse, NY: Syracuse University Press.
• Gunter, M. M. (2004). Historical Dictionary of the Kurds. Scarecrow Press.
• Günaydın, E. (2008). İsyanın Sıfır Noktası Barzan. İstanbul: Karakutu Yayınları.
• Harris, G. S. (1977). “Ethnic Conflict and the Kurds.” The Annals of the American Academy of Political and Social Science, 433(1): 112-124.
• Ismail, S. (1991). “The Kurdish Problem in Iraq.” Pakistan Horizon, 44(4): 57-68.
• Jensehaugen, J. ve Tank, P. (2022). “Palestinian and Kurdish Nationalism: Understanding the ‘Politics of the Possible’.” Studies in Ethnicity and Nationalism, 22(3): 219-234.
• Jwaideh, W. (1999). Kürt Milliyetçiliğinin Tarihi: Kökenleri ve Gelişimi, Çev: İsmail Çekem-Alper Duman, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kaştan, Y. (2008). “II. Dünya Savaşı sonrası Türkiye-Irak Siyasi İlişkileri.” Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (19): 313-326.
• Kekevi, S. (2014). “System of Group of Communities in Kurdistan (KCK): An Assessment of State, Federalism, KCK Practices and International Developments.” Journal of Studies in Social Sciences, 10(2): 112-149.
• Kurubaş, E. (1998). “Sevr Sürecinde Yapılan Uluslararası Toplantılarda Kürt Konusu ve İngiltere’nin Politikası.” Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 3(3): 199-212.
• Kurubaş, E. (2002). “Irak’ta Kürt Ayrılıkçılığı ve Başarı Şansı.” Avrasya Dosyası, 8(4): 124-159.
• Kurubaş, E. (2003). Irak Kürt Hareketi: İç Çekişme-Dış Destek-Ayaklanma, Irak Krizi (2002-2003), Der. Ümit Özdağ-Sedat Laçiner-Serhat Erkmen, Ankara: Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi Yayınları.
• Kurubaş, E. (2004). “Kuzey Irak’ta Olası Bir Ayrılmanın Meşruluğu ve Self-Determinasyon Sorunu.” Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Dergisi, 59(03).
• Makiya, K. (1994). Cruelty and Silence: War, Tyranny, Uprising, and the Arab World. W. W. Norton & Company.
• Marr, P. (1984). “Saʿad Jawad, Iraq and the Kurdish Question 1958–1970 (London: Ithaca Press, 1981).” International Journal of Middle East Studies, 16(3): 426-427.
• McDowall, D. (2004). A Modern History of the Kurds. I.B. Tauris,
• Memmedli, M. (2020). “İran Kürtleri (23.12. 1946 Tarihli Sovyet Raporuna Göre).” İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 9(2): 1127-1148.
• Mohammed, J. A. ve Alrebh, A. F. (2020). “Iraqi Kurds: The Dream of Nation State.” Digest of Middle East Studies, 29(2): 215-229.
• Mohialden, H. A. (2019). “Geçmişten Günümüze İran’ın Irak Kürtleriyle İlişkileri ve Bağımsızlık Referandumuna Yaklaşımı.” Bölgesel Araştırmalar Dergisi, 3(2): 162-188.
• Muhammad, A. H. (2013). “Iraklı Kürtlerin Özerklikten De Facto Federalizme Geçiş Aşamaları (1918-2005).” CTAD: Journal of Modern Turkish History Studies, 9(18): 79-117.
• Nakdimon, Ş. (2004). Irak ve Ortadoğu’da MOSSAD. Ankara: Elips Kitap.
• Okutan, Ç. (2001). “Arap Milliyetçiliği.” Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 56(2): 157-172.
• Oran, B. (1998). Kalkık Horoz Çekiç Güç ve Kürt Devleti, Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Oran, B. (2004). Türk Dış Politikası 1919-1980, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özdağ, Ü. (1999). Türkiye Kuzey Irak ve PKK: Bir Gayrı Nizami Savaşın Anatomisi, Ankara: Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi Yayınları.
• Öznur, H. (2003). Cahşların Savaşı: Kuzer Irak Kürt Hareketi ve Musul-Kerkük Meselesi. Ankara: Altınküre Yayınları.
• Palani, K., Khidir, J., Dechesne, M. ve Bakker, E. (2021). “Strategies to Gain International Recognition: Iraqi Kurdistan’s September 2017 Referendum for Independence.” Ethnopolitics, 20(4): 406-427.
• Pisyan, N. (2001). Kanlı Mahabad’dan Aras’ın Kıyılarına, Çev: Evdila Piştderi, İstanbul: Avesta Yayınları.
• Primakov, Y. (2009). Rusya'nın Ortadoğu Politikası. İstanbul: Alalma Yayınları
• Polk, W. R. (2007). Irak’ı Anlamak. (Çev.) Nurettin Elhüseyni. İstanbul: NTV Yayınları.
• Romano, D. (2006). The Kurdish Nationalist Movement: Opportunity, Mobilization and Identity. Cambridge University Press.
• Romano, D. (2007). “The Future of Kirkuk.” Ethnopolitics, 6(2): 265- 283.
• Rubin, A. H. (2007). “Abd al-Karim Qasim and the Kurds of Iraq: Centralization, Resistance and Revolt, 1958–63.” Middle Eastern Studies, 43(3): 353-382.
• Sinclair, C. ve Kajjo, S. (2011). “The evolution of Kurdish politics in Syria.” Middle East Research and Information Project (MERIP), 08-31.
• Sofi-Karim, M. (2015). English language teaching in the Kurdistan Region of Iraq. Webster University.
• Stansfield, G. (2005). Iraq: People, History, Politics. Polity Press.
• Stansfield, G. (2006). “The Kurdish Question in Iraq, 1914-1974.” The Middle East Online, 2: 1-8.
• Şahin, İ., Şahin, C., ve Samet, Y. (2014). “Birinci Dünya Savaşı sonrası İngiltere’nin Irak’ta devlet kurma çabaları.” Gazi Akademik Bakış, 8(15).
• Tripp, C. (2007). A History of Iraq. Cambridge University Press.
• Turgut, H. (2008). Barzani Dosyası: Osmanlı İmparaytorluğu’nu ve Türkiye Cumhuriyeti’ni XIX. Yüzyıldan Beri Meşgul Eden Bir Kürt Aşiretinin Belgeseli. İstanbul: Doğan Kitap.
• Türel, Y. (2004). Uluslararası Politikada Ortadoğu (Birinci Dünya Savaşı’ndan 2000’e). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ur, J. (2017). “The Archaeological Renaissance in the Kurdistan Region of Iraq.” Near Eastern Archaeology, 80(3): 176-187.
• Ünal, Ö. (2018). “Tarikat, İsyan Ve Siyaset Üçgeninde Ortadoğu’nun Asi Aşireti: Barzaniler.” Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR), 5(25): 2319-2331.
• Yavuz, T. (1993). ABD’nin Kürt Kartı, İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Yıldırım, Z. (2007). “1932-1975 Dönemi Irak’ın “Ulus Devlet” Yapısını Sarsan İsyancı Bir Hareket Olarak Barzaniler ve Irak Kürdistan Demokrasi Partisi.” Orta Doğu Dergisi, 1(2): 161-204.
• Zeyrek, S. (2013). “Millî Mücadele Sürecinde Türk-İngiliz Rekabeti: Kürt Sorunu.” Türkiyat Mecmuası, 23(1): 109-140.