AHMET PAŞA’NIN ŞİİRLERİNDE “MENEKŞE” GÖSTERGESİ

Year 2022, Volume: 5 Issue: 1, 180 - 205, 27.04.2022

Murat Keklik , Abdulaziz Turun

Abstract

Klasik Türk şairleri, büyük söz ustaları olmalarının yanı sıra birer usta gözlemcidirler. Gökyüzü, tabiat, toplum hayatı en büyük gözlem sahalarıdır. Yepyeni hayaller ve anlamlar yakalayabilmek için çevrelerinde gördükleri en ufak ayrıntıyı kaçırmamaya çalışmışlardır. Tabiatı gözlemlerken çiçekleri hayal süzgecinden geçirerek onlara farklı bir gözle bakmış, sembolik bir araç olarak şiirlerinde kullanmışlardır. Bunu yaparken de türlü türlü hayallerini çiçeklerin sembolizminden yararlanarak aktarmışlardır. Çiçeklerin sembol değerine, yeni boyutlar kazandırmış, zengin anlam evreni oluşturmuşlardır. Bunun neticesi olarak çiçeklerle ilgili göstergelerde gösteren aynı kalmakla birlikte gösterilen, çok farklı kavram ve mefhumları karşılamıştır. Bu anlamda menekşe, klasik Türk şiirinde farklı varlıkları gösteren, anlam evreni geniş, sembol değeri yüksek çiçeklerden biri olmuştur. Menekşenin renk, şekil ve kokusunun değişik varlık ve durumlarla ilgisi kurulmuştur. Klasik Türk şiirinin ilk dönemlerinde, özellikle 15. yüzyılda menekşenin şiirde çok kullanıldığı görülmektedir. Bu yüzyılda şiirinde menekşeye en çok yer veren şairlerden biri Ahmet Paşa’dır. Bu çalışmada Ahmet Paşa Divan’ında menekşe göstergesinin geçtiği beyitler tespit edilerek göstergenin hangi bağlamlarda kullanıldığı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Ayrıca Ahmet Paşa’nın çağdaşı şairlerde menekşenin kullanım sıklığına değinilerek şairin Divan’ında menekşe göstergesinin klasik Türk şiirindeki genel kullanımıyla örtüşen ve farklılaşan yönleri saptanmaya çalışılmıştır.

Keywords

klasik Türk şiiri, Ahmed Paşa, çiçek, menekşe, gösterge

References

• AHMET VEFİK PAŞA (2000). Lehçe-i Osmanî, (Haz: Recep Toparlı), Ankara: TDK. Yay.
• AÇIL, Berat (2015). Klasik Türk Şiirinde Estetik Bir Unsur Olarak Çiçekler, FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, (5), ss. 1-28.
• ALAGÖZ, Kadriye Hocaoğlu (2017). “Osmanlı Edebî Metinlerine Kulak Vermek: Kulak Etrafında Oluşan Benzetme ve Söyleyişler”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 62, ss. 390-399.
• AVCI, Casim (1998). “Hilâfet”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 17, ss. 539-546.
• AYDEMİR, Yaşar (2012). “Divan Şiirinde Kulak Çekmeye Dair”, Turkish Studies, Cilt: 7, Sayı: 1, ss. 3-17.
• BARTHES, Roland (1979). Göstergebilim İlkeleri, (Çev. Berke Vardar, Mehmet Rifat), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• BAYRAM, Yavuz (2001). Çiçekler ve Diğer Bitkilerin Divan Şiirine Yansımaları İle Anlam Çerçeveleri, Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun.
• BAYRAM, Yavuz (2007). “Klasik Türk Şiirinde Duyguların Dili: Çiçekler”, Turkish Studies, Cilt: 2, Sayı: 4, ss. 209-219.
• BELLİ, Handan; Mum, Cafer (2021). “Klâsik Türk Şiirinin Manzum Bileşiklerinde Duygunun Somutlaşması ve Aktarımı”, Bilig, Sayı: 97, ss. 79-108.
• ÇELEBİOĞLU, Ayşe (2016). “Klasik Türk Şiirinde Menekşe”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, Sayı: 37, ss. 161-182.
• ÇİÇEK, Hacı (2018). “Celâluddîn es-Suyûtî’nin el-Makâmatu’l-Miskiyye ve el-Makâmatu’l-Verdiyye’de Konuşturduğu Güzel Kokular ve Çiçekler”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 40, ss. 147-172.
• DEMİR, Recep (2015). “Divan Şiirinde Kırmızı Renk”, Türkiyat Mecmuası, Cilt: 25, Sayı: 1, ss. 57-91.
• ERSOYLU, İ. Halil (2013). Cem Sultan’ın Türkçe Divan’ı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• ERÜNSAL, İsmail (2018). Tâcîzâde Ca’fer Çelebi Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59332,taci-zade-cafer-celebi-divanipdf.pdf?0, [E.T.: 04.02.2022].
• FİDAN, Reyhan Ünver (2018). “Koku Duyusunun Diğer Duyulardan Farkı ve Farklılığın Evrimsel Perspektifle Değerlendirilmesi”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 19, Sayı: 35, ss. 743-756.
• GUİRAUD, Pierre (1994). Göstergebilim, (Çev: Mehmet Yalçın), Ankara: İmge Kitabevi.
• GÜFTÂ, Hüseyin (2010). “Divan Şiirinde Vakt-i Seher”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 3, Sayı: 15, ss. 93-137.
• İNCE, Sevda (2019). XVI. Yüzyıl Dîvân Şiirinde Yazı Malzemeleri ve Yazının Mekânları, Yüksek Lisans Tezi, Artuklu Üniveristesi, Mardin.
• KARAMAN, Gülay (2015). Klasik Türk Edebiyatında Sihir, Doktora Tezi, Kocaeli Üniversitesi, Kocaeli.
• KAYA, Bayram Ali (2015). “Klasik Türk Şiirinde Şifalı Bitkiler Üzerine Bir Deneme”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, Sayı:15, ss. 263-314.
• KEMİKLİ, Bilal (2007). “Divan Şiirinde Hastalık ve Tedavi”, Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 16, Sayı: 1, ss. 19-36.
• KOŞİK, Halil Sercan (2020). “Divan Şiirinde Sevgilinin Güzellik Unsuru Olarak Püskürme Ben”, Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 12, ss. 113-129.
• KUT, Günay (1993). “Cem Sultan”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 7, ss. 284-286. KÜÇÜK, Sabahattin (t.y.). Bâkî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10596,bakidivanisabahattinkucukpdf.pdf?0 [E.T.: 26.02.2022]
• KÜÇÜKAŞCI, Mustafa Sabri (2020). “Kaftan” TDV İslâm Ansiklopedisi, C. Ek 1, ss. 707-709.
• ÖZTOPRAK, Nihat (2010). “Divan Şiirinde Giyim Kuşam Üzerine Bir Deneme”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 4, ss. 103-154.
• ŞAKİROĞLU, Mahmut H. (1993). “Cem Sultan”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.7, ss. 283-284.
• ŞEMSETTİN SAMİ (1992). Kâmûs-ı Türkî, İstanbul: Çağrı Yay.
• ŞENTÜRK, Ahmet Atilla (2019). Osmanlı Şiir Kılavuzu, C. III, İstanbul: OSEDAM, DBY Yay.
• TANKER, Nevin (2006). Farmasötik Botanik Uygulama, Ankara: Ankara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Yay.
• TANYILDIZ, Ahmet (2009). “Sevgilide Güzellik Unsuru Olarak Saç”, Turkish Studies, Cilt: 4, Sayı: 2, ss. 943-960.
• TARLAN, Ali Nihat (1992). Necatî Beg Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• TARLAN, Ali Nihat (1992). Ahmet Paşa Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• TURAN, Muhittin (2019). “XIV ve XV. Yüzyıl Divanlarında “Koku” Kavramı Etrafında Oluşan Benzetme ve Hayal Dünyalarına Bir Bakış”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı:45, 251-272.
• YILDIRIM, Ali (2002). “Nedim’in Şiirlerinde Somutlaştırma”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 12 Sayı: 2, ss. 211-218.
• YILDIZ, Ayşe (2017). “Klasik Türk Şiirinde Menekşe İle İlgili Benzetmelerin Kökeni Üzerine”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 19, ss. 433-450.
• YILDIZ, Ayşe (2018). “Osmanlı Şiirindeki “Taş Yasdanmak” Deyiminden Hz. Yakup’un Beytel’ine”, Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi, Cilt: 4, ss. 244-263.
• YILDIZ, Hakkı Dursun (1988). “Abbasiler”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 1, ss. 31-48.
• YILMAZ, Ozan (2013). Gelenekten Deyişe Klasik Türk ve Fars Edebiyatlarının Ortak İfade Biçimlerinden “Başa Toprak Saçmak”, Türük Uluslararası Dil Edebiyat ve Halk Bilimi Araştırmaları Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 2, 336-350.