Kâtibî’nin Şiirlerinde 17. Yüzyıl Toplum Eleştirisi

Year 2024, Issue: 18, 162 - 178, 31.01.2024

Cafer Özdemir

https://doi.org/10.29157/etusbed.1299543

Abstract

The tradition of minstrelsy offers important data to researchers in carrying the events experienced in Turkish society to the future and examining the social structure. The informative aspect of the poems produced within the framework of tradition should not be ignored as well as the aesthetic aspect. Katibi, one of the most remarkable minstrels of the 17th century, although he mainly deals with the subject of love in his poems, he has included the subject of criticism in which social and individual satires are intertwined in his three epics that we have today. In our study, three of his poems were examined in the context of shedding light on the social life of the 17th century. This artist, who we can define as an army poet, made criticisms that put people in the center with a harsh language in his satires. In these satires, he questioned human behavior mainly on the axis of religious concepts and finally concluded that individuals act in the opposite direction of values in social life. According to him, this state of human behavior is explained as the approach of the End Times. Like all lovers, he imagined an ideal human being in his imaginations and tried to reveal this in the model of "her, valiant type" human. This type exhibits an attitude in accordance with the basic values and religious, moral and cultural norms of the society. However, it is understood that this model is far from 17th century social values in Katibi's satires.

Keywords

Âşıklık geleneği, Kâtibî, 17. yüzyıl, Eleştiri

17th Century Social Criticism in Katibi's Poems

Abstract

Âşıklık geleneği, Türk toplumunda yaşanılan olayların geleceğe taşınması ve toplumsal yapının incelenmesinde araştırmacılara önemli veriler sunmaktadır. Gelenek çerçevesinde üretilen şiirlerin estetik yönü kadar bilgilendirici yönü de göz ardı edilmemelidir. 17. yüzyılın en dikkat çekici âşıklarından olan Kâtibî, şiirlerinde ağırlıklı olarak sevgi konusunu işlese de bugün elimizde olan üç destanında toplumsal ve bireysel taşlamaların iç içe olduğu eleştiri konusuna yer vermiştir. Çalışmamızda 17. yüzyıl toplum yaşantısına ışık tutması bağlamında onun üç şiiri incelenmiştir. Kendisini ordu şairi olarak tanımlayabileceğimiz bu sanatçı taşlamalarında sert bir dille insanı merkeze alan eleştirilerde bulunmuştur. Bu taşlamalarda ağırlıklı olarak dinî kavramlar ekseninde insan davranışlarını sorgulamış ve nihâyetinde bireylerin, toplumsal değerlerin tam aksine hareket ettiği sonucuna varmıştır. Ona göre insan davranışlarının bu durumu ahir zamanın yaklaşması olarak açıklanmaktadır. Bütün âşıklar gibi tasavvurlarında ideal bir insan hayal etmiş ve bunu “er, yiğit tipi” insan modelinde ortaya koymaya çalışmıştır. Bu tip, toplumun temel değerleri ve dini, ahlaki ve kültürel normlarına uygun bir tavır sergilemektedir. Oysa bu modelin Kâtibî’nin taşlamalarında 17. yüzyıl toplum değerlerinden çok uzak olduğu anlaşılmaktadır.

Keywords

Âşıklık Geleneği, Kâtibî, 17. Yüzyıl, Eleştiri

References

• Akman, E. (2018). “Türk Halk Hikâyelerinde Tevrat Kaynaklı Motifler.” 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri, Türk Halk Edebiyatı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. ss: 17-26.
• Arı, B. (2015). “Âşık Şiirinde Toplumsal Eleştiri”, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal BilimlerEnstitüsü Dergisi, 12 (32): 262- 284.
• Artun, E. (2011). Âşıklık Geleneği ve Âşık Edebiyatı, Adana: Karahan Kitabevi.
• Boratav, P. N. (2017). Folklor ve Edebiyat I, Ankara, Bilgesu Yayınları.
• Çıblak Coşkun, N. (2008). Âşık Şiirinde Taşlamalar, Ankara: Ürün Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2000). Âşık Tarzı Kültür Geleneği ve Destan Türü, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Çobanoğlu, S. (2022). “Halkbilimsel Metaetik Kuram ile Kazak Abdal Taşlamalarında Kültürel Ergonomi Çerçevesinde Etik Kodlar”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları, S. 37, 143-168.
• Dizdaroğlu, H. (1969). Halk Şiirinde Türler, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.s
• Ergun, S. (1933). XVII’nci Saz Şairlerinden Kâtibî, İstanbul: Semih Lütfi Sühulet Kütüpanesi.
• Esen, A. Ş. (1999). Anadolu Destanları, (Haz.P. Naili Boratav ve Fuat Özdemir), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Güney, E. C. (1971). Folklor ve Halk Edebiyatı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Köprülü, M. F. (2004). Saz Şairleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kurt, B. (2019). “Türk Saz Şiirinde Taşlamalar ve Âşık Hanifi Ünver’in Taşlamalı Şiirleri”, Turkish Studies, V. 14, S. 2, 701-714.
• Onay, A. T. (1996). Türk Halk Şiirlerinin Şekil ve Nev’i, (Haz. Prof. Dr. Cemal Kurnaz), Ankara: Akçağ Yayınları.
• Özdemir, Cafer (2015). “Âşık Edebiyatında İdeal İnsan Tasavvuru Olarak Yiğit Tipi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 8, S. 41, 292-300.
• Özdemir, C. (2020). “Âşık Edebiyatında Muhannet Tipi”, Turkologia-Türkoloji, S. 100, 61-81.
• Öztelli, C. (1976). Uyan Padişahım, İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Umagan, S. (2002). “Hikmet ve Hiciv Şairi Olarak Seyrânî”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 19, 153-169.