Crime and Punishment in the Imagery of the Great Seljuks: The Prison System

Year 2025, Issue: 22, 148 - 160, 31.05.2025

Yavuz Selim Altınok , Derya Coşkun

https://doi.org/10.29157/etusbed.1542513

Abstract

The Great Seljuk State centred in Nishapur, was governed by successful rulers who left a mark on history. As the state's borders expanded, it became necessary to manage people from diverse ethnic groups, leading to distant provinces being governed by either princes or governors. The rapid expansion of borders fueled the ambitions of princes to become rulers themselves, resulting in a series of uprisings. Some emirs and viziers, motivated by their interests, supported these uprisings, making the punishment of individuals a necessity. Among the various forms of punishment, imprisonment was the most actively employed method. This penal system manifested in multiple forms, including castle and house arrests. Due to the robust structure of castles, throughout history, prisons have sometimes been selected from among castles. In this context, the article aims to clarify the discussion on whether castles were suitable places for punishment by examining whether individuals who committed crimes during the Great Seljuks period were imprisoned in castles within the framework of criminal law. Additionally, the article will address whether dungeons and prisons have the same meaning or what the distinctions between them are. The process of transition from dungeons to prisons and its development within the context of penal reforms necessitates the exploration of this dilemma within the framework of the Great Seljuk Empire.

Keywords

Punishment , Castle , Prison , Criminal , Dungeon

Suç ve Ceza İmgeleminde Büyük Selçuklularda Hapishane

Abstract

Nişabur merkezli Büyük Selçuklu Devleti, tarihe damga vuran başarılı hükümdarlar tarafından yönetilmiştir. Zamanla devletin geniş sınırlara ulaşması farklı etnik gruptaki insanların idare edilmesini zorunlu hale getirmiş, bu sebeple de uzak vilayetler kimi zaman şehzadeler kimi zamanda valiler tarafından yönetilmiştir. Sınırların hızla genişlemesi durumu şehzadelerin hükümdar olma hayallerini kamçılamış, böylelikle isyanlar peş peşe sıralanmıştır. Bazı emir ve vezirler çıkarları çerçevesinde bu isyanlara destek verince kişilerin cezalandırılması bir zorunluluk haline dönüşmüştür. Farklı şekillerde uygulanan bu cezalar arasında en faal olanı elbette ki hapis uygulamasıdır. Bu cezalandırma yöntemi, kale ve ev hapsi başta olmak üzere farklı formlarda kendini göstermiştir. Kalelerin muhkem bir yapıda olması nedeniyle tarih boyunca hapishaneler kalelerden de seçilebilmiştir. Bu bağlamda makale, Büyük Selçuklularda ceza hukuku çerçevesinde suç işleyen kişilerin kalelere hapsedilerek cezalandırılması ile kalelerin cezalandırma için ne kadar uygun mekanlar olup olmadığı tartışmasına açıklık getirmeyi amaçlamaktadır. Ayrıca zindan ile hapishanelerin aynı anlama gelip gelmediği veya aralarındaki ayrışımın ne olduğu tartışmalar çerçevesinde ortaya konulacaktır. Zira zindandan hapishaneye geçiş sürecinin ceza reformları çerçevesinde gelişimi bu ikilemin Büyük Selçuklu Devleti bünyesinde ortaya çıkartılmasını zorunlu hale getirmektedir.

Keywords

Ceza , Kale , Hapishane , Suçlu , Zindan

References

• Abu’l Farac, Gregory. (1987). Abu’l Farac Tarihi. Vol. I, (Trans. Ömer Rıza Doğrul), Türk Tarih Kurumu Publications.
• Agacanov, S. G. (2013). Oğuzlar, (Trans. Ekber N. Necef-Ahmet Annaberdiyev), Selenge Publications.
• Ahmed b. Mahmûd. (2011). Selçuknâme. (Haz. Erdoğan Merçil), Vol. I-II, Bilge Kültür Sanat Publications.
• Akīlî, Seyfeddin Hacı b. Nizâm. (1337). Âs̱ârü’l-vüzerâ, (Nşr. Celâleddin Hüseynî Urmevî), Tahran.
• Aksu, Ş. (2005). “Otorite-Yaşamalanı İlişkisinde Hapishanenin Yeri”. Hapishane Kitabı, (Edt. Emine Gürsoy Naskali-Hilal Oytun Altun), Kitabevi Publications, 59-68.
• Atar, F. (1979). İslam Adliye Teşkilatı (Oraya Çıkışı ve İşleyişi). Diyanet İşleri Başkanlığı Publications.
• Bacaksız, P. (2014). “Cezalandırma ve Toluma Yeniden Kazandırma”. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 16, 4917-4941.
• Bahar, H. İ. (2005). “Hapishaneler, Sorunlar ve Çözüm Arayışları”. Hapishane Kitabı, (Edt. Emine Gürsoy Naskali-Hilal Oytun Altun), Kitabevi Publications, 41-59.
• Bardakoğlu, A. (1997). “Hapis”. DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Publications, (16), 54-64.
• Bebek, A. (1993). “Ceza”. DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Publications, (7), 469-470.
• Boynukalın, M. (2009). “Suç”. DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Publications, (37), 453-457.
• Bubu, Mesud. (2005). Mesud Bubu, el-Mevsû’atu’l-Arabiyye, Vol. XIII, Hey’etü’l-Mevsuati’l-Arabiyye, Dımaşk.
• Bundarî, (1999). Zubdetun-Nusra Nuhbatül-Usra (Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi). (Trans. Kıvameddin Burslan), Türk Tarih Kurumu Publications.
• Centel, N. (2011). “Cezanın Amacı ve Belirlenmesi”. Prof. Dr. Turhan Tufan Yüce’ye Armağan, 337-372.
• Demirbaş, T. (2005). “Hürriyeti Bağlayıcı Cezaların ve Cezaevlerinin Evrimi”. Hapishane Kitabı, (Edt. Emine Gürsoy Naskali-Hilal Oytun Altun), Kitabevi Publications, 3-40.
• Devellioğlu, F. (2007). Osmanlıca- Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi.
• Ed-Diveci, S. (1982/1402). Tarihü’l-Mevsıl. Vol. I, Matbuatu Mecmai’l-İlmi’l-Irakî, Bağdat.
• El-Beyhakî, Ebu'l-Fazl Muhammed bin Hüseyin. (1375). Târîh-î Beyhâkî. (Nşr. Ali Ekber Feyyâz), İntişârât-ı Dânişgâh-i Firdevsî-yi Meşhed, Meşhed.
• El-Cûzcânî, (2020). Minhâc-I. Sirâc, Tabakât-ı Nâsırî Gazneliler, Selçuklular, Atabeglikler ve Hârezmşâhlar. (Trans. Erkan Göksu), Türk Tarih Kurumu Publications.
• El-Hüseynî, Sadruddîn. (1943). Ahbârü’d-devleti’s-Selçukıyye. (Trans. Necati Lügal), Türk Tarih Kurumu Publications.
• El-İdrisi, Muhammed el-Haseni Kettânî. et-Terâtîbü’l-İdâriyye. Vol. I, Dar’ül-Erkam, Beyrut, n.d.
• El-Makrizi, Takiyyüddin Ahmed b. Ali b. Abdillah. Kitabu’l-Mevâ‘iz ve’l-i‘Tibar Bi Zikri’l-Hitati ve’l-Âsâr, Vol. II, Mektebet’u Medbul, Kahire n.d.
• El-Yezdî, Muhammed b. Muhammed b. Abdullah b. Nizâm el-Hüseynî. (1979). El-Urâza fi’l-Hikâyet’is Selcukiyye. (Trans. Abdülnaim Muhammed Hasaneyn-Hüseyin Emin), Bağdat.
• Ercivan A. (2023). “Osmanlı Devleti’nde Modern Hapishane Sürecine Geçişte Gerede Hapishanesi”. Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 9 (17), 85-96.
• Erdemci, C. 2012) “Eş’ariliğin Selçuklu Siyasetinin Sistemleşmesindeki Rolü”. İslâmî İlimler Dergisi, 7 (2), 7-32.
• Eren, M. (2014). Kapatılmanın Patolojisi, Kalkedon Publications.
• Er-Râvendî, Muhammed b. Ali b. Süleyman. (1999). Râhatü’s-sudûr ve Âyetü’sürûr. Vol. I, (Trans. Ahmet Ateş) Türk Tarih Kurumu Publications.
• Eyice, S. (2001). “Kale”. DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Publications, (24), 234-242.
• Fazlullah, Reşîdü’d-dîn. (2011). Cami’ü’t Tevârih, (Trans. Erkan Göksu-H. Hüseyin Güneş), Selenge Publications.
• Foucault, M. (1992). Hapishanenin Doğuşu. (Trans. Mehmet Ali Kılıçbay) İmge Kitabevi.
• Gerdizi. (1363). Zeynu’l-ahbâr. (Nşr. Abdulhayy Habîbî), Dunyâ-yi Kitâb.
• Hülagu M. (1996). İslam Hukukunda Hapis Cezası. Rey Publishing.
• İbn Haldûn, Abdurrahman b. Muhammed. (1424/2003). Tarihu İbn Haldûn, Vol. I, Dâru İbn Hazm, Vol. I, Beyrut.
• İbn Hurdâzbih. (1370). el-Mesâlik ve’l-Memâlik, (Farsça Trans. Hüseyin Karaçanlu), Tahran.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l- ‘Arabi’l-Muhît. Vol. I, Kahire, n.d.
• İbn Vâsıl, Cemâleddin Muhammed b. Salim. Müferricü’l-Kurûb fî Ahbâri Benî Eyyûb, Vol. I, (Thk. Cemâleddin eş-Şeyyâl), Dâru’l-Fikri’l-Arabî, Kahire n.d.
• İbnü’l Adîm. (1982). Biyografilerle Selçuklular Tarihi İbnü'l Adim Bugyetü't-taleb fi Tarihi Haleb (Seçmeler). (Trans. Ali Sevim), Türk Tarih Kurumu Publications.
• İbnü’l Esîr, Muhammed b. Muhammed Abdu’l Vâhid eş-Şeybânî. (1985) el-Kâmil fi’t Târîh, Vol. IX, (Trans. Abdullah Köşe, M. Beşir Eryarsoy, Ahmet Ağırakça, Abdülkerim Özaydın), Bahar Publications.
• İbnü’l Esîr, Muhammed b. Muhammed Abdu’l Vâhid eş-Şeybânî. (1991) el-Kâmil fi’t Târîh, Vol. X, (Trans., Abdülkerim Özaydın), Bahar Publications.
• İbnü’l-Cevzî. Abdurrahman. (2005). El-Muntazam Fî Tarihi’l-Mülûk ve’l-Ümem. (Trans. Ali Sevim), Makaleler, Berikan Publishing.
• İbnü’l-Cevzî, Abdurrahman. (2014). El-Muntazam Fî Târîhi’l-Ümem’ de Selçuklular (1038-1092). (Trans. Ali Sevim), Türk Tarih Kurumu Publications.
• İbnü’l-Cevzî, Sıbt, (2011). Mir’atü’z-Zamân fî Târîhi’l-Âyân’da Selçuklular. (Seçme, Trans and Değerlendirme: Ali Sevim), Türk Tarih Kurumu Publications.
• İbnü’l-Verdî, Zeyneddin Ömer b. Muzaffer eş-Şehîr. (1389/1969). Tarihu İbnü’l-Verdî. Vol. I, Matba’atü’l-Haydariyye, el-Necef.
• İbn-ül Ezrak. (1975). Mervani Kürtleri Tarihi. (Trans. Mehmet Emin Bozarslan), Koral Publications.
• İkbâl, A. (1338). Vezâret der-ahdî Selâtin-i Bozorg-i Selçûkî, Tahran.
• İzgi C. (2002) “Kûtvâl”. DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Publications, (26), 503-504.
• Juvenal and Persius. (1918). (Trans. G. G. Ramsay, William Heınmann), London.
• Kaçın, B. (2017). Selçuklu Hatunları Büyük Selçuklu Devleti Hanedan Üyelerinin Siyasi Evlilikleri. Bilge Kültür Sanat Publications.
• Kafesoğlu İ. (1973). Büyük Selçuklu İmparatoru Sultan Melikşah. Millı̂ Eğitim Publishing.
• Kanar, M. (1998). Farsça-Türkçe Sözlük. Birim Publications.
• Kanat, C. (2013). Orta çağ Türk Devletlerinde Suç ve Ceza. Küre Publications.
• Kandemir, M. Y. (1992). “Beyhakī Ahmed b. Hüseyin”. DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Publications, (6), 58-61.
• Kaya, S. (2005). “Selçuklu Devletlerinde Müsâdere Uygulamaları”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2, 53-59.
• Kesik, M. (2011). At Üstünde Selçuklular Türkiye Selçuklularında Ordu ve Savaş. Timaş Publications.
• Kılınççeker, Ö. (2021). “Büyük Selçuklu Sultanı Berkyaruk Dönemi Saltanat Mücadeleleri”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18, 606-629.
• Kortantamer, S. (2005) “Memlüklerde Hapishaneler”. Hapishane Kitabı, (Edt. Emine Gürsoy Naskali-Hilal Oytun Altun), Kitabevi Publications, 93-100.
• Köymen, M. A. (2001). Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi Alp Arslan ve Zamanı. Vol. III, Türk Tarih Kurumu Publications.
• Merçil, E. (1989). Kirman Selçukluları. Türk Tarih Kurumu Publications.
• Merçil, E. (1992). “Besâsîrî”. DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Publications, (5), 528-529.
• Minorsky, V. (2008). Hudûdü’l-Âlem Mine’l-Meşrik İle’l-Magrib, (Trans. Abdullah Duman-Murat Ağarı). Kitabevi Publications.
• Mîrhând, Seyyid Muhammed b. Burhâneddîn Hâvendşah. (1339). Tarih-i Ravzâtü’s-safâ, Vol. IV, Tahran.
• Mu’in, M. (1371). Ferheng-i Fârsî, Vol. II-III., Tahran.
• Müneccimbaşı Ahmed b. Lütfullah. (2013). Câmiu‟d-Düvel Selçuklular Tarihi. Vol. I, (Trans. Ali Öngül), Kabalcı Publishing.
• Nevâî, A. (1947). “Habsiyyât-i Hakânî”. Mecelle-yi Yâdigar, III., 7-18.
• Nîşâbûrî, Zahîru’d-dîn. (2018). Selçuknâme. (Trans. Ayşe Gül Fidan), Kopernik Publications.
• Nişanyan, S. (2002). Nişanyan Sözlük. Liberus Book.
• Nizâmî-yi ‘Arûzî. (1910). Çehâr Makale, (Nşr. Mirzâ Muhammed Kazvînî), GMS, Vol. XI, Leiden.
• Özaydın, A. (1990). Sultan Muhammed Tapar Devri Selçuklu Tarihi (498- 511/1105-1118). Türk Tarih Kurumu Publications.
• Özaydın, A. (2001). Sultan Berkyaruk Devri Selçuklu Tarihi (485-498/1092-1104). İstanbul Üniversitesi Publications.
• Özaydın, A. (2002). “Kündürî”. DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Publications, (26), 554-555.
• Özaydın, A. (2007a). “Nizâmiye Medresesi “. DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Publications, (33), 188-191.
• Özaydın, A. (2007b). “Nizâmülmülk”. DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Publications, (33), 194-196.
• Özgüdenli, O. G. (2006). “Gazneli ve Selçuklu Şairlerin Gözüyle Zindan”. Zindanlar ve Mahkûmlar, (Edt. Emine Gürsoy Naskali-Hilal Oytun Altun), Babil Publications, 11-25.
• Öztekten, Ö. (2005). “Türkçe’de Mahpus ve Hapishane”. Hapishane Kitabı, (Edt. Emine Gürsoy Naskali Hilal Oytun Altun), Kitabevi Publications, 607-620.
• Parlatır, İ., Gözaydın N. and Zülfikar H. (1998). Türkçe Sözlük. Vol. II, Türk Dil Kurumu.
• Peacock, A. C. S. (2016). Selçuklu Devleti’nin Kuruluşu Yeni Bir Yorum. (Trans. Zeynep Rona), Türkiye İş Bankası Kültür Publications.
• Perviz, A. (1351). Tarih-i Selâcika ve Hârizmşâhân. Tahran.
• Pîrneya H. and İkbâl A. (1376). Tarih-i İran, ez Âğâz tâ İnkırâz-ı Kacariyye, Tahran.
• Piyadeoğlu, C. (2020). Büyük Selçuklular Yeni Bir Devrin Başlangıcı. Kronik Publications.
• Sami, Ş. (1996). Kamus-i Türki, Çağrı Publications.
• Sevim A. and Merçil E. (1995). Selçuklu Devletleri Tarihi. Türk Tarih Kurumu Publications.
• Sevim, A. (1997). “Sıbt İbnü’l-Cevzî’ nin Mir’âtü’z-Zaman Fî Tarihi’l-Ayan Adlı Eserindeki Selçuklularla İlgili Bilgiler I. Sultan Tuğrul Bey Dönemi”. Türk Tarih Belgeleri Dergisi, 22, 1-90.
• Sevim A. (1998). “Sıbt İbnü’l-Cevzî’ nin Mir’âtü’z-Zaman Fî Tarihi’l-Ayan Adlı Eserindeki Selçuklularla İlgili Bilgiler II. Sultan Alparslan Dönemi”. Türk Tarih Belgeleri Dergisi, 23, 1-51.
• Sevim, A. (1999). “Sıbt İbnü’l-Cevzî’ nin Mir’âtü’zZaman Fî Tarihi’l-Ayan Adlı Eserindeki Selçuklularla İlgili Bilgiler III. Sultan Melikşah Dönemi”. Türk Tarih Belgeleri Dergisi, 24, 1-75.
• Steingass, F. J. (1963). A Comprehensive Persian-English Dictionary. London.
• Sümer, F. (1992). Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri- Boy Teşkilatı- Destanları. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Publications.
• Tanış, C. (2018). “Osmanlı Devleti’nde Hapishane Islahatı: Muş Hapishanesi Örneği (1908-1914)”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11 (57), 141-146.
• Taşağıl, A. (1997). “Gök-Türkler ’de İnsani Değerler ve İnsan Hakları”. Türklerde İnsani Değerler ve İnsan Hakları Başlangıcından Osmanlı Dönemine Kadar, I, 103-116.
• Turan, O. (1969). Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti. Turan Neşriyat Yurdu Publications.
• Türkçe Sözlük. Vol. I. (1998). Türk Dil Kurumu Publications.
• Urfalı Mateos. (2019). Urfalı Mateos Vekayi-Namesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162). (Trans. H. D. Andreasyan), Türk Tarih Kurumu Publications.
• Usta, A. (2013). Türklerin İslamlaşma Serüveni Sâmânîler, Yeditepe Publications.
• Uyanık, M. Z. (2017). “Batı ve Doğu Kültüründe Hapishane”. Mîzânü’l-Hak İslami İlimler Dergisi, 4, 87-134.
• Yaltkaya, M. Ş. (1925). “Selçukiler Devrinde Mezahip”. Türkiyat Mecmuası, 1, 101-118.
• Yazar, N. (2011). “Kirman Meliki Kavurd Bey’in Büyük Selçuklu Tahtını Ele Geçirme Teşebbüsleri”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10 (19), 221-237.
• Yıldız, G. (2012). Mapusâne, Kitabevi Publications.
• Yılmaz, M. (2001). “İslam Tarihinin İlk Üç Asrında Hapishanelere ve Mahkumların Durumlarına İnsan Hakları Bağlamında Genel Bir Bakış”. Ondokuzmayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12 (13), 539-581.
• Yılmaz, M. (2015). “Emevi Valisi Haccâc b. Yusuf’un Zindanları”. İstem, 25, 3-29.
• Yinanç, M. H. (1944). Türkiye Tarihi Selçuklular Devri I Anadolu’nun Fethi. İstanbul Üniversitesi Publications.
• Zaferî, Velîullâh. (1996). Habsiyye der-edeb-i Fârsî tâ pâyân-i Zendiyye. Tahran.
• Zerrînkûb, A. (1372). Bâ Kervân-i Hulle, Mecmû’a-yı nakd-i edebî, İntişârât-i ‘ilmî, Tahran.