Osmanlı İmparatorluğu’nda Su Yönetimi Yaklaşımları

Year 2024, Issue: 9, 1 - 13, 31.12.2024

İbrahim Yenigün , Vildan Balcı , Sinan Uyanık

https://doi.org/10.52003/etutdergisi.1565294

Abstract

Günümüz dünyasında başta su olmak üzere temel yaşam kaynaklarının azalması, insanlığı bir defa daha konforlu ancak sorumsuz yaşam modelinden arınmasını gerektirmiştir. Çünkü su, sadece hayati bir ihtiyaç olmakla kalmayıp, toplumların yerleşim yerleri, yaşantıları ve kültürleri gibi pek çok konuyu şekillendiren birincil bir faktör olmuştur. İnsanoğlunun varoluşundan itibaren süregelen bu etkileşim çevre tarihi açısından değerlendirildiğinde, köklü geçmişinden gelen başarısıyla Osmanlı Devleti ön plana çıkan medeniyetlerden biri olmuştur. Osmanlı Devleti’nin su ile ilgili yaklaşım ve duyarlılığı, “su medeniyeti” olarak anılmasına ve bundan dolayı çalışmanın öznesi olarak seçilmesine esas teşkil etmiştir. Bu çalışmada, çevre tarihi açısından Osmanlı Devleti’nin “su” ile ilgili ayak izleri takip edilmiş; su temini, atık su, tasarruf, kaynakların korunması ve güvenliği, sel baskınları, alınan tedbirler ve suyun sanayiden enerjiye kullanımıyla ilgili yaklaşımların ortaya konulması amaçlanmıştır. Ayrıca, günümüze ışık tutabilecek nitelikteki yaklaşımların, bugünkü modern toplumlara rol model teşkil ederek ilham kaynağı olması ve çevre bilincine katkı sağlaması önemli çıktılar olarak hedeflenmiştir.

Keywords

Su, Çevre Tarihi, Osmanlı İmparatorluğu, Çevre Bilinci

Water Management Approaches in the Ottoman Empire

Abstract

In today's world, the decrease in basic life resources, especially water, has required humanity to once again purify itself from its comfortable but irresponsible life model. Because water is not only a vital need, but also the primary factor that shapes many issues such as the settlements, lives and cultures of societies. When this interaction that has been ongoing since the existence of humanity is evaluated in terms of environmental history, the Ottoman Empire has been one of the civilizations that stands out with its success coming from its deep-rooted past. The Ottoman Empire's approach and sensitivity to water has formed the basis for it to be called the "water civilization" and therefore to be chosen as the subject of the study. In this study, the footprints of "water" of the Ottoman Empire in terms of environmental history have been followed; it aims to reveal approaches related to water supply, sanitation, conservation, protection and security of resources, floods, measures taken, and the use of water from industry to energy. In addition, it aims to shed light on the present, to be a role model for today's modern societies, to be a source of inspiration, and to contribute to environmental awareness.

Keywords

Water, Environmental History, Ottoman Empire, Environmental Awareness

References

• Akpinar, D. (2017). Water projects in the Ottoman Empire: Hindiye Dam (1st ed., pp.31-39). Arı Art Publications, Istanbul.
• Batmaz, S., & Tok, Ö. (2015). Rivers and lakes in the Ottoman Empire II. (p. 552-559). Note publications. Kayseri.
• BOA, (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi), Bab-ı Asafi Divan-ı Hümayun Sicilleri Atik Şikayet Defterleri (A. DVN. ŞKT. d) No.111/230/1, 1568
• BOA, (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi), Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO.) No. 571, Gömlek No 42805, 1894
• BOA, (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi), Cevdet Belediyesi (C.BLD.), No. 5533, 1782, 24 Nisan
• BOA, (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi), Dahiliye Muharebatı Umumiye idaresi (DH. MUİ.), No.36, Gömlek No. 48, 1909, 17 Kasım
• BOA, (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi), Divan-ı Hümayun Sicillatı Mühimme Defterleri (A. DVNS. MHM. d), No. 52, p.13, Hüküm 36, 1583, 19 Eylül
• BOA, (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi), Divan-ı Hümayun Sicillatı Mühimme Defterleri (A. DVNS. MHM. d), No: 462, Gömlek No:13, 1868
• BOA, (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi), Divan-ı Hümayun Sicillatı Mühimme Defterleri (A. DVNS. MHM. d), No. 21, p.171, Hüküm 411, 1573, 4 Şubat
• BOA, (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi), Divan-ı Hümayun Sicillatı Mühimme Defterleri (A. DVNS. MHM. d), No. 58, Hüküm 828, 1585, 19-28 Temmuz
• BAO, (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi), İrâde Hususi (İ.HUS.), Defter No. 20, Gömlek No.68, 1893
• BOA, (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi), İrâde Hususi (İ.HUS.), No. 180, 1893, 10 Eylül
• BOA, (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi), Yıldız Mütenevvi Maruzat (Y.MTV.), No. 81, Gömlek No. 49, 1893, 25 Ağustos
• BOA, (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi), Yıldız Resmi Maruzat (Y. A. RES.), No. 106, Gömlek No. 7, 1899
• Cantay, T. (1999). Important structures of Turkish urbanism: spirit levels. Erdem Atatürk Cultural Center Journal, 12(34), 74-81. https://dergipark.org.tr/tr/pub/erdem/issue/44365/548612
• Direk, M., Gungor, L., &Acar, R. (2022). The importance and value of wastewater and its relationship with agriculture. National Environmental Science Research Journal, 5(1), 47-54. https://dergipark.org.tr/en/pub/ucbad/issue/69288/1041542
• Dogan, M. (2013). An overview of the industrialization process in Turkey. Marmara Journal of Geography, 28, 211-231. https://www.acarindex.com/lnternational-journal-of-geography-and-geography-education/turkiye-sanayilesme-surecine-genel-bir-bakis-61832
• Gungor, S. S. (2021). Ottoman water architecture and 19th century water structures in Istanbul. Turkish Journal of Hydraulics, 5(1), 32-48. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1696941
• Gulday, H. (2021). Chronology of the Ottoman Empire; Important Events, Wars, Treaties and Sultans. Tours Around Turkey. https://toursaroundturkey.com/chronology-of-the-ottoman-empire-important-events-wars-treaties-and-sultans/
• Gonullu, A. R. (2010). Floods During The Last Period Of The Ottoman State (1857-1913). Journal of Turkic Studies, 351. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/257812
• Kala, E. S., Kala A., & Tabakoğlu, A. (2003). Foundation water books: Water passenger 3. (Istanbul water corpus Vol. XXXIV, pp. 180-182). Istanbul Water and Sewerage Administration. file:///C:/Users/blc/Downloads/SUKLLYATI34.CLTVAKIFSUDEFTERLERISUYOLCU3_compressed.pdf
• Korbalta, H. (2019). Local water security in Turkey. Journal of Security Sciences, 8(1), 55-84. https://doi.org/10.28956/gbd.562965
• Memis, E. S. (2019). The discovery book of Ottoman Jerusalem, dated H. 1195 / M. 1781 (evaluation and transcription). Afyon Kocatepe University Journal of Social Sciences, 21(3), 720-752. http://dx.doi.org/10.32709/akusosbil.463859
• Oguz, B. (Eds.). (2000). Ottoman water civilization ınternational symposium proceedings on water culture in Anatolia and the Ottoman Empire. İstanbul Water and Sewerage Administration.https://www.iski.gov.tr/web/assets/SayfalarDocs/e-kutuphane/kultur/docs/osmanli_su_medeniyeti.pdf Oosthoek, K. J. (2022, June 20). Environmental history resources. https://www.eh-resources.org.
• Ozturk, M. (Eds.). (2015). Rivers as an Energy Source, Streams. (325). Rivers and lakes in the Ottoman Empire II. Note publications. Kayseri.
• Ozturk, S. (2007). Environment, people and history II. (421). The Istanbul Metropolitan Municipality. Istanbul.
• Ozvar, E., & Yılmaz, F. (2015). Industry and Industrialization. In F. Yılmaz (Ed.) Environment and city in the Ottoman Empire (pp.271-285). Republic of Türkiye The Ministry of Environemnet & Urbanization.
• Ozvar, E., Yılmaz, F., & Karacakaya, R. (2015). Environment and city in the Ottoman Empire. (p. 104). Istanbul Medeniyet University.Istanbul.
• Sagir, Y. (2016). Ottoman water foundations. Internatıonal Perıodıcal for Hıstory Andsocıal Research, (15), 445-473. http://www.tarihinpesinde.com/dergimiz /sayi15/M15_17.pdf
• Sonmezer, S., & Sahin, S. (2014). Hamidiye Spirit Level History, Architecture, Function. Belleten Journal of the Turkish Historical Society. 78, 599-610. https://www.doi.org/10.37879/belleten.2014.599
• Tabakoglu, A. (2017). The hıstory of water in Ottoman Istanbul (1st ed.). Marmara Municipalities Union.
• Tak, E. (2015). Human. In F. Yılmaz (Ed.) Environment and city in the Ottoman Empire (249). Republic of Türkiye The Ministry of Environemnet & Urbanization. https://cevresehiriklimkutuphanesi.csb.gov.tr/ShowPDF/745ceb3b-2ea6-40d3-81fe-2b95a7617320
• Tekin, Z. (2005). Mecca floods and repair of waterways (Ottoman Period). Yuzuncu Yıl University Journal of Social Sciences Institute. 9, 22. https://isamveri.org/pdfdrg/D01732/2005_9/2005_9_TEKINZ.pdf
• Tıras, E., & Unal U., (2012). The Environment is a Trust (Documents) (356). Ministry of Environment and Urbanization, Ankara. https://cevresehiriklimkutuphanesi.csb.gov.tr/ Books/Book/30a1b89f-d9aa-4a56-bd53-739bdef3972a
• Ugurlu, K. (Eds.) (2000). Ottoman water civilization international symposium proceedings on water structures of Mimar Sinan. https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=&cad=rja&uact=8&ved=2ahUKEwjNvPyclIyAAxUrcvEDHZu2DgUQFnoECA0QAQ&url=https%3A%2F%2Fwww.iski.gov.tr%2Fweb%2Fassets%2FSayfalarDocs%2Fe-kutuphane%2Fkultur%2Fdocs%2Fosmanli_su_medeniyeti.pdf&usg=AOvVaw00tConLt6qiadZyJ0CuWwt&opi=89978449
• Yilmaz, O. F. (2012). Desalination plants project of the Ottoman Empire in the Hejaz. (p.5-24) Camlica Publishing. Istanbul. https://www.camlicakitap.com/Data/EditorFiles/PDF/9786055331658-Osmanlinin-Hicaz-Denizsuyu-Aritma-Tesisleri-Projesi.pdf
• Yilmazcelik, I., & Erdem, S. (2015). II. Studies on the creation of new settlement areas and the cleaning of river-lake-swamps and bringing them into agricultural economy during the Abdülhamid Period. In F. Yılmaz (Ed.) Rivers and lakes in the Ottoman Empire II. 511-532. Kayseri.
• Zehir, C. (Eds.) (2000). Ottoman Water Civilization International Symposium Proceedings on Historical development of water civilization. 173-181. https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=&cad=rja&uact=8&ved=2ahUKEwjNvPyclIyAAxUrcvEDHZu2DgUQFnoECA0QAQ&url=https%3A%2F%2Fwww.iski.gov.tr%2Fweb%2Fassets%2FSayfalarDocs%2Fe-kutuphane%2Fkultur%2Fdocs%2Fosmanli_su_medeniyeti.pdf&usg=AOvVaw00tConLt6qiadZyJ0CuWwt&opi=89978449