TÜRK HUKUK TARİHİNDE KADILIK KURUMU

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 2, 1 - 12, 11.07.2022

İbrahim Çetin

Öz

Kadılık, sadece bir yönetsel ve yargısal makam olarak değil, başlı başına devletin en temel kurumlarından biri olarak Osmanlı İmparatorluğu bürokrasisinin köklenip güçlenmesinde önemli bir yere sahiptir. Şer’i hukukun en az örfi hukuk kadar belirleyici olduğu Osmanlı İmparatorluğu hukuk sisteminde kadılık kurumu daima en ön planda yer almış; kadılar, tüm Osmanlı tarihi boyunca ilmiye sınıfının temel taşı kabul edilmiştir. Öyle ki kadılar sahip oldukları üstün yetkiler, yüklendikleri ciddi sorumluluklar ve hem devlet erkânı ve hem de halk üzerindeki caydırıcılıkları ile siyasal bir karizmaya sahip olmuşlardır. Siyasal karizmayı, etkisi günümüze kadar uzanan toplumsal itibar izlemiştir. Kadılarının güçlerini asıl pekiştirense üstlendikleri hassas görevlerdir. “Adalet mülkün temelidir” anlayışının gerçekleşmesinde en önemli rolü oynayan kadılar, hukuk ve siyaset tarihine ışık tutan çok sayıda belgeyi geride bırakmıştır. Günümüze ulaşan kadı defterleri, kadı sicilleri ve kadılığa ilişkin diğer her türlü belge sayesinde Osmanlı tarihine, Osmanlı kültürüne ve Osmanlı medeniyetine ilişkin ayrıntılı bilgiler edinilebilmektedir. Söz konusu belgeler başta olmak üzere bu makalede kadılık kurumunun önemi, etkileri ve sonuçları, karşılaştırmalı bir yaklaşımla irdelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Kadı, Kadılık, Kazasker, Osmanlı hukuku, Hukuk tarihi.

THE QADI ESTABLISHMENT IN THE HISTORY OF TURKISH LAW

Öz

The qadi establishment, not only as an administrative and judicial office, but also as one of the most fundamental establishment of the state, has an important place in the rooting and strengthening of the bureaucracy of the Ottoman Empire. In the legal system of the Ottoman Empire, where the shariah law was at least as decisive as the customary law and the qadi establishment was always the highest priority public service. Qadis have been accepted as the cornerstone of the class of ulama throughout the entire Ottoman history. So much so that qadis had a political charisma with their superior authority, serious responsibilities and deterrence on both state officials and the people. Political charisma was followed by social prestige, the influence of which extends to the present day. What really strengthens the power of the qadis is the sensitive tasks they undertake. The judges, who played the most important role in the realization of the understanding of “justice is the foundation of state”, left behind many documents that shed light on the history of law and politics. Thanks to the qadi records, qadi registers and all other documents related to the qadi that have survived to the present day, detailed information about the Ottoman history, Ottoman culture and Ottoman civilization can be obtained. Importance, effects and results of the qadi establishment, especially the aforementioned documents, will be examined with a comparative approach in this article.

Anahtar Kelimeler

Qadi, Qadi establishment, Cadilesker, Ottoman law, Law history.

Kaynakça

• Akbulut, İ. (2018). Türk Hukuk Tarihi, Timaş Publishing, İstanbul.
• Akgündüz, A. (2013). Karşılaştırmalı Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Publishing, İstanbul.
• Altungök, A. (2014). “Sasani Kültür ve Medeniyetinin İslam Kültür ve Medeniyetine Etkileri”, Türk Tarih incelemeleri Dergisi, Volume: XXIX/2, pp. 445-487.
• Aslan, N. (2014). İslam Hukukunda Yargılama Etiği ve İlkeleri, Karahan Publishing, Adana.
• Aydın, M. A. (2017). “Osmanlı Araştırmalarında Hukukun ve Şeriyye Sicillerinin Önemi”, Osmanlıda Fıkıh ve Hukuk, Editors: S. Kaya – H. Şahin, Mahya Publishing, İstanbul.
• Ekinci, E. B. (2016). Osmanlı Hukuku, Arı Sanat Publishing, İstanbul.
• İbn Kesir (2017). El-Bidâye ve’n-Nihâye, Volume: VII, Translated by M. Keskin, Çağrı Publishing, İstanbul.
• İnalcık, H. (2016). Osmanlıda Devlet, Hukuk ve Adalet, Kronik Publishing, İstanbul.
• İnalcık, H. (2021). Devlet-i Aliyye – Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-V, Türkiye İş Bankası Kültür Publishing, İstanbul.
• Karakocalı, A. (2011). Roma Hukukunda Hâkim ve Sorumluluğu, Yetkin Publishing, Ankara.
• Kaya, S. - Şahin, H. (2017). Osmanlı’da Fıkıh ve Hukuk, Mahya Publishing, İstanbul.
• Küçüktiryaki, A. Y. (2017). Osmanlı Aile Hukuku, İz Publishing, İstanbul.
• Magno, C. (2016). Bizans: Yeni Roma İmparatorluğu, Translated by G. Ç. Güven, Yapı Kredi Publishing, İstanbul.
• Münif Paşa (2016). Hikmet-i Hukuk, Çizgi Publishing, Konya.
• Nizamü’l-Mülk (2018). Siyâset-Nâme, Prepared by M. A. Köymen, Turkish History Association Publishing, Ankara.
• Ortaylı, İ. (2016). Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devletinde Kadı, Kronik Publishing, İstanbul.
• Ögel, Bahaeddin (2019). Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi, Volume: II, Turkish History Association Publishing, Ankara.
• Özalp, N. A. (2017). İslam Hukukunun Genel İlkeleri, Büyüyenay Publishing, İstanbul.
• Öztuna, Y. (1996). Devletler ve Hanedanlar – Türkiye, Volume: II, Kültür Bakanlığı Publishing, Ankara.
• Sancak, Y. - Kıyak, E. (2014). “Günümüz Türkçesiyle Mecelle’nin On Altıncı Kitabı: Kitâbü’l Kazâ – Günümüz Düzenlemeleriyle Karşılaştırmalı Bir İnceleme”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Volume:22/2, pp. 45-105.
• Turkish Language Institution (2011). Türkçe Sözlük, Turkish Language Institution, Ankara.
• Turkish Religious Foundation (2001). Kadı, İslam Ansiklopedisi, Volume: XXIV, Turkish Religious Foundation Publishing, pp. 69-73.
• Turkish History Association (1998), Türk Hukuk Lügatı, Turkish History Association Publishing, Ankara.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Devlet Teşkilatına Medhal, Turkish History Association Publishing, Ankara.
• Uzunçarşılı, İ. H. (2014). Osmanlı Devletinin Saray Teşkilatı, Turkish History Association Publishing, Ankara.
• Yılmaz, E. (1996). Hukuk Sözlüğü, Yetkin Yayınevi, Ankara.
• Ziyaeddin Efendi, Türkzâde Hafız Mehmed (2017). Osmanlı Hukuk Sözlüğü, Oniki Levha Publishing, İstanbul. Levha Publishing, İstanbul.