CUMHURİYET İDEOLOJİSİNİN HALKA BENİMSETİLMESİNDE KARS HALKEVİ VE DOĞUŞ DERGİSİNİN ROLÜ (1933–1950)

Yıl 2010, Cilt: 16 Sayı: 61, 73 - 104, 01.04.2010

Funda Selçuk Şirin

Öz

Halkevleri, Cumhuriyet yönetici elitinin ulusu, Kemalizm’in prensipleri doğrultusunda yeniden
inşa ettiği yıllarda kuruldu. 1930’daki Serbest Fırka denemesi yönetici elitlere, aslında 1923’ten sonra
ard arda gündeme getirilen inkılapların halk tarafından yeterince benimsenmediğini gösterdi. Halkevleri,
kuruldukları illerde ve çevresinde bu eksikliği gidermek amacıyla yetişkinlerin eğitimine yoğunluk
vererek çalışmalarına başladı. Kars Halkevi ve Halkevi dergisi Doğuş da Kars ve çevresinde inkılabın
ideolojisinin yani Kemalizm’in prensiplerinin halka açıklanması ve benimsetilmesi noktasındaki en etkili
araçlardan biri oldu.

Anahtar Kelimeler

Halkevi, Kars Halkevi, Kemalizm, İnşa dönemi

THE ROLE OF THE PEOPLE’S HOUSES OF KARS AND THE PERIODICAL OF DOĞUŞ IN GETTING THE SOCIETY ACCEPT THE IDEOLOGY OF REPUBLIC

Öz

People’s Houses were founded during the years when the governing elites of the Republic
reconstructed the nation in accordance with the principles of Kemalism. The trial of Serbest Fırka in
1930s proved to the governing elites that the reforms consecutively brought up after 1923 were not
actually adopted by the society. People’s Houses started their action in the cities they were founded and
in their surroundings by giving importance to the education of the adults in order to make up for this
deficiency. People’s Houses of Kars and its periodical Doğuş proved to be one of the most effective
instruments in Kars and its surroundings explaining the ideology of revolution, namely the principles of
Kemalism to the society and getting the society accept them.

Anahtar Kelimeler

People’s Houses, People’s Houses of Kars, Kemalism, The period of construction

Kaynakça

• Aksoy, Ömer Asım, Atatürk ve Dil Devrimi, Ankara 1963
• Alp, Tekin, Kemalizm, İstanbul 1936
• Alp, Tekin, Kemalizm, İstanbul 1936
• Althusser, Louis, İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları, İstanbul 1989
• Altuğ, Salim, “Ne Mutlu Sana Türk Kadını”, Doğuş, Sayı: 15 (İkinci Kanun/Aralık 1935)
• Ankara Üniversitesi Haftası Kars, Ankara 1944
• Aras, Fuat, “Bayram Tatilleri”, Doğuş, Sayı:7 (Mayıs 1934)
• Arslan, Nebahat Oran, “Türk Ocağından Halkevine Geçişte Bir Örnek: Kars Halkevi” Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: I (Bahar 2008)
• Aydoğan, Erdal, “Doğuda Bir Kültür Ocağı Kars Halkevi” Atatürk Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Atatürk Dergisi, (Ocak 2006)
• Aykut, Mehmet Şeref, Kamâlizm, İstanbul 1936
• Balibar, Etine, “Ulus Biçimi: Tarih ve İdeoloji” Irk, Ulus, Sınıf, Der. Etine Balibar, Immanuel Wallerstein, Çev. Nazlı Ökten, İstanbul 1993
• Baltacıoğlu, İsmail Hakkı, Halkınevi, Ankara 1950
• Başar, Ahmet Hamdi, Atatürk’le Üç Ay ve 1930’dan Sonra Türkiye, Ankara 1981.
• Başkaya, Fikret, Paradigmanın İflası, İstanbul 1991
• Bayer, Nail, “Laikliğin Şümulü”, Doğuş, Sayı: 42 (Haziran 1939)
• Behar, Büşra Ersanlı, İktidar ve Tarih, İstanbul 1992
• Benedict Anderson, Hayali cemaatler, Milliyetçiliğin Kökenleri ve Yayılması, İstanbul 1995
• Bilgin, Nuri, Kolektif Kimlik, İstanbul 1995
• Bora, Tanıl, “İnşa Döneminde Türk Milli Kimliği”, Toplum ve Bilim (Kış 1996)
• Cantek, L. Funda Şenol, Yabanlar ve Yerliler Başkent Olma Sürecinde Ankara, İstanbul 2003
• CHF Halkevleri Talimatı, Ankara 1932, s.3.
• CHP Halk Hatipleri Teşkilatı Talimatı, Ankara 1932
• CHP Halkevleri 1935, Ankara 1936
• CHP Halkevleri Talimatnamesi 1938,, Ankara 1938
• CHP, Halkevleri Talimatnamesi 1938, Ankara 1938
• Connerton, Paul, Toplumlar Nasıl Anımsar, Çev. Alaeddin Şenel, İstanbul 1999
• Copeaux, Etıenne, Türk Tarih Tezinden Türk İslam Sentezine, İstanbul 1998
• Cumhuriyet Halk Fırkası Katibiumumiliğinin Fırka Teşkilatına Umumi Tebligatı, Mayıs 1931’den
• Birinci Kanun 1932 Nihayetine Kadar, Cilt: I, Ankara 1932
• Cumhuriyet Halk Fırkası Programı, Ankara 1931
• Çeçen, Anıl Halkevleri, Ankara 1990
• Daver, Bülent, Türkiye Cumhuriyeti’nde Laiklik, Ankara 1973
• Davison, Andrew, Türkiye’de Sekülarizm ve Modernlik, İstanbul 2002
• Dülger, Bahadır, “Bizim Devrimiz”, Doğuş, Sayı: 58 (Temmuz 1941)
• Engin, “Bir Türk Musikisi İçin”, Doğuş, Sayı: 30 (Temmuz 1936)
• Engin, “Musiki İnkılabımız: Şark ve Garp Musikileri”, Doğuş, Sayı: 15 (İkinci Kanun/Ocak 1935)
• Engin, Saffet, Kemalizm İnkılabının Prensipleri, İstanbul 1938
• Erim, A. İlhan, “Ulusal Egemenlik”, Doğuş, Sayı: 28 (Nisan 1936)
• Ertan, Timuçin Faik, Kadrocular ve Kadro Hareketi, Ankara 1994
• Foucault, Michel, Hapishanenin Doğuşu, Çev. Mehmet Ali Kılıçbay, İstanbul 1992
• Giritlioğlu, Fahir, Türk Siyasi Tarihinde Cumhuriyet Halk Partisinin Mevkii, Ankara 1965,Cilt: I
• Gobi, A. Cevat “Halkevi ve Türk Gençlerinin Ön İşi”, Doğuş, Sayı: 20 (Haziran 1935)
• Gobi, A. Cevat “Şive Meselesi”, Doğuş, Sayı: 29 (Haziran 1936)
• Gobi, A. Cevat, “Altı Büyük Ülkümüz: Devletçiyiz”, Doğuş, Sayı: 24 (Birinci Teşrin/Ekim 1935)
• Gobi, A. Cevat, “Altı Büyük Ülkümüz: Devrimciyiz”, Doğuş, Sayı: 27 ( İkinci Kanun/Ocak 1936)
• Gobi, A. Cevat, “Altı büyük Ülkümüz: Halkçıyız”, Doğuş, Sayı: 23 (Eylül 1935)
• Gobi, A. Cevat, “Altı Büyük Ülkümüz: Laikiz”, Doğuş, Sayı: 25 (İkinci Teşrin/Kasım 1935)
• Gobi, A. Cevat, “Altı Büyük Ülkümüz: Ulusçuyuz”, Doğuş, Sayı:22(1 Ağustos 1935)
• Gobi, A. Cevat, “En Büyük Varlık Sağlıktı”, Doğuş, Sayı: 8 (Haziran 1934)
• Gobi, A. Cevat, “Muhit Terbiyesi”, Doğuş, Sayı: 6 (Nisan 1934)
• Gobi, A. Cevat, ““Altı Büyük Ülkümüz: Cumhuriyetçiyiz”, Doğuş, Sayı: 21 (Temmuz 1935)
• Gobi, A. Cevat, “CHP Prensipleri”, Doğuş, Sayı: 19 (Mayıs 1935)
• Gobi, A. Cevat, “Halkevleri Konferansları”, Doğuş, Sayı: 18 (Nisan 1935)
• Gobi, A. Cevat, “İçtimai Hastalıklardan Kumar”, Doğuş, Sayı: 6 (Nisan 1934)
• Gobi, A. Cevat, “Köy İnkılabı”, Doğuş, Sayı: 18 (Nisan 1935).
• Gobi, A. Cevat, “Muhit Terbiyesi”, Doğuş, Sayı: 6 (Nisan 1934)
• Gobi, A. Cevat, “Tekâmül Nasıl Olmalıdır”, Doğuş, Sayı: 2 (Birinci Kanun 1933)
• Gobi, A. Cevat, “Telkinin Eğitimdeki Rolü”, Doğuş, Sayı: 32 (Eylül 1936)
• Gobi, A. Cevat, “Ulusal Yükseliş”, Doğuş, Sayı: 16 (Şubat 1935)
• Gobi, A. Cevat,“Mekteplerde Disiplin”, Doğuş, Sayı: 38 (Haziran 1938)
• Gobi, Ahmet Cevat, “Doğuş”, Doğuş Kars Halkevi Dergisi, Sayı: 1(29 Birinci Teşrin /Ekim 1933)
• Gökalp, Ziya, Türkçülüğün Esasları, İstanbul 1987, s.40–45.
• Gökalp, Ziya, “Hars ve Medeniyet”, Yeni Mecmua, Sayı: 1–67 (Ocak 1923).
• Gümüşoğlu, Firdevs, Ülkü Dergisi ve Kemalist Toplum, İstanbul 2005, s.150.
• Gür, Faik, “Atatürk Heykelleri ve Türkiye’de Resmi tarihin Görselleşmesi”, Toplum ve Bilim, Sayı: 90 (Güz 2001), s.147-166.
• Güz, Nurettin, Tek Parti İdeolojisinin Yayın Organları Halkevleri Dergileri, Ankara 1995.
• Halkevleri Çalışma Talimatnamesi 1940, Ankara 1940
• İğdemir, Uluğ, Halkevleri Kütüphaneleri İçin Rehber, İstanbul 1939.
• İnan, Afet, Medeni Bilgiler ve Mustafa Kemal Atatürk’ün El Yazıları, Ankara 1969
• Karadağ, Nurhan, Halkevleri Tiyatro Çalışmaları (1932–1951), Ankara 1998.
• Karaömerlioğlu, Asım, Orda Bir Köy Var Uzakta, Erken Cumhuriyet Döneminde Köycü Söylem, İstanbul 2006
• Keyman, Fuat, İçduygu, Ahmet, “Türk Modernleşmesi ve Ulusal Kimlik Sorunu”, Yılda Tebadan Yurttaşa Doğru, Tarih Vakfı Yurt yayınlar İstanbul 1999
• Kongar, Emre, Atatürk ve Devrim Kuramları, Ankara 1981
• Köker, Levent, Modernleşme Kemalizm ve Demokrasi, İstanbul 1990
• Küçüka, Necip Ali, “Halkevleri” Ülkü, C.II, No.9 (Ekim 1933).
• Lefebvre, Henri, Modern Dünyada Gündelik Hayat, Çev. Işın Gürbüz, İstanbul 1998
• Lokman Dayı, “Şehirlerden Köylere Doğru”, Doğuş, Sayı:2, (Birinci Kanun/Aralık 1933).
• Necmettin, “Zalim Temurlenk”, Doğuş, Sayı: 11 (Eylül 1934)
• Özacun, Orhan, “Halkevlerinin Dramı”, Kebikeç, Sayı:3, (Nisan 1996)
• Özataç, M. Ali, “İçtimai Hayatta Terbiye”, Doğuş, Sayı: 44 (Ağustos 1939)
• Parla, Taha, Türkiye’de Siyasal Kültürün Resmi Kaynakları, Cilt: 2, İstanbul 1991
• Parla, Taha, Türkiye’de Siyasal Kültürün Resmi Kaynakları: Kemalist Tek-Parti İdeolojisi ve CHP’nin Altı Ok’u, İstanbul 1995,Cilt:3
• Parlak, İsmet, Kemalist İdeolojide Eğitim, Erken Cumhuriyet Dönemi Tarih ve Yurt Bilgisi Ders Kitapları Üzerine Bir İnceleme, Ankara 2005
• Peker, Recep, “Konuşunuz Konuşturunuz”, Ülkü, Sayı: I (Şubat 1933)
• Sarıkaya, Makbule, “Doğuş’un Kars’ın Sosyo Kültürel Gelişimine Katkısı” Serhat Kültür, Aralık 2005
• Saygın, Eyüp, “Halkevlerinde çalışmak Bir Vazifedir”, Doğuş, Sayı: 2 (Birinci Kanun/Aralık 1933)
• Seyrani, A., “Fert Halinde Cemiyet”, Doğuş, Sayı: 10 (1 Ağustos 1934)
• Sıtkı, Zakir, “Tarih ve Cumhuriyet”, Doğuş, Sayı: 13 (İkinci Teşrin/Kasım 1934
• Söylevler, 1932–1942 Halkevleri ve Halkodalarının Yıldönümünde Verilmiştir. Ankara 1942
• Şakiroğlu, Mahmut H., “Halkevleri Dergileri ve Neşriyatı”, Kebikeç, Sayı: 3 ( Nisan 1996)
• Şimşek, Sefa, Bir ideolojik Seferberlik Deneyimi Halkevleri 1932–1951,
• İstanbul 2002 Gümüşoğlu, Firdevs, Ülkü Dergisi ve Kemalist Toplum, İstanbul 2005
• Talınlı, Hüseyin, “Halkevlerinin Yıldönümü”, Doğuş, Sayı: 17 (Mart 1935)
• Tekeli, İlhan – İlkin, Selim, Bir Cumhuriyet Öyküsü Kadrocuları ve Kadroyu Anlamak, İstanbul Timur, Taner, Türk Devrimi ve Sonrası, Ankara 1994
• Toksoy, Nurcan, Halkevleri Bir Kültürel Kalkınma Modeli, İstanbul 2007
• Toprak, Zafer, “İttihat ve Terakki’nin Paramiliter Gençlik Örgütleri” Boğaziçi Dergisi, Cilt: 7 (1979)
• Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler, İstanbul 1989, Cilt: I
• Tunçay, Mete, Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetimi’nin Kurulması (1923–1931), Ankara
• Türkeş, Mustafa, Kadro Hareketi Ulusçu Sol Bir Akım, İstanbul 1999
• Türkoğlu, Ömer, “Halkevlerinin Kuruluşu Amaçları, Örgütsel Yapısı ve Bazı Uygulamaları”, Kebikeç, Sayı:3, (Nisan 1996)
• Uyar, Hakkı, “Resmi İdeoloji Ya da Alternatif resmi İdeoloji Oluşturmaya Yönelik İki Dergi: Ülkü ve Kadro Mecmualarının Karşılaştırmalı İçerik Analizi”, Toplum ve Bilim, Sayı: 74 (Güz 1997)
• Üstel, Füsun, Makbul Vatandaş’ın Peşinde II. Meşrutiyet’ten Bugüne Vatandaşlık Eğitimi, İstanbul Yağmurdereli, Nesip,, “Köye ve Köylüye Dair”, Doğuş, Sayı: 40 (Ağustos 1940)
• Yaver, İsmail, “26 Eylül”, Doğuş, Sayı: 13 (İkinci Teşrin /Kasım1934).
• Yeşilkaya, Neşe G. Halkevleri: İdeoloji ve Mimarlık, İstanbul 2003
• Zorlutuna, H. N, “Öğretmenin Öğütlerinden”, Doğuş, Sayı: 29 (Haziran 1936).