KUTUPLAŞ(TIR)MANIN YENİ MEKÂNLARI: KAPALI SİTELER

Yıl 2013, Cilt: 19 Sayı: 75, 9 - 36, 01.10.2013

Sevgi Kesim Güven Altan Kar

Öz

Dünyanın neredeyse bütün gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerinin metropollerinde
sayıları hızla artarak çoğalan güvenlikli siteler (gated communities), kuşkusuz günümüz
kentleşmesinin en önemli sosyomekânsal olgularından birini oluşturmaktadır. Türkiye’de
de özellikle 1980‘li yıllardan itibaren egemen olmaya başlayan serbest piyasa ekonomisine
paralel olarak görülmeye başlamıştır. İstanbul, bu tür sitelerin Türkiye’de ortaya çıktığı ilk
şehirlerden biri olmuştur.
Kapalı siteler bir yandan şehrin kentsel dokusunu değiştirirken bir yandan da toplumsal
tabakalaşmanın biçimini etkilemekte, hızla yayılan kapalı site uygulamaları kentin mekânsal
ayrışma örüntülerini de görünür hale getirmektedir. İstanbul’da Kapalı Siteler, başlangıcında
dünyadaki öncüllerinde olduğu gibi korku söylemi ile beslenmiştir. Bununla birlikte, özellikle
2000’li yıllardan itibaren ülkenin yaşadığı sosyokültürel ayrışma (İslami ve seküler elitler)
kapalı sitelerin tercihine de yansımıştır. Böylece önce İstanbul’da ve sonrasında diğer büyük
şehirlerde oluşan bu gönüllü refah adacıkları bir tür ideolojik ayrışmanın ve içe kapanmanın
yansıdığı mekânlar olma yolundadır. Bu anlamda, söz konusu yeni kentsel mekânlar (siteler),
belki de ideolojik tercihlerin kutuplaştığı zeminler haline dönüşmektedir.
Çalışmada yukarıda kavramsal arka planına kısaca değinilen olgu sözü edilen eğilimlerin
saptanabileceği öngörülen iki site örneği üzerinden – İstanbul, Ataşehir (KentPlus) ve Başakşehir- irdelenmiştir. Gerek KentPlus ve gerekse Başakşehir, büyük kentin (İstanbul)
keşmekeşinden uzak, çocukların güven içinde yetişebileceği, kentsel donatılarıyla yeni bir
yaşam vaadi nedeniyle tercih edilmişlerdir. KentPlus’ta oturanlar kendilerini modern, laik ve
demokrat (ağırlıklı olarak CHP yanlısı), Başakşehir’deki kişiler ise, kendilerini geleneksel
ve dini değerlerine bağlı, muhafazakâr ve milliyetçi (ağırlıklı olarak AKP yanlısı) olarak tanımlamışlardır.
Bu bağlamda, her iki sitenin tercine de, sosyokültürel ve siyasal referansların
yansıdığı, ancak bu ayrışma ve içe kapanmaya rağmen site sakinlerinin oldukça kısıtlı sosyal
ilişkiler içinde yaşadıkları gözlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mekân, Kentleşme, Kentsel Mekân, Kapalı Site, Toplumsal Kutuplaşma

NEW LOCATIONS FOR (CREATING) POLARIZATION: GATED COMMUNITIES

Öz

Almost in every metropolitan area of developed and developing countries, increasing
numbers of gated communities (secured housing estate) form one of the most important socio-spatial
cases for today’s urbanization. It has been a process parallel to the free market
economy that started to dominate since 1980s in Turkey. Istanbul is one of the first cities in
Turkey where these kinds of housing estates appeared.
While gated communities changed the urban texture of the big cities (particularly Istanbul)
they also raised the speed of social stratification. On the other hand, fast-spreading gated
community designs made spatial separation patterns visible. In the beginning, gated housing
estates in Istanbul were fed with the discourse of fear like their predecessors in the world. In
addition to this, the socio-cultural separation (Islamic and secular elites) the country has gone
through since the 2000s has been reflected to the preference of closed housing estates. Thus,
these voluntarily prosperity islets, first in Istanbul and then in other big cities, are going to
be the places of reflections of ideological separation and becoming introverted. In this sense,
new urban places mentioned (housing estates) may be turning into polarization grounds of
ideological preferences.
In the article, the topic that is grounded upon the theoretical structure which is briefly
summarized above, is examined via two examples of housing estates in which mentioned
tendencies in Istanbul can be determined; Ataşehir (KentPlus) and Başakşehir. Both KentPlus
and Başakşehir are preferred for the fact that they are away from the chaos of the big city
(Istanbul), children can grow up safely and for their promise of a new life with their urban
equipment. Residents of KentPlus identified themselves as modern, laic and democrat (predominantly
on the side of Republican People’s Party), while residents of Başakşehir identified
themselves as traditional, religious, conservative and nationalist (predominantly on the
side of Justice and Development Party). In this regard, it is determined that socio-cultural and
political references are reflected in the preferences of both housing estates; however, in spite
of this separation and introverted situation, residents of the housing estates have considerably
limited social relations.

Anahtar Kelimeler

Location, Urbanization, Urban Location, Gated Housing Estate, Social Polarization

Kaynakça

• Akpınar, İpek Y.- ve Kahvecioğlu Nurbin P.(2007).Küresel İstanbul’un Mekansallaşması:”kap(ı/a)lı özel siteler . Kent-Kültür-Konut Bildiri Kitabı,168-175. İstanbul:Bahçeşehir Üniversitesi Yayınları
• Alver, Köksal.(2010). Mahalle: Mekân ve Hayatın Esrarlı Birlikteliği. İdeal Kent Dergisi. 2,116-139.
• Altun, Didem A.(2010). Kapalı Konut Siteleri ve Mahalle’Kavramı. İdeal Kent Dergisi,2, 216-244.
• Ayata, S. ve Ayata, A. G. (1996). Konut, Komşuluk ve Kent Kültürü. Ankara: ODTÜ Basım İşbirği.
• Bali, Rıfat N.(2002).Tarz-ı Hayattan Life Style’a. İletişim Yayınları: İstanbul.
• Blakely, E. J.ve Synder, M. G.(1997). Fortress America: Gated Communities in the United States, Washington D.C. Cambridge, M.A.: Brookings Institution Press & Lincoln Institute of Land Policy.
• Blakely, E.J., and Snyder, M.G.(1998). Separate Places: Crime and Security in Gated Com- munities. In: M. Felson and R.B. Peiser (eds.), Reducing Crime Through Real Estate Development and Management.53-70. Washington, D.C.: Urban Land Institute.
• Blakely, E. J. and Synder, M. G. (2003). Bölündükçe Yıkılıyoruz: Birleşik Devletlerde Ka- palı ve Duvarlı Yerleşmeler. Arredamento Mimarlık, B. Özlüdil(çev). 2003/07-08, 62-67:İstanbul
• Çakır, Sabri.(2007).Kentleşme ve Gecekondu Sorunu, 1.Baskı, Isparta: Fakülte Kitabevi.
• Çakır, Ruşen.(2008). Türkiye Tartışıyor 1: Mahalle Baskısı, İstanbul: Doğan Kitap.
• Çavdar, Ayşe (2010) Müslüman Getto Çakma Modernite. Express (115):44-48.
• Çavdar, Ayşe (2011) İslamcı Hafızanın Şehir Tahayyülü. Express (119):19-23
• Çavuşoğlu, Erbatur (2011.) İslamcı Neo-liberalizmde İnşaat Fetişi ve Mülkiyet Üzerindeki Simgesel Hale. Birikim (270):40-51
• Çinko M., Tevruz S.ve Turgut T.(2001). Bir Merakın Peşinde: Amaç’tan Başarıya, İstanbul: Beta Yayınevi.
• Danış, Didem.(2001). İstanbul’da Uydu Yerleşmelerin Yaygınlaşması:Bahçeşehir Örneği. 21.Yüzyıl Karşısında Kent ve İnsan. Firdevs Gümüşoğlu(der). İstanbul: Bağlam Ya- yınları.
• Gülümser,A.A.(2005).Kentleşmede Yeni Bir Eğilim: İstanbul’daki Korumalı Yerleşmeler, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İTÜ.
• Furedi, Frank.(2001). Korku Kültürü. Barış Yıldırım(çev). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Harvey, David.(2002). Sınıfsal Yapı ve Mekânsal Farklılaşma Kuramı. 20. Yüzyıl Kenti. Bü- lent Duru-Ayten Alkan(der ve çev). 146-172. İstanbul: İmge Yayınevi.
• Harvey, David.(2006). Umut Mekânları. Zeynep Gambetti(Çev.).İstanbul: Metis Yayınları.
• Işık, Oğuz. ve Pınarcıoğlu,Melih , M.(2001).Nöbetleşe Yoksulluk.İstanbul: İletişim Yayınları.
• Karakaş, Berrin.(2010).İstanbul’da iki yeni şehir iki ayrı dünya. Radikal Gazetesi.http://www. radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalDetayv3&Date=&ArticleID=1030526
• Karasu, Mithat A.(2005).”Türkiye’de Konut Sorunun Çözümünde Farklı Bir Yaklaşım: Be- lediye- Toplu Konut İdaresi, Konut Kooperatifleri İşbirliği Modeli”, Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Güz 2005, 1:56-87, www.iibfdergi.ibu.edu.tr/index.php/ ijesr/article/download/22/146‎
• Keyder, Çağlar.(2000), Enformal Konut Piyasasından Küresel Konut Piyasasına. İstanbul Küresel ile Yerel Arasında,171-192,İstanbul: Metis Yay.
• Kolluoğlu, Biray. ve Candan, Ayfer. B. (2009). Kentsel Değişim Sürecinde Yer Değiştiren Yoksulluk. 11 Şubat 2009. Erişim Tarihi 10 Mart 2012, http://www.obarsiv.com/pdf/ Kolluoglu_Bartu_NB.pdf,.
• Kurtuluş, Hatice.(2003). Mekânda Billurlaşan Kentsel Kimlikler: İstanbul’da Yeni, Sınıfsal Kimlikler ve Mekânsal Ayrışmaların Bazı Boyutları. Doğu-Batı Dergisi,6(23),75-99. Ankara.
• Kurtuluş, Hatice.(2009).”Refahın Yeni Mekânsal Temsilleri”. Mostar Dergi,55. http://www. mostar.com.tr/Detay.aspx?YaziID=288
• Kurtuluş, Hatice.(2011). “Gated Communities as a Representtation of New Upper And Mıddle Classes in İstanbul”. İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 44,49-65.
• Öncü, Ayşe.(2005). İdealinizdeki Ev” Mitolojisi Kültürel Sınırları aşarak İstanbul’a Ulaştı. Mekân, Kültür, İktidar. Ayşe Öncü-Petra Weyland(der). 85-105. İstanbul: İletişim Ya- yınları.
• Özgür, Ebru F.(2006). Sosyal ve Mekansal Ayrışma Çerçevesinde Yeni Konutlaşma Eğilim- leri: Kapalı Siteler:İstanbul, Çekmeköy Örneği. Planlama Dergisi. 4,79-95.
• Özgür, Ebru F(2007). Tüketime Bağlı Bir Kimlik Öğesi Olarak Konut. Kent-Kültür-Konut Bildiri Kitabı. 41-46. İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi Yayınları
• Perouse, Jean-François ve Danış, Didem. (2005). Zenginliğin Mekânda Yeni Yansımaları: İstanbul’da Güvenlikli Siteler. Toplum ve Bilim Dergisi, 104, 92-123.
• Perouse, Jean-François .(2007). İstanbul Çeperlerinde Yeni Bir “Kentsel Kimlik Yaratma Çabası: Yerel Adil Düzen’den Globalleşen Piyasa Arayışlarına Başakşehir Hikaye- si(1995- 2007).Kent-Kültür-Konut Bildiri Kitabı. 24-29.İstanbul: Bahçeşehir Üniver- sitesi Yayınları.
• Sennett, Richard(1992).Gözün Vicdani, Süha Sertabiboğlu-Can Kurultay(çev). İstanbul:Ayrıntı Yayınları.
• Şenyapılı, Tansı(2003). Kaçış Adaları. Arredemanto Mimarlık. 2003(7), 57-61.
• Soja, Edward W.(2002). Postmetropolis Üzerine Altı Söylem. 20. Yüzyıl Kenti. Bülent Duru- Ayten Alkan(Çev.). İstanbul: İmge Yayınevi.
• Toprak, Binnaz.(2010). Mahalle Baskısı Yok Çünkü Hepsi Aynı. 28 Kasım 2010 Radikal Gazetesi. “http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalYazar&ArticleID =1030523&Yazar=BINNAZ-TOPRAK&CategoryID=97
• Wirth, Louis(2002). Bir Yaşam Biçimi Olarak Kentleşme. 20. Yüzyıl Kenti. Bülent Duru-Ay- ten Alkan(çev ve der).77-107.İstanbul: İmge Yayınevi.
• Zorba, Erdal(2007).” Türkiye’de Rekreasyona Bakış Açısı ve Gelişimi”, Gazi Haber Dergisi,
• Eylül 2008 ss. 52-55.
• http://www.basaksehir.bel.tr
• http://yeni.atasehir.bel.tr
• http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/20021716.asp
• http://secim.haberler.com
• http://www.ysk.gov.tr/ysk/index.html www.kiptas.com.tr
• http://www.arastirmamerkezi.org/Haberler/Detay/1637/SORAR