Bağdaşıklık ve Kutadgu Bilig’de Sözcük Bağdaşıklığı

Yıl 2016, Cilt: 22 Sayı: 88, 131 - 146, 01.11.2016

Şirvan Kalsın

Öz

Metin gelişigüzel cümleler dizisi değil, bağdaşık cümle dizilişidir. Dolayısıyla bağdaşıklık,

bir cümle dizisinin metin olma niteliğini taşıması için gerekli olan temel ölçüt

olarak değerlendirilir. Bir ögenin söylemdeki bir başka öğeye bağlı olduğu durumları kapsadığı

için metnin bütünselliği de çoğu zaman bağdaşıklığı ile ilgilidir. Yazının metin olmasını

sağlayan, metin içi ilişkileri kuran dille ilgili özelliklerin tümüdür. Tarihi dönem

metinlerimiz içinde bu açıdan incelenmeye değer çok sayıda eser vardır. Bunlardan biri

de Karahanlı Türkçesinin önemli eserlerinden biri olan Kutadgu Bilig’tir. Manzum didaktik

bir eser olan Kutadgu Bilig, ihtiva ettiği tarihi dönem gramer özelliklerinin yanı sıra,

önemi evrensel olarak kabul görmüş olan bu üç konuyu (Til Erdemin Münin Asıgın Yasın

Ayur; Edgülük Kılmak Ögdisin Asıgların Ayur; Bilig Ukuş Erdemin Asıgın Ayur) işleyiş

biçimiyle, gelişigüzel cümleler dizisi olmaktan çıkmıştır. Eserde metinsel kurguyu ve

anlam örüntüsünü geliştirmede önemli olan kavramlar, sözcüksel bağdaşıklıkla yansıtılmıştır.

Bu durum metindeki temel fikirlerin ortaya çıkarılmasına ve metnin bütünselliğine

katkı sağlamıştır. Bu çalışmada metinselliğin en önemli ölçütlerinde biri olan bağdaşıklık

hakkında bilgi verilmiş ve anlam örüntüsünde metinsellik ölçütleri ustaca kullanılmış bir

eser olan Kutadgu Bilig sözcüksel bağdaşıklık açısından incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bağdaşıklık, metin dilbilim, Kutadgu Bilig

Kaynakça

• KAYNAKÇA Adalar, D. (2004). Anadili olarak Arapça ve Türkçenin Öğretiminde Kullanılan Metinlerin Karşılaştırılması: Bir Eşdizimsel Örüntüleme Çözümlemesi. Ankara: Yayınlanmamış Yükseklisans Tezi.
• Adalı, O. (2003). Anlamak ve Anlatmak. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Aksan, D. (1971). Kavram Alanı -Kelime Ailesi ;İlişkileri ve Türk Yazı Dilinim Eskiliği Üzerine. Türk Dili Ansiklopedik Yıllığı Belleten, s. 253-262.
• Aksan, D. (1987). Anlambilimi ve Türk Anlambilimi (Ana Çizgileriyle). Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları:357.
• Aksan, D. (1991).Göktürk Yazıtlarında Söz Sanatları-Güçlü Anlatım Yolları-.Türk Dilleri Araştırmaları, s.19-29.
• Aksan, D. (1999). Anlambilim, Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi.Ankara: Engin Yayınları.
• Aksan, D. (2000). Eski Türkçe’nin İzlerinde. İstanbul: Simurg Yayınları.
• Akşehirli, S.(2007). Kelime Alanları ve Kelime. http://www.ege-edebiyat.org.
• Altıkulaçoğlu, S. (2010). Yabancı Dil Öğretiminde Eşdizimli Sözcük Öğretimi ve Anadilin Rolü. Dil Dergisi, 148, 37-52.
• Arat, R. R. (1974). Kutadgu Bilig II Çeviri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Arat, R. R. (1979). Kutadgu Bilig İndeks. İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yazınları:47.
• Arat, R. R. (1999). Kutadgu Bilig I Metin . Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınlatı:458.
• Balcı, H. A. (2006). Metindilbilim Açısından Bir Çözümleme. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 21, 191-194.
• Clauson, G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteeenth Century Turkish. Oxford: Oxford University Press.
• Coşkun, E. (2005). İlköğretim Öğrencilerinin Öyküleyici Anlatımlarında Bağdaşıklıkk, Tutarlılık ve Metin Elementleri. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara.
• Çetinkaya, B. (Summer 2009). Eşdizimli Sözcükler. Turkish Studies, International Periodical For the Languages, Literature, 196-206.
• De Beaugrande, R. A. (1981). Introduction to Text Linguistics. London: Longman Group Company.
• Dilaçar, A. (1988). Kutadgu Bilig İncelemesi . Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları:340.
• Göktürk, A. (1989). Sözün Ötesi Yazılar. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Günay, D. (2007). Metin Dilbilgisi. İstanbul: Multilingual.
• Günay, D. (2007). Sözcükbilime Giriş. İstanbul: Multilingual.
• Halliday, M. a. (1976). Cohesion in English. Londra: Longman Group UK Limited.
• Hoey, M. (1991). Patterns of Lexis İn Text. Oxford: Oxford University Press.
• Kaçalin, M. Kutadgu Bilig Metin. Erişim:15.05.2016www.ekitap.kulturturizm.gov.tr/.../107 16,yusufhashacibkutadgubilig.
• Moran, B. (1999). Edebiyat Kuramları ve Eleştiri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Onursal, İ. (2003). Türkçe Metinlerde Bağdaşıklık ve Tutarlılık. (Ed. Kıran A., Korkut E. ve Ağıldere S.). Günümüz Dilbilim Çalışmaları (s. 121-132). İstanbul: Multilingual Yayınları, Dilbilim Dizisi.
• Parlak, H. (2009). Kutadgu Bilig’in Metin Dilbilimsel Yapısı. Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Uzun, L. S. (1995). Orhon Yazıtlarının Metin Dilbilimsel Yapısı . Ankara: Simurg.
• Ventola, E. (1987). The Structure of Social Interaction: A Systemic Approach to Semiotics of Service Encounters, . London: Frances Pinter.