Azerbaycan Türklerinin Atasözlerine Yansıyan Toprak Olgusu

Yıl 2019, Cilt: 25 Sayı: 98, 267 - 277, 03.05.2019

Aslı Büyükokutan Töret

https://doi.org/10.22559/folklor.878

Öz

Ait olduğu toprağın, temel değer ve yargılarını, düşünce sistemlerini, din ve ahlâk

anlayışlarını belli bir kalıp içinde söyleyen atasözleri, diğer Türk topluluklarında

olduğu gibi, Azerbaycan Türkleri için de önemli sözlü kültür ürünlerindendir. Belli

bir kompozisyon içerisinde, akılda tutmayı kolaylaştıran edebȋ sanatlardan da

faydalanarak ortaya konulan atasözleri, çeşitli konu ve temalarda olabilmektedir.

Bu bağlamda toprak, Azerbaycan Türklerinin duruş, tavır ve zihniyetlerini dışa

vuran özlü sözler olarak merak uyandırmaktadır. Makalede, Azerbaycan Türklerinin

atasözlerine yansıyan toprak olgusu üzerinde, örneklerden hareketle durularak,

bu olgunun ağırlıklı olarak hangi unsurlar üzerinde yoğunlaştığı sorgulanmıştır.

Atasözü örnekleri, Cәlal Bәydili (Mәmmәdov) tarafından hazırlanan Atalar Sözü,

Bәhlul Abdulla’nın 2001 yılında yayımlanan Azәrbaycan Şifahi Xalԛ Әdәbiyyatı

ve Göksel Öztürk tarafından hazırlanan Azerbaycan Atasözleri ve Deyimleri adlı

yüksek lisans tezinden alınmıştır. Çalışma ile Azerbaycan Türklerinin toprakla ilgili

atasözlerinin; yaşanılan yer (vatan) anlamı etrafında yoğunlaştığı, vatanın güzel-liği, kutsallığı, vatana sahip çıkmak gerektiği, vatandan ayrı kalma acısı, toprağa

emek vermek gerektiği gibi konuları öne çıkardığı tespit edilmiştir. Bunun yanı

sıra toprağın, canlı bir unsur olarak algılanması, bolluk, bereket, zenginlik kaynağı

olması, toprağı işlemenin gerekliliği gibi konuların vurgulandığı görülmüştür. Tespit

ve değerlendirmelerin, Azerbaycan Türklerinin geleneksel dünya görüşleriyle

ilgili bilgilerimize toprak, vatan ve emek bağlamında katkıda bulunması beklenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan, atasözü, toprak, vatan

Kaynakça

• Ercilasun, A. B. (Komisyon Başkanı). (1991). Karşılaştırmalı Türk lehçeleri sözlüğü. (Cilt I). Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Akalın, Ş. H. (Çalışma Grubu Başkanı). (2011). Türkçe sözlük. 11. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Abdulla, B. (2001). Azәrbaycan şifahi xalԛ ǝdәbiyyatı (Antologiya). Birinci kitab. Bakı: XXI- Yeni Nәşrlәr Evi.
• Aça, M. (2009). Türk halk edebiyatında tür ve şekil bilgisi. Editör: Ceylan, Ö., Başlangıçtan günümüze Türk edebiyatında tür ve şekil bilgisi (ss. 447-526). İstanbul: Kriter.
• Aça, M. (2011). Tıva atasözleri. Karadeniz/Black Sea/Çornoe More, S. 12, ss. 29-50.
• Aksoy, Ö. A. (1984). Atasözü ve deyimler sözlüğü I Atasözleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Altaylı, S. (2010). Atasözü ve deyimler arasındaki farklar. Karadeniz Araştırmaları Dergisi, 7 (25), ss. 125-134.
• Arat, R. R. (2008). Kutadgu Bilig Yusuf Has Hacib. İstanbul: Kabalcı.
• Atalay, B. (2013). Kâşgarlı Mahmud Divanü Lûgat-it-Türk (Çeviri). Birleştirilmiş birinci baskı (Cilt III). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Beydili, C. (2003). Türk mifoloji sözlüyü. Baku: “Elm”.
• Bәydili (Mәmmәdov), C. (2004). Atalar sözü. Bakı: Öndәr Nәşriyyat.
• Boratav, P. N. (1988). 100 soruda Türk halk edebiyatı. İstanbul: Gerçek.
• Clauson, S. G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth century Turkish. London: Oxford University.
• Çağlar, B. (2008). Türk mitolojisinde dört unsur ve simgeleri üzerine bir inceleme. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, basılmamış yüksek lisans tezi, Kocaeli.
• Çobanoğlu, Ö. (2004). Türk dünyası ortak atasözleri sözlüğü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• Delaney, C. (2001). Tohum ve toprak (Çev.: S. Somuncuoğlu ve B. Aksu). İstanbul: İletişim.
• Elçin, Ş. (1993). Halk edebiyatına giriş. Ankara: Akçağ.
• Elçin, Ş. (1997). Türk dilinde atalar sözü (Kelime, kavram, bibliyografya, örnekler). Halk Edebiyatı Araştırmaları (Cilt II) (ss. 413-424). Ankara: Akçağ.
• Eliade, M. (1994). Ebedi dönüş mitosu. (Çev.: Ü. Altuğ), İstanbul: İmge.
• Eliade, M. (2000). Dinler tarihine giriş. (Çev.: L. Arslan), İstanbul: Kabalcı.
• Eren, M. (2012). Türk kültüründe ölüm ve toprakla ilgili inanış ve ritüeller. Acta Turcica Çevirimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, IV (1), ss. 259-271.
• Ergin, M. (2000). Orhun abideleri. İstanbul: Boğaziçi.
• Esin, E. (2001). Türk kozmolojisine giriş. İstanbul: Kabalcı.
• Gökyay, O. Ş. (2000). Dedem Korkudun kitabı. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Gülensoy, T. (2011). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözlüklerin köken bilgisi sözlüğü -Etimolojik sözlük denemesi- (Cilt II). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Hançerlioğlu, O. (2013). Dünya inançları sözlüğü. İstanbul: Remzi.
• İnan, A. (1998). Türklerde su kültü ile ilgili gelenekler. Makaleler ve incelemeler (Cilt I) (ss. 491-495). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• İnan, A. (2000). Tarihte ve bugün şamanizm materyaller ve araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Kasapoğlu Akyol, P. (2012). Kullanım şekilleri ve geleneğiyle kültürümüzde toprak. Acta Turcica Çevirimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, IV (1), ss. 316-333.
• Korkmaz, E. (2004). Zerdüştlük terimleri sözlüğü. İstanbul: Anahtar.
• Malinowski, B. (1992). Bilimsel bir kültür teorisi. (Çev.: S. Özkal), İstanbul: Kabalcı.
• Orucov, Ә. ve diğ. (2006). Azәrbaycan dilinin izahlı lüğәti (Cild I). Bakı: “Şәrq-Ϙәrb”.
• Oy, A. (1972). Tarih boyunca Türk atasözleri. İstanbul: Türkiye İş Bankası.
• Ögel, B. (1998). Türk mitolojisi (Kaynaklar ve açıklamaları ile destanlar) (Cilt I). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ögel, B. (2002). Türk mitolojisi (Kaynaklar ve açıklamaları ile destanlar) (Cilt II). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Öztürk, G. (1993), Azerbaycan atasözleri ve deyimleri (Metin-tercüme-indeks). Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Basılmamış yüksek lisans tezi, İstanbul.
• Schimmel, A. (2002). Tanrı'nın yeryüzündeki işaretleri. (Çev.: E. Demirli), İstanbul: Kabalcı.
• Taş, İ. (2011). Türk düşüncesinde kozmogoni-kozmoloji. Konya: Kömen.