Osmanlı Döneminde Metal İpliklerin İşleme Sanatında Kullanımı -Dival İşi Eserlerden Örneklerle

Yıl 2024, Cilt: 30 Sayı: 119, 781 - 800, 01.08.2024

Mine Can

https://doi.org/10.22559/folklor.2745

Öz

Türk el sanatları tarihine yönelik araştırmalar, altın ve gümüş gibi değerli metallerden
çekilen tellerin işlemelerde kullanımının oldukça eski tarihlere dayandığını
göstermektedir. Osmanlı döneminde işleme sanatı padişahların desteğiyle gelişerek
devam etmiş ve Ehl-i Hiref adı verilen Saray atölyelerinde metal iplikler kullanılarak
dönemin en görkemli örnekleri icra edilmiştir. Bu dönemde metal ipliklerin kullanıldığı
işleme tekniklerinin başında dival işi gelmektedir. Dival işi gösterişli bir işleme
türü olması sebebiyle Saray ve çevresi için üretilen eşya ve giysilerin süslemesinde
özellikle tercih edilmiştir. Günümüze ulaşan örneklerden oldukça geniş bir kullanım
alanına uygulandığı anlaşılan bu tekniğin daha sonraları saray dışına yayılarak Os-
manlıda adeta bir moda oluşturduğu anlaşılmıştır. Bu çalışma kapsamında yeterince
araştırma yapılmayan Türk işleme sanatına, uygulamada kullanılan malzeme özellikleri
bakımından yaklaşılmış ve kültürel miras niteliği taşıyan dival işi hakkında
bilgilere yer verilmiştir. Çalışma, tarama modeline dayalı betimsel bir araştırmadır.
Araştırma verileri; yazılı ve basılı kaynakların taranması ve müzelerde sergilenen
eserlerin niteliksel özelliklerinin gözlenmesi sonucunda elde edilmiştir. Araştırmada
özellikle Osmanlı döneminde metal iplik çekiciliği ve işlemeciliği konularına odaklanılmıştır.
Osmanlı döneminde işleme sanatına saray ve çevresi tarafından verilen
öneme dikkat çekilmiştir. Bu çalışma ile Türk kültürünün geçmiş dönemlerine ait
sanat değeri ve beceri birikimleri incelenmiş, Türk işleme sanatının özgün teknikleri
tanıtılmış ve sanayileşmeyle yok olan zanaatlar hatırlatılmıştır.

Anahtar Kelimeler

el sanatları, işleme, metal iplik, dival işi

Etik Beyan

Araştırma ve Yayın Etiği Beyanı: Bu makale, orijinal veriler temelinde hazırlanmış özgün bir araştırma makalesidir. Daha önce hiçbir yerde yayımlanmamış olup başka bir yere yayımlanmak üzere gönderilmemiştir. Yazar, araştırma sürecinde etik ilkelere ve kurallara uymuştur. Yazarların Katkı Düzeyleri: Makale tek yazarlıdır. Etik Komite Onayı: Bu çalışma için etik kurul onayı gerekmemektedir. Finansal Destek: Bu araştırma için herhangi bir finansal destek alınmamıştır. Çıkar Çatışması: Bu çalışma ile ilgili herhangi bir çıkar çatışması bulunmamaktadır.

The Use of Metal Threads in Embroidery Art During the Ottoman Period -With Examples from Dival Works

Öz

Research on the history of Turkish handicrafts shows that the use of wires drawn
from precious metals such as gold and silver in embroidery dates back to ancient
times. During the Ottoman period, the art of embroidery continued to develop with
the support of the sultans, and the most magnificent examples of the period were
performed using metal threads in the Palace workshops called Ehl-i Hiref. In this
period, dival work was one of the most important embroidery techniques in which
metal threads were used. Since dival work is a spectacular type of embroidery, it
was especially preferred in the decoration of items and clothes produced for the
Palace and its society. It is understood from the examples survived to the present day
that this technique has been applied to a wide range of usage areas and later spread
outside the palace and became a fashion in the Ottoman Empire. Within the scope
of this study, Turkish embroidery art that has not been sufficiently researched, is
approached in terms of the material properties used in practice and the information
about dival work is included as a cultural heritage. The study is a descriptive research
based on the survey model. Research data was obtained by scanning written and
printed sources and observing the qualitative characteristics of the works exhibited in
museums. Metal thread drawning and embroidery of the Ottoman period especially
in the research. Attention was drawn to the importance given to the art of embroidery
by the palace and its society during the Ottoman period. With this study, the artistic
value and skill accumulation of the past periods of Turkish culture were examined,
the original techniques of Turkish embroidery art were introduced and the crafts that
disappeared by industrialization were reminded.

Anahtar Kelimeler

handicrafts, embroidery, metal thread, dival work

Etik Beyan

Research and Publication Ethics Statement: This article constitutes an original research paper based on original data. It has neither been published previously nor submitted for publication elsewhere. The author has adhered to ethical principles and guidelines throughout the research process. Authors’ Contributions: The article is authored solely by one individual. Ethics Committee Approval: Ethical committee approval is not required for this study. Financial Support: No financial support was obtained for this research. Conflict of Interest: There are no potential conflicts of interest related to this study.

Kaynakça

• Altıer, S. (2021). Osmanlı süsleme sanatlarında girland. Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(2), 377-406. DOI: 10.30692/sisad.918628
• Arıkan, Zeki. (1990). XIV-XVI. yüzyıllarda Ayasuluğ. Belleten, 54 (209), 121-178.
• Arseven, C. E. (1958). Sanat ansiklopedisi. Maarif.
• Atıl, E. (1987). The age of Sultan Süleyman the Magnificent. Washington, National Gallery of Art, Newyork: Harry N. Abrams, Inc.
• Barışta, H. Ö. (1988). Türk el sanatları. (1. Baskı). Kültür ve Turizm Bakanlığı, Sevinç.
• Barışta, H. Ö. (1989). Konya Müzelerindeki Türk İşlemelerinden Örnekler. Kültür ve Sanat, Türkiye İş Bankası: 4.
• Barışta, H. Ö. (1995). Türk işleme sanatı tarihi. (2. Baskı) Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi.
• Barışta, H. Ö. (1999). Osmanlı İmparatorluğu dönemi Türk işlemeleri. T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları/2347, Türk Tarih Kurumu.
• Berker, N. (1974). Türk işlemeleri. Sanat Dünyamız, 2, 2-10.
• Berker, N. ve Durul, Y. (1970). Türk işlemelerinden örnekler. Türk süsleme sanatları serisi, 1.
• Bozcu, M. M. (2009). Bezeklik mağara tapınaklarındaki duvar resimleri [Doktora Dersi Seminer Çalışması] Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Can, M. (2016). Türk İşleme Sanatında Metal İplikler. Türkiye Alim.
• Can, M. (2019). Türk işleme sanatında gül motifi. International Journal of Eurasian Education and Culture, 4(6), 51-61.
• Çağman, F. ve Bayatlı, A. (2021). Edirne Sarayı ve Ehl-i Hiref. Edirne Tanıtım ve Turizm Derneği Dergisi, 2, 6-9. https://www.academia.edu/45587863/Edirne_Saray%C4%B1_ve_Ehl_i_Hiref
• Çağman, F. (1989). Saray nakkaşhanesinin yeri üzerine düşünceler. Ünsal Yücel Anısına Sanat Tarihinde Doğudan Batıya Sempozyumu, (35-46), Sandoz Kültür.
• Develioğlu, Y. ve Can. M. (2008). Geleneksel Türk kadın giyim kuşamında bindallı. H. Koçkar, (Ed.), Halk Kültüründe Giyim Kuşam ve Süslenme Sempozyumu (319-328) Eskişehir Osmangazi Üniversitesi.
• Diler, N. K. (1996). Anadolu Girlandlı sunakları [Yayımlanmamış Doktora Tezi] Atatürk Üniversitesi.
• Diyarbakırlıoğlu, M. A. (2010). Kaybolan meslekler ve son ustalar. İstanbul Ticaret Odası.
• Gervers, V. (1982). The influence of Ottoman Turkish textiles and costume in Eastern Europe. Royal Ontario Museum Library, Technology and Art. https://ia801403.us.archive.org/19/ items/influenceofottom00gerv/influenceofottom00gerv.pdf
• Gündüz, F. ve Eray, F. (1997). Osmanlı dönemi kadın giyimleri. Türkiye İş Bankası Kültür. Kalyoncu, H. (2021). Saray nakkaşhanesinin Osmanlı kültür sanat ortamına etkileri, S. Kılıç, (Ed.), Kültür ve Sanat Tarihi, 95-116, Artikel Akademi. https://www.academia.edu/66551004/SARAY_NAKKA%C5%9EHANES%C4%B0N%C4%B0N
• Kartal, Z. (2015). Isparta müzesinde bulunan Isparta ve yörelerine ait bindallı örnekleri. A. Küçük, (Ed.), Halk Kültüründe Kadın Uluslararası Sempozyumu-I (872-894) Şanlıurfa Motif Vakfı.
• Kazan, H. (2010). XVI. Asırda sarayın sanatı himayesi, İSAR Vakfı.
• Kırımtayıf, S. (1996). XV. ve XIX. yüzyılları arasında Osmanlı saray sanatı teşkilatı [Yayımlanmamış Doktora Tezi] İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Koçak, E. (2016). Konya-Mevlâna Müzesi’nde bulunan 638 envanter numaralı Puşide Levhası. SDÜ ART-E Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat Dergisi, Kasım/Aralık’16, 9(18), 437-448.
• Koçu, R., E. (1996). Türk giyim kuşam ve süslenme sözlüğü. (2. Baskı). Güncel.
• Köklü, H. (2002). El işlemeleri. Turan.
• Küçükkurt, Ü. (2019). Afyonkarahisar Sultan Divani Mevlevihanesi ve Müzesi’nde bulunan dival işlemeli örtüler. Arış, 14, 23-41.
• Markaloğlu, Ş. (1996). Dival işleme (Sırma-Maraş işi). Özkan.
• Meriç, R. M. (1953). Türk Nakış San’atı tarihi araştırmaları vesikalar I, feyz ve demokrat. file:///C:/Users/HP/Downloads/T%C3%BCrk%20nak%C4%B1%C5%9F%20sanat%C4%B1%20 tarihi%20ara%C5%9Ft%C4%B1rmalar%C4%B1.pdf (Erişim Tarihi: 28.01.2024)
• Onuk, T. (2005). Osmanlı çadır sanatı (XVII-XIX. Yüzyıl). Atatürk Kültür Merkezi.
• Ögel, B. (1985). Türk kültür tarihine giriş V: Türklerde giyecek ve süslenme. (2. Baskı). Kültür ve Turizm Bakanlığı, 638, Başbakanlık.
• Özbel, K. (1945). El sanatları, eski el işlemeleri 12, Halk Evleri Bürosu.
• Özcan, F. (2003). Dokumalarımızın geleneksel işlemelerimizle bütünleşmesi. Ev Tekstili, 36, 34-36.
• Özdal, A. (2023). Gösterişçi tüketim kültürü etrafında güncellenen Türk kahvesi geleneği. Folklor Akademi Dergisi, 6(3), 1075-1086.
• Sürür, A. (1976). Türk işleme sanatı. Ak Yayınları Türk Süsleme Sanatları Serisi 4, Apa.
• Tezcan, H. (2001). Saray için yapılan gümüşlü, altınlı dokumalar, işlemeler. Antik Dekor Dergisi, (64), 70-78.
• Tezcan, H. (1997). Vakıf eserlerde karşılaşılan kutsal örtüler. https://acikerisim.fsm.edu.tr/xmlui/ bitstream/handle/11352/1010/Tezcan.pdf?sequence=1&isAllowed=y
• Ther, U. (1993). Türk işlemeleri-Osmanlı saray işlemelerinden Anadolu çeyiz s andıklarına.( F. Artundal, Çev.) Yeni Çığır Kitabevi.
• Uluskan, M. (2021). Ehl-i Hiref defterlerinde kayıtlı Tebrizli sanatkârlar (1526-1566) Belleten, 85(304), 849-887.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1986). Osmanlı Sarayı’nda ehl-i hiref (Sanatkârlar) defterleri. Belgeler, 11(15) 23-76.
• Yaman, B. (2008). Osmanlı saray sanatkarları-18. yüzyılda ehl-i hiref. Türk Tarih Vakfı, Yurt.
• Elektronik Kaynaklar: Url-1: Zer, TDK Büyük Türkçe Sözlük, https://sozluk.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 30.01.2024)
• Url-2: Sim, TDK Büyük Türkçe Sözlük, https://sozluk.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 02.02.2024)
• Url-3: Ravza-i Mutahhara, https://www.diyanethaber.com.tr/ravza-i-mutahhara-ne-demektir-ravza-imutahhara-neresidir (Erişim Tarihi: 03.03.2024)
• Url-4: Konya Mevlâna Müzesi, http://www.mevlanamuzesi.com/category/tekstil/page/2/ (Erişim Tarihi: 01.03.2024)