Reflection of Folklore on Modern Literary Genres: Kemal Bilbaşar and the Turkish Water Cult

Yıl 2024, Cilt: 30 Sayı: 120, 1053 - 1072, 01.11.2024

Mustafa Dere

https://doi.org/10.22559/folklor.2743

Öz

Kemal Bilbaşar (1910-1983), one of the prominent authors of Turkish literature
during the Republican era, creates a rich atmosphere in his novels by addressing
different subjects, environments, and characters from various classes. With the
concern of being a social realist writer, he meticulously examines the way people
live, think, believe, dress, eat, and drink, and their customs, traditions, and cultural
codes, much like a diligent researcher. Consequently, he develops a particular
attention to folklore elements in his works. Among these elements, the numerous
aspects related to Turkish water cult stand out as a significant part of the fiction.
The present article analyzes Kemal Bilbaşar’s ten novels, including Denizin
Cağırışı (1943), Ay Tutulduğu Gece (1961), Cemo (1966), Memo (2 Volumes,
1968-1969), Yeşil Gölge (1970), Yonca Kız (1971), Başka Olur Ağaların Düğünü
(1972), Kölelik Dönemeci (1977), Bedos (1980), and Zühre Ninem (1981) with a
thematic approach in terms of the way the Turkish water cult takes place in fiction.
Based on how Kemal Bilbaşar handles the Turkish water cult in fiction, the close
relationship he establishes with social culture in a broad sense and folklore in a
narrow sense is evaluated.

Anahtar Kelimeler

fiction, Turkish literature, Turkish novel, folklore, cult

Folklorun Modern Edebî Türlere Yansıması: Kemal Bilbaşar ve Türk Su Kültü Örneği

Öz

Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatının önemli yazarlarından biri olan Kemal
Bilbaşar (1910-1983) romanlarının kurgusunu meydana getirirken farklı konuları,
çevreleri ve farklı sınıflardan karakterleri işleyerek zengin bir atmosfer yaratır.
Toplumcu gerçekçi bir yazar olmanın getirdiği kaygıyla da bu atmosfer içerisinde
halkın; yaşayışını, düşünüşünü, inanç şeklini, giyinişini, yiyip içmesini, âdetlerini,
geleneklerini, göreneklerini, özetle bütün kültürel kodlarını titiz bir araştırmacı
gibi ele almaya gayret gösterir. Buna bağlı olarak eserlerinde halk bilimi unsurları
ile ilgili ayrı bir dikkat geliştirir. Bahsi geçen unsurlar arasında nitelik bakımından
kurgunun önemli bir parçası olarak Türk su kültü ile ilgili unsurların çokluğu
göze çarpmaktadır. Bu çalışmada, Denizin Çağırışı (1943), Ay Tutulduğu Gece
(1961), Cemo (1966), Memo (2 Cilt, 1968-1969), Yeşil Gölge (1970), Yonca Kız
(1971), Başka Olur Ağaların Düğünü (1972), Kölelik Dönemeci (1977), Bedoş
(1980) ve Zühre Ninem (1981) olmak üzere Kemal Bilbaşar’ın on romanı Türk su
kültünün kurguda yer alış şekli bakımından tematik bir yaklaşımla inceledim.
Kemal Bilbaşar’ın Türk su kültünü kurguda işleyiş tarzından hareketle geniş
anlamda toplumsal kültür; dar anlamda ise halk bilimi ile kurduğu yakın ilişki
değerlendirdim.

Anahtar Kelimeler

kurgu, Türk edebiyatı, Türk romanı, halk bilimi, kült

Etik Beyan

Araştırma ve yayın etiği beyanı: Bu makale tamamıyla özgün bir araştırma olarak planlanmış, yürütülmüş ve sonuçları ile raporlaştırıldıktan sonra ilgili dergiye gönderilmiştir. Araştırma herhangi bir sempozyum, kongre vb. sunulmamış ya da başka bir dergiye değerlendirilmek üzere gönderilmemiştir. Yazarların katkı düzeyleri: Makale tek yazarlıdır. Etik komite onayı: Çalışmada etik kurul iznine gerek yoktur. Finansal destek: Çalışmada finansal destek alınmamıştır. Çıkar çatışması: Çalışmada potansiyel çıkar çatışması bulunmamaktadır.

Kaynakça

• Acıpayamlı, O. (1978). Halkbilim terimleri sözlüğü. Türk Dil Kurumu.
• Akman, E. (2016). Türk ve dünya kültüründeki su kültü üzerine düşünceler. Kastamonu Eğitim Dergisi, 10 (1), 1-10.
• Artun, E. (2006). Anonim Türk halk edebiyatı nesri. Kitabevi.
• Aycan, İ. (1994). Ebû Süfyân. Türkiye diyanet vakfı İslâm ansiklopedisi, 10. (230-232) Türkiye Diyanet Vakfı.
• Bachelard, G. (2006). Su ve düşler-maddenin imgelemi üzerine bir deneme (O. Kunal, Çev.) Yapı Kredi.
• Bağcı, M. (2008). Kemal Bilbaşar’ın hikâyeleri, romanları ve tiyatroları üzerine bir inceleme [Yayımlanmamış doktora tezi] Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bars, M. E. (2014). Türk kültüründe ağaç kültü ve Şor kahramanlık destanlarına yansımaları. The Journal of Academic Social Science Studies, 27, 379-398.
• Baysal, N. (2020). Türk halk kültüründe su. Gece.
• Baysal, N. (2020). İnanç sistemi merkezli bir bakış ile Türk doğum geleneğinde su. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 9 (3), 1106-1124.
• Beydili, C. (2004). Türk mitolojisi ansiklopedik sözlük (E. Ercan, Çev.) Yurt.
• Bilbaşar, K. (2015a). Bedoş. Can.
• Bilbaşar, K. (2015b). Kölelik dönemeci. Can.
• Bilbaşar, K. (2015c) Yeşil gölge. Can.
• Bilbaşar, K. (2015d). Zühre ninem. Can.
• Bilbaşar, K. (2020). Ay tutulduğu gece. Can.
• Bilbaşar, K. (2021a). Cemo. Can.
• Bilbaşar, K. (2021b). Denizin çağırışı. Can.
• Bilbaşar, K. (2021c). Memo. Can.
• Çam, E. (2020). Ziyaret mekânlarında derdin dermanı su. E. Gürsoy Naskali (Ed.) Su kitabı (475-490) Kitabevi.
• Dilek, İ. (2020). Kült kavramı ve söz kültü. Bilig, 95, 47-77.
• Eliade, M. (2005). Dinler tarihi-inançlar ve ibadetlerin morfolojisi (M. Ünal Çev.) Serhat.
• Enginün, İ.(2007). Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatı. Dergâh.
• Eren, M. (2022). Ulubey (Ordu) yöresinden örneklerle Türk halk kültürü. Gece.
• Freud, S. (2022). Totem ve tabu (S. Pişkinsoy Çev.) Olimpos.
• Hançerlioğlu, O. (2000). Dünya inançları sözlüğü. Remzi.
• Huyugüzel, Ö. F. (2018). Eleştiri terimleri sözlüğü. Dergâh.
• İnan, A. (2010). Türklerde su kültü ile ilgili gelenekler (Ed. yok) 60. doğum yılı münasebetiyle Fuad Köprülü armağanı. (249-403) Türk Tarih Kurumu.
• İnan, A. (1986). Tarihte ve bugün Şamanizm-materyaller araştırmalar. Türk Tarih Kurumu.
• Karataş, A. İ. (2013). Türk İslâm kültüründe su. III. Uluslararası Bursa Su Kongresi ve Sergisi.
• Lukács, G. (2014). Roman kuramı (C. Soydemir Çev.) Metis.
• Özdemir, B. (2021). Eski çağda su kültü. Türkiye Klinikleri ve Tıp Etiği-Hukuku-Tarihi Dergisi, 29 (1), 119-125.
• Roux, J.P. (1994). Türklerin ve Moğolların eski dini (A. Kazancıgil Çev.) İşaret.
• Sakaoğlu, S. (1976). 101 Anadolu efsanesi. Damla.
• Savran, H. (2020). Türklerde suya saygı ve su kültürü, E. Gürsoy Naskali (Ed.) Su kitabı (391-403) Kitabevi.
• Stevick, P. (2004). Roman teorisi (S. Kantarcıoğlu Çev.) Akçağ.
• Tekataş, S. (2018). Kemal Bilbaşar’ın toplumsal romanlarında folklorik unsurlar [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Türk Dil Kurumu (2011). Türkçe sözlük. Türk Dil Kurumu.
• Türkyılmaz, A. (2013). İslamiyet öncesi Türklerde su kültü ve günümüze yansımaları. Bilim ve Kültür Uluslararası Kültür Araştırmaları Dergisi, 4, 83-100.
• Uçar, H. (2020). Bir kültün özellikleri: Türklerde su kültü. Kültür Araştırmaları Dergisi, 7, 24-47.
• Ülken, H. Z. (2021). Anadolu kültürü üzerine makaleler. Doğu Batı.
• Yıldız Altın, K. (2019). Kült ve kültür arasında: yeni bir kült tanımlamasına doğru. Motif Akademi Halk Bilimi Dergisi, 12 (28), 1052-1068.