Mikro-müdahaleler: Osmanlıca kadın dergilerinde kendin-yap-uygulaması (DIY) ve mimarlığın kadın failleri

Yıl 2024, Cilt: 16 Sayı: 1, 110 - 143, 30.05.2024

Damla Göre

https://doi.org/10.46655/federgi.1437004

Öz

Kadınlara yönelik Osmanlıca süreli yayınlar, kadın mücadelesinin mecrası olmakla beraber hane tezyini ile ilgili de değerli makaleler içermekteydi. Bu makalelerde; ev eşyası, mobilyalar, oda süsleri ve tefrişi tartışılıyor, iç mekânlara yapılacak küçük dokunuşlarla evleri güzelleştirmenin önemi vurgulanıyordu. Erken Cumhuriyet döneminde yayınlanan Süs mecmuası (1923-24) da öncülleri gibi ev estetiğine eğilmiş fakat dahası, yayına koyduğu kendin-yap-uygulamalarıyla ilk defa ev kadınlarına yönelik bir dekorasyon kampanyası geliştirmiştir. Bu makale, Süs mecmuasındaki kendin-yap literatürünü ve bu literatürün öne çıkardığı farklı faillik durumlarını inceleyerek (iç) mimari yayıncılığına farklı roller ve pozisyonlardan katkı sağlamış kadınları tarih yazımına kazandırmayı hedeflemektedir. Mecmuadaki çeşitli mimari meşguliyetlere odaklanan makale gerek bir ölçek gerekse yücelik ifade eden bir niteliksel durum olarak “büyüklük” (greatness) konusunu sorunsallaştırarak kadınları, mimarlık eğitimine resmî olarak erişemedikleri bir dönemde mimarlığın failleri olarak tartışmaktadır. Süs mecmuasındaki kendin-yap rehberleri, kadınların mimarlık ile küçük ölçek, mekân ve roller içinden yoğun olarak ilgilendiğini, bu ilişkilenmeleri gün yüzüne çıkarmak içinse farklı yaklaşımlar geliştirmemiz gerektiğini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Süs mecmuası, Osmanlıca kadın dergileri, Kendin-yap-uygulaması, kadın fail, iç mimari

Micro-interventions: Do-it-yourself (DIY) in Ottoman women’s journals and the female agents of architecture

Öz

The Ottoman women's periodicals played a pivotal role as a conduit for the women's movement while also offering insightful articles on house decoration. These articles discussed house artifacts, furniture, and ornaments, all the while highlighting the importance of tiny touches. Published during the early Republic period, Süs Magazine (1923–24) covered home aesthetics like its predecessors and launched an intriguing decoration campaign for women readers using do-it-yourself (DIY) applications. This article delves into the DIY literature within the magazine and examines women’s various agencies in the architectural publishing world. The article engages in a discourse about women as active participants in architecture during a time when they had no formal architectural education by critically analyzing the notion of "greatness" in terms of scale and qualitative features. The DIY guides illuminate the active involvement of women in the discipline at a smaller scale, emphasizing the necessity for diverse methodologies to unveil these nuanced interactions.

Anahtar Kelimeler

Süs Magazine, Ottoman women’s journals, Do-it-yourself (DIY), women’s agency, interior architecture

Kaynakça

• Gülistan İsmet, “Kendi Kendine Terzilik-Biçki Dersleri (tefrika)” Hanımlara Mahsus Gazete, no.338, (23 Kasım 1901): 2-3.
• Hadiye Şükrü, “Evlerimizi Süslemek İçin” Süs, no.39 (8 Mart 1924): 4.
• İsimsiz, “Paris’te 1900 Sergisi” Hanımlara Mahsus Gazete, no.257 (20 Nisan 1900): 5.
• İsimsiz, “Kadın Mimar” Hanımlara Mahsus Gazete, no.320 (18 Temmuz 1901): 6.
• İsimsiz, “Kadınların İnşa Ettiği Bir Bina” Hanımlara Mahsus Gazete, no.379 (26 Eylül 1902): 4.
• İsimsiz-a, “Oda Süsleri”, Süs, no.8 (4 Ağustos 1923): 5.
• İsimsiz-b, “Bir Hanım Yazı Odası”, Süs, no.14 (15 Eylül 1923): 4.
• İsimsiz-a, “Kapak” Süs, no.41 (22 Mart 1924): 1.
• İsimsiz-b, “Evlerimizi Nasıl Döşemeliyiz?” Süs, no.44, (12 Nisan 1924): 8.
• İsimsiz-c, “Evlerimizi Nasıl Tefriş Edelim?” Süs, no.46 (26 Nisan 1924): 5.
• İsimsiz-d, “Evlerimizi Nasıl Tefriş Edelim?” Süs, no.47 (3 Mayıs 1924): 8.
• İsimsiz-e, “Evlerimizi Nasıl Tefriş Edelim?”, Süs, no.48 (10 Mayıs 1924): 4.
• İsimsiz-f, “Ev Kadını”, Süs, no.53 (14 Haziran 1924): 10.
• Mehmet Rauf, “Tezyinat-ı Beytiyye: Paris Sergisi’nde Bing’in Evi” Mehasin no.3 (16 Kasım 1908): 4.
• Muazzez Yusuf, “Bizde Kadın: Dünkü ve Bugünkü” Süs, no.42 (29 Mart 1924): 12.
• Necibe Süreyya, “Evlerimizi Süsleyelim”, Süs, no.39 (8 Mart 1924): 3.
• Nezihe Hamdi, “Kadın Cemiyet Hayatına Nasıl Girmelidir”, Kadınlar Dünyası, no.181 (6 Temmuz 1918): 3.
• Afetinan, Ayşe. Mimar Koca Sinan (Ankara: Ayyıldız Matbaası, 1968).
• Akagündüz, Ümüt. “1918-1928 Yılları Arasında Yayımlanan Kısa Ömürlü Osmanlıca Kadın Dergileri Hakkında Bir Değerlendirme” Kebikeç, no. 34 (2012): 323-346.
• Celal Akasoy. Kendi İşini Kendin Gör. (İstanbul: Hürriyet Yayınları, 1979).
• Akyürek, Göksun. Bilgiyi Yeniden İnşa Etmek: Tanzimat Döneminde Mimarlık, Bilgi ve İktidar (İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2011).
• Baydar, Gülsüm. “Tenuous Boundaries: Women, Domesticity and Nationhood in 1930s Turkey” The Journal of Architecture 7, no. 3 (1 January 2002): 229-244.
• Beetham, Margaret. A Magazine of Her Own?: Domesticity and Desire in the Woman’s Magazine, 1800-1914 (Londra: Routledge, 1996).
• Berktay, Fatmagül. Tarihin Cinsiyeti (İstanbul: Metis Yayınları, 2018).
• Bilim, Mühendislik ve Teknolojide Kadın Araştırmaları ve Uygulama Merkezi (KAUM), “İTÜ Kadın-Erkek Sayıları” https://www.kaum.itu.edu.tr/tr/hakkimizda/itu-kadin-erkek-sayilari-2018-2019-2/ [Son erişim tarihi: 15 Eylül 2022]
• Celal Akasoy. Kendi İşini Kendin Gör (İstanbul: Hürriyet Yayınları, 1979).
• Chattopadhyay, Swati. “Architectural History or a Geography of Small Spaces?” Journal of the Society of Architectural Historians 81, no. 1 (March 1, 2022): 5–20.
• Çakır, Serpil. Osmanlı Kadın Hareketi (İstanbul: Metis Yayınları, 2016).
• Çon, Esra. “A Decollete Journal for the Ottoman Turkish Women: “Süs” (16 June 1339 (1923) - 26 July 1340 (1924)” (Doktora tezi, Boğaziçi Üniversitesi, 2007).
• Edwards, Clive. ‘“Home Is Where the Art Is”: Women, Handicrafts and Home Improvements 1750-1900” Journal of Design History 19, no. 1 (2006): 11-21.
• Erkarslan, Özlem Erdoğdu. “Turkish Women Architects in the Late Ottoman and Early Republican Era, 1908–1950” Women’s History Review 16, no. 4 (September 1, 2007): 555–75.
• Exertzoglou, Haris. “The ‘Woman Question’ in the Greek (Post)-Ottoman Transition Period” Clio. Women, Gender, History, no. 48 (2018): 79–100.
• Frierson, Elizabeth. “Mirrors Out, Mirrors In: Domestication and Rejection of the Foreign in the Ottoman Women’s Magazines 1875-1908” Women, Patronage and Self-Representation in Islamic Societies. Ed. D. Fairchild Ruggles, (New York: State University of New York Press, 2000), 177-204.
• Gelber, Steven M. “Do-It-Yourself: Constructing, Repairing and Maintaining Domestic Masculinity” American Quarterly 49, no. 1 (1997): 69-72.
• Güler, Turgut. Taşı Yenen Adam Mimar Koca Sinan’ın Romanı (İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2018).
• Kandiyoti, Deniz. ‘Bargaining with Patriarchy’ Gender and Society 2, no. 3 (1988): 274–90.
• Koç, Muhammet. “Mehmed Rauf’un Yayıncılık Faaliyetleri ve Hayal-i Cedid Gazetesi” A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED], no. 57 (2016): 1717–41.
• Konyalı, İbrahim Hakkı. Mimar Koca Sinan (İstanbul: Ekspres Basımevi, 1948).
• Köse, Yavuz. Dersaadet’te Tüketim (1855-1923) (İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2016).
• Kuban, Doğan. Sinan: An Architectural Genius (Bern: Ertuğ & Kocabıyık, 1999).
• Loos, Adolf. Ornament and Crime: Thoughts on Design and Materials (Londra: Penguin Books, 2019).
• Nochlin, Linda. “Why Have There Been No Great Women Artists? (1971)” Women, Art, and Power: And Other Essays. (Londra: Harper & Row Publishers, 1989), 145–78.
• Ritchie, Rachel et al. (eds.) Women in Magazines: Research, Representation, Production and Consumption (New York & Londra: Routledge, 2016).
• Salim Koçak, Sevinç. Mimar Sinan Nasıl Büyük İnsan Oldu? (İstanbul: Kaynak Yayınları, 2014).
• Thys-Senocak, Lucienne. Ottoman Women Builders: The Architectural Patronage of Hadice Turhan Sultan (Londra: Routledge, 2016).
• Sunay, Simla. “Neden Mimarlık ve Kadın Çalışmaları” TMMOB Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi, 7 Aralık 2018. http://www.mimarist.org/neden-mimarlik-ve-kadin-calismalari/ [Son erişim tarihi: 15 Ağustos 2022]
• Toprak, Zafer. “Türkiye’de Müstehcen Avam Edebiyatı (1908-1928)” Toplumsal Tarih, no. 285 (Eylül 2017): 50-63.
• Toprak, Zafer. Türkiye’de Kadın Özgürlüğü ve Feminizm (1908-1935). (İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2022).
• Türkün Dostoğlu, Neslihan. Leman Cevat Tomsu: Türk Mimarlığında Bir Öncü 1913-1988. (İstanbul: Mimarlar Odası Yayınları, 2017).
• Ünalan, Yasemin. “Mehmed Rauf’un Kadın Dergileri: Mehasin ve Süs” (Doktora tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007).
• Watson, Matthew. “Do-It-Yourself” International Encyclopedia of Housing and Home. Ed. Susan J. Smith, (San Diego: Elsevier, 2012), 371-375.
• Willis, Julie. “Invisible Contributions: The Problem of History and Women Architects” Architectural Theory Review 3, no. 2 (November 1998): 57–68.