GELENEĞİN DİJİTAL KÜLTÜR ORTAMINA AKTARIMI BAĞLAMINDA “ÂŞIKLAR KAHVESİ”

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 1, 12 - 24, 30.04.2023

Ramazan Sezgin

https://doi.org/10.55666/folklor.1224129

Öz

Kahvehaneler, âşıklık geleneğinin en önemli icra mekânıdır. Âşıklar bu mekânlarda saz çalmakta, türkü söylemekte ve hikâye anlatmaktadır. 16. yüzyıldan bugüne kadar kahvehaneler bahse konu olan işlevlerini koruyarak sürdürmüştür. 16. yüzyıldan günümüze kadar geleneksel âşık kahvehaneleri varlıklarını devam ettirmesine karşın günümüzde bu kahvehaneler kaybolma tehlikesi ile karşı karşıyadır. Kahvehanelerde oluşan bu durum âşıklık geleneğini olumsuz şekilde etkilemektedir. Âşıklar, kahvehane ortamında icralarını gerçekleştiremediği gibi gerçekleştirebilecek bir başka mekân da bulamamışlardır. Düzenlenen kimi etkinlikler, anma programları vb. gibi dar icra alanlarında nadir bir şekilde icralarını gerçekleştirmektedirler. Medya ortamının gelişmesi ve âşıkların bu ortamı tanımaları ile -tabir yerinde olursa- âşıklar için yeni bir çağ başlamıştır. Bu açıdan medya ortamı, âşıkların icralarını sergileyebilecekleri, kendilerini tanıtabileceği bir bağlam rolünü üstlenmiştir. Özellikle internet ortamı ve onun ürünü olan sosyal medya bahse konu olan durumda etkili olmuştur. Bu kapsamda âşıklar, icralarını medya ortamında gerçekleştirmeye başlamış, bu ortamda birlik oluşturarak âşıklık geleneğini yaşatmayı ve gelecek kuşaklara aktarmayı amaçlamışlardır. Dijital ortamlardan birisini teşkil etmesinin yanında dünyada yaygın bir şekilde kullanılan sosyal medya platformu olan Facebook’ta, 23 Şubat 2011’de kurulan ve Âşık Cemal Divanî ile Hacer Alioğlu Yakuti’nin sahibi olduğu “Âşıklar Kahvesi” adlı grup/sayfa da âşık kahvehanesi geleneğinin yaşatılması amacına hizmet etmektedir. Bu grup, kaybolmaya yüz tutan geleneksel âşık kahvehanelerini folklorun yeni araştırma sahası, âşıklık geleneğinin yeni icra bağlamı olan internet ortamında yaşatmaya çalışmaktadır. Geleneğin güncellenmesi veya yeni bir ortama aktarımı bağlamında değerlendirilebilecek olan “Âşıklar Kahvesi”, birçok avantajı birlikte getirmektedir. Bu şekliyle âşıklar, icralarını gerçekleştirmekte, örgütlenmekte, birbirleri ve halkla iletişim kurmakta, ücretsiz bir şekilde icralarını daha fazla kişiye ulaştırmak ve kendilerini tanıtmak gibi avantajları elde etmiş olmaktadırlar. Ayrıca yine bahse konu olan ortamda canlı yayınlar aracılığıyla geleneğin yaşama ve yaşatılmasına hizmet etmektedirler. Bu kapsamda çalışma içerisinde, “Âşıklar Kahvesi” hakkında elde edilen veriler yorumlanarak bilgi verilmeye çalışılmış, geleneksel âşık kahvehaneleri ile “Âşıklar Kahvesi”nin benzer ve farklı yönleri mevzubahis edilmiştir. Bütün bunlardan yola çıkılarak ele alınan konu bağlamında kimi önerilere yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Folklor, Âşıklar Kahvesi, Âşıklık Geleneği, Kahvehane, Dijital Kültür Ortamı

"Âşıklar Kahvesi" in the Context of Transfer of Tradition to Digital Cultural Environment

Öz

Coffeehouses are the most important performance venues of the minstrel tradition. The minstrels play saz, sing folk songs and tell stories in these places. From the 16th century until today, coffeehouses have maintained their functions. Although the traditional minstrel coffeehouses have continued their existence from the 16th century to the present, these coffeehouses are in danger of disappearing today. This situation, which occurs in coffee houses, also negatively affects the tradition of minstrelsy. As the minstrels could not perform their performances in the coffeehouse environment, they could not find another place to perform. Some events, commemoration programs, etc. They rarely perform in narrow performance areas such as With the development of the media environment and the minstrels' recognition of this environment, a new era has begun for the minstrels, if the phrase is correct. In this respect, the media environment has become a context where minstrels can exhibit their performances and introduce themselves. Especially the internet environment and its product, social media, have been effective in the aforementioned situation. In this context, the minstrels started to perform their performances in the media environment and aimed to keep the minstrel tradition alive and transfer it to the next generations by creating unity in this environment. In addition to being one of the digital environments, the group/page called “Âşıklar Kahvesi”, which was founded on February 23, 2011 and owned by Âşık Cemal Divanî and Hacer Alioğlu Yakuti, on Facebook, a widely used social media platform in the world, keeps the tradition of the minstrel coffee house alive. serves its purpose. This group is trying to keep the traditional minstrel coffeehouses that are on the verge of disappearing alive on the internet, which is the new research area of folklore and the new performance context of the minstrel tradition. “Âşıklar Kahvesi”, which can be evaluated in the context of updating the tradition or transferring it to a new environment, brings many advantages together. In this way, the minstrels perform their performances, organize themselves, communicate with each other and the public, and gain advantages such as conveying their performances to more people free of charge and promoting themselves. In addition, they serve to live and keep the tradition alive through live broadcasts in the mentioned environment. In this context, in the study, the data obtained about “Âşıklar Kahvesi” has been interpreted and information has been tried to be given, and similar and different aspects of traditional minstrel coffeehouses and "Aşıklar Kahvesi" have been discussed. Based on all these, some suggestions are given in the context of the subject discussed.

Anahtar Kelimeler

Folklore, Âşıklar Kahvesi, Minstrely Tradition, Coffeehouse, Dijital Cultural Environment

Kaynakça

• ALEV, E. (2014). Âşık Kahvehânelerinden Sosyal Paylaşım Sitelerine Âşıklık Geleneği. Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• BALKAYA, A. (2013). “Mekân Poetikası Bağlamında Âşık Kahvehaneleri ve Âşık Üzerinde Kimi Fonksiyonlarrı”. Turkish Studies, C. 8, S. 1, 881-889.
• BAŞARAN, U. (2021). “Nostalji-Kültür İlişkisi ve 21. Yüzyıl Türk Halk Şiirinde Nostaljik Unsurlar Üzerine Bir Değerlendirme”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, C. 14, S. 34, 636-651.
• BOSTAN, İ. (2001). “Kahve”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 24, 202-205.
• ÇELİK, A. (2019). “Kimlik, Ötekilik ve Mekân İlişkisi Kapsamında Billur Köşk Masalları’nda Toprak Sembolizmi”. Prof. Dr. Mehmet Arslan’a Armağan. (Hzl.: Hacı İbrahim Delice vd.), Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, 753-758.
• ÇEVİK, M. (2015). “Televizyon Dizileri Halk Hikâyelerinin Modern Şekli Midir?”. Millî Folklor, C. 27 S. 106, 34-46.
• ÇOBANOĞLU, Ö. (2018). “Halkbiliminde Yeni Paradigmalar Bağlamında İnternet Folkloru”. 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri (Genel Konular), 121-126, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü.
• DURMAZ, U. (2020). “Bir Mekânın Anatomisi: Halk Edebiyatı Ürünlerinin Yaratma ve İcra Ortamı Olarak Kahvehaneler”. Uluslararası Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, C. 3, S. 4, 110-129.
• DÜZGÜN, D. (1995). “Erzurum’da Âşık Kahvesi Geleneği”. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, S. 1, 15-22.
• DÜZGÜN, D. (2005). Erzurum’da Kahvehaneler ve Âşık Kahvehanesi Geleneği. İstanbul: Aktif Yayınevi.
• DÜZGÜN, D. (2011). “Âşık Kahvehanesinin Fonksiyonlarındaki Gelişim ve Değişimin Geleneğe Etkileri”. Somut Olmayan Kültürel Miras Yaşayan Aşık Sanatı Uluslararası Sempozyum Bildirileri (Hzl.: M. Öcal Oğuz ve Selcan Gürçayır Teke) 263-272, Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Halkbilimi Araştırma ve Uygulama Merkezi (THBMER) Yayınları.
• DÜZGÜN, D. (2017). “Âşık Edebiyatı”, Türk Halk Edebiyatı El Kitabı. (Ed.: M. Öcal Oğuz), 287-344, Ankara: Grafiker Yayınları.
• EKİCİ, M. (2011). “Âşıklık Geleneğinin Güncel Sorunları”. Somut Olmayan Kültürel Miras Yaşayan Âşık Sanatı Sempozyum Bildiri Kitabı. (Ed.: Öcal Oğuz ve Selcan Gürçayır), 7-15, Ankara: Gazi Üniversitesi THBMER Yayınları.
• FİDAN, S. (2017). Âşıklık Geleneği ve Medya Endüstrisi -Geleneksel Müziğin Medyadaki Serüveni, Ankara: Grafiker Yayınları.
• GÜLÜM, E. (2018). “Dijital İletişim Teknolojileri Aracılı Bir Folklorik Deneyim Alanı Olarak Sanal Ortam”, Millî Folklor, S. 119, 127-139.
• GÜMÜŞ, Ş. (2022). “Somut Olmayan Kültürel Mirasın Elektronik Kültür Ortamına Aktarımı: Kukuli Müziklerinde Kültürel Unsurlar”. RumeliDE Journal of Language and Literature Studies, S. 26, 292-505.
• GÜVENÇ, A. Ö. (2014). “İnternet Folkloru Üzerine Önerilen Bir Terim: E-Folklor”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 18, S. 2, 31-46.
• GÜVENÇ, A. Ö. (2019). “Günümüz Âşıklarının Sanata Yönelme ve Yetişme Şekilleri Üzerine Tespitler”. Toroslardan Tanrı Dağlarına Türk Halkbiliminin Ulu Çınarı Prof. Dr. Ali Berat Alptekin Armağanı, (Ed.: Esma Şimşek vd.), 611-618, Konya: Kömen Yayınları.
• KÖPRÜLÜ, F. (1999). Edebiyat Araştırmaları, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• ÖLÇER ÖZÜNEL, E. (2019). “Geleneğin Geleceği: Somut Olmayan Kültürel Miras Unsuru Olarak Âşıklık”. AHBV Edebiyat Fakültesi Dergisi, S. 1, 39-45.
• ÖZDEMİR, E. (2016). “Sosyo-Kültürel Bir Müzik İcra Ortamı Olarak Âşık Kahvehaneleri ve Bursa Âşıklar Kahvesi”. Rast Müzikoloji Dergisi, C. 4, S. 1, 1153-1165.
• ÖZDEMİR, N. (2015). Medya Kültür ve Edebiyat. Ankara: Grafiker Yayınları.
• SAKAOĞLU, S. (2005). “Kahve, Kahvehane ve Erzurum’da Âşık Kahvehaneleri”. Türk Dili: Dil ve Edebiyat Dergisi, S. 648, 490-493.
• SEZGİN, R. (2022). “İnternet Ortamında Âşık Cemal Divanî”. Culture and Civilization, C. 1, S. 3, 59-77.
• TAŞLIOVA, M. M. (2014). “Stüdyoya Taşınan Âşıklık veya ‘Stüdyo Tipi’ Âşıklığa Doğru: Sözlü <Doğal> ve Dijital <Elektronik> İcra Yapıları Üzerinde Mukayese”. Türkbilig, S. 27, 79-104.
• UMURBERK, İ. ve DAŞDEMİR, Ö. (2017). “Âşık Şiirinde Yeni Ölçü Denemeleri ve Az Kullanılan Ölçüler: Âşık Sadık Miskini Örneği”. Alınteri Sosyal Bilimler Dergisi, S. 2, 59-73.
• VURAL, T. ve Yakuti, H. A. (2015). Âşık Cemal Divanî-Gönlümün Gözyaşları. Ankara: Bizim Büro Matbaacılık.
• YAŞAR, A. (2019). “Kahvehane”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. EK-2, 3-5.
• İnternet Kaynakları
• URL-1: https://www.youtube.com/watch?v=f8-2KcwDl1I (Erişim: 13.05.2022).
• URL-2: https://www.facebook.com/135821156471777/photos/1162236937163522/ (Erişim: 16.05.2022).
• URL-3: https://www.facebook.com/groups/asiklarkahvesi (Erişim: 13.05.2022).
• URL-4: https://www.facebook.com/groups/169700543077126/user/100008039250971/ (Erişim: 13.05.2022).
• URL-5: https://www.facebook.com/groups/169700543077126/user/816048608/ (Erişim: 13.05.2022).
• URL-6: https://www.facebook.com/groups/169700543077126/user/100005893570863/ (Erişim: 13.05.2022).
• URL-7: https://www.facebook.com/groups/asiklarkahvesi/files (Erişim: 14.05.2022).
• URL-8: https://www.facebook.com/photo/?fbid=10159109119314183&set=g.169700543077126 (Erişim: 13.05.2022).
• URL-9: https://www.facebook.com/photo/?fbid=4566752326731315&set=g.169700543077126 (Erişim: 13.05.2022).
• URL-10: https://www.facebook.com/photo/?fbid=783241928923283&set=g.169700543077126 (Erişim: 13.05.2022).
• URL-11: https://www.facebook.com/photo/?fbid=10157953865444183&set=g.169700543077126 (Erişim: 13.05.2022).
• URL-12: https://www.facebook.com/photo/?fbid=10156497981144183&set=g.169700543077126 (Erişim: 13.05.2022).
• URL-13: https://www.facebook.com/asikcemal.divani/videos/3700957183310838/ (Erişim: 13.05.2022).
• URL-14: https://www.facebook.com/groups/asiklarkahvesi/posts/1562865093760657/ (Erişim: 13.05.2022).
• URL-15: https://www.facebook.com/groups/asiklarkahvesi/posts/1306855016028334/ (Erişim: 13.05.2022).
• URL-16: https://www.facebook.com/photo/?fbid=2700631806657353&set=g.169700543077126 (Erişim: 13.05.2022).
• URL-17: https://www.facebook.com/asikcemal.divani/videos/1829769977096244/ (Erişim: 14.05.2022)
• URL-18: https://www.facebook.com/asikcemal.divani/videos/3700957183310838/ (Erişim: 14.05.2022).