FOLKLORIC FUNCTIONS OF URBAN SPACES: THE CASE OF ÇANAKKALE

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 3, 1032 - 1048

Mustafa Dinç , Mehmet Ali Yolcu

https://doi.org/10.55666/folklor.1542429

Öz

21st century folklore studies also focus on urban culture and bring new perspectives to the rural-based traditional understanding by addressing the cultural and social dynamics of modern urban life, which has evolved to the present day, especially after the Industrial Revolution. With this understanding called urban folklore, social life, tradition-belief-ritual components, urban culture and the places where these are kept alive in cities that do not contain a homogeneous social structure can be interpreted together and the common values that constitute urban identity can be interpreted. With the assumption that Çanakkale has a rich cultural texture due to its historical development, migration movements and the influence of different ethnic groups, this study examines the folkloric functions of urban spaces in Çanakkale in detail. The streets, squares, historical buildings and other urban spaces in Çanakkale serve as a store of cultural memory for the people of the city. These places contribute to the preservation of the collective memory of the city not only with their physical presence, but also with the stories, memories and social interactions they contain. In particular, the study reveals the folkloric meanings of certain places of Çanakkale in the daily life of the people and how these places function as “memory places”. In addition, these places create a sense of belonging for the people of the city with their social and cultural meanings, and the continuity of urban culture is ensured through these meanings. Urban spaces play an important role in strengthening social belonging and building a bridge between the past and the present. The study analyses the functions of urban folklore through urban spaces in Çanakkale and examines the effects of these functions on modern communication tools and urban transformation processes. This analysis provides clues on how the cultural identity of the city is shaped and aims to set an example for further studies on urban folklore and urban spaces. In this context, recreational spaces such as recreation areas, cafes and parks in Çanakkale contribute to the social dynamics of the city, while at the same time reinforcing individuals' feelings of socialisation and social belonging. Museums, bookstores and historical sites come to the fore in terms of the city's educational and tradition transmission function; these spaces play an important role in transmitting urban culture to future generations. In the context of spaces that support social institutions and ceremonies, open spaces such as Cumhuriyet Square and İskele Square come to the forefront, while the city's economic function spaces are formed by areas such as Çarşı Street, Friday Bazaar, Köprübaşı, Demircioğlu Street, which are the centre of the city's trade and service activities. In addition, it has been revealed that the squares and parks in the city are also areas where social movements such as protest demonstrations are staged.

Anahtar Kelimeler

Urban Spaces, Urban Folklore, Function, Memory, Çanakkale

Proje Numarası

-

KENTSEL MEKÂNLARIN FOLKLORİK İŞLEVLERİ: ÇANAKKALE ÖRNEĞİ

Öz

21.yüzyıl folklor çalışmaları, kent kültürüne de odaklanmakta ve özellikle Sanayi Devrimi sonrasında hareketlenerek günümüze evirilen modern şehir hayatının kültürel ve sosyal dinamiklerini de ele almak suretiyle kırsal temelli geleneksel anlayışa yeni perspektifler kazandırmaktadır. Kent folkloru adı verilen bu anlayışla homojen bir toplumsal yapı içermeyen kentlerde yaşayan sosyal hayat, gelenek-inanç-ritüel bileşenleri, kent kültürü ve bunların canlı tutulduğu mekânlar bir arada ele alınarak kentli kimliği oluşturan müşterek değerler yorumlanabilmektedir. Çanakkale’nin tarihsel gelişimi, göç hareketlilikleri ve farklı etnik grupların etkisiyle zengin bir kültürel dokuya sahip olduğu ön kabulüyle ele alınan bu çalışma, Çanakkale kentinde kentsel mekânların folklorik işlevlerini ayrıntılı bir şekilde incelemektedir. Çanakkale’deki caddeler, meydanlar, tarihi yapılar ve diğer kentsel mekânlar, kent halkı için birer kültürel hafıza deposu işlevi görmektedir. Bu mekânlar, sadece fiziksel varlıklarıyla değil, aynı zamanda barındırdıkları hikâyeler, anılar ve sosyal etkileşimlerle de kentin kolektif belleğinin korunmasına katkıda bulunur. Çalışma, özellikle Çanakkale'nin belirli mekânlarının halkın günlük yaşamındaki folklorik anlamlarını ve bu mekânların “hafıza mekânları” olarak nasıl işlev gördüğünü ortaya koymaktadır. Ayrıca, bu mekânlar, sosyal ve kültürel anlamları ile kent halkı için bir aidiyet duygusu yaratmakta ve bu anlamlar üzerinden kent kültürünün devamlılığı sağlanmaktadır. Kentsel mekânlar hem toplumsal aidiyeti güçlendiren hem de geçmiş ile günümüz arasında bir köprü kuran önemli bir rol üstlenmektedir. Çalışmada, Çanakkale özelinde kent mekânları üzerinden kentsel folklorun işlevleri analiz edilerek, bu işlevlerin modern iletişim araçları ve kentsel dönüşüm süreçleri üzerindeki etkileri de incelenmiştir. Bu analiz, kentin kültürel kimliğinin nasıl şekillendiğine dair ipuçları sunmakla birlikte kent folkloru ve kentsel mekânlar konusunda daha sonraki çalışmalara da örneklik etmeyi hedeflemektedir. Bu bağlamda Çanakkale’deki rekreasyon alanları, kafeler ve parklar gibi eğlence mekânları, kentin sosyal dinamiklerine katkıda bulunurken aynı zamanda bireylerin sosyalleşme ve toplumsal aidiyet duygularını pekiştirmektedir. Kentin eğitim ve gelenek aktarımı işlevine yönelik olarak ise müzeler, kitapçılar ve tarihi alanlar öne çıkmakta; bu alanlar, kent kültürünü gelecek kuşaklara aktarmada önemli bir rol oynamaktadır. Toplumsal kurumlar ve törenlere destek veren mekânlar bağlamında ise Cumhuriyet Meydanı ve İskele Meydanı gibi açık alanlar ön plana çıkmaktayken kentin ekonomik işlevli mekânlarını kentin ticaret ve hizmet faaliyetlerinin merkezi olan Çarşı Caddesi, Cuma Pazarı, Köprübaşı, Demircioğlu Caddesi gibi alanların oluşturduğu tespit edilmiştir. Ayrıca, kentteki meydanların ve parkların, protesto gösterileri gibi toplumsal hareketlerin de sahnelendiği alanlar olarak belirdiği ortaya çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kentsel Mekânlar, Kent Folkloru, İşlev, Hafıza, Çanakkale

Etik Beyan

Çalışma Etik Kurul Belgesi gerektirecek bir araştırma yöntemiyle inşa edilmemiştir. Dolayısıyla etik kurul belgesine ihtiyaç bulunmamaktadır.

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

Kaynakça

• AÇA, M. ve Yolcu, M. A. (2017). “Folklorda Örtük ve Bozuk İşlev”, Folklor/Edebiyat, C.23, S.90, 49-60.
• AÇA, M. (2018a). “Kent Folkloruna Yöneliş ve Trabzon Kent Kültüründe Pazarcı Folklorunun Yeri”, Gaziantep University Journal of Social Sciences, C.17, S.1, 95-112.
• AÇA, M. (2018b). “Folklore Studies and the Urban Culture in Turkey”. Turkic People Through the Ages and Lands (Ed.: Marzena Godzinska ve Kamila Barbara Stanek). 4th International Congress of Turkology 21-23 September 2016, Warsaw/Poland, 250-257.
• ALTINKAYNAK, E. ve AŞKAROĞLU, V. (2024). “Folklorun İşlevleri Üzerine Eleştirel Bir Çözümleme”. Folklor/Edebiyat, C.30, S.119, 607-620.
• ASLAN, E. (2023). “Kent Folkloru Nedir?” Kuramsal Yaklaşımlar Işığında Kent Folkloru. (Ed.: Erkan Aslan). Konya: Çizgi Kitabevi, 49-54.
• ASSMANN, J. (2015). Kültürel Bellek: Eski Yüksek Kültürlerde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik. (Çev.: Ayşe Tekin). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• ATABAY, M. (2012). “Çanakkale’de Nüfusun Yapısı, Niteliği ve Göçler”. Aşklar, Savaşlar, Kahramanlar ve Çanakkale. (Haz. Filiz Özdem). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 409-427.
• BASCOM, W. (2010). “Folklorun Dört İşlevi”. (Çev.: F. Çalış) Halkbiliminde Kuram ve Yaklaşımlar 2. (Ed. Selcen Gülçayır). Ankara: Geleneksel Yayıncılık, 1-86.
• BAŞGÖZ, İ. (1996). “Protesto: Folklorun Beşinci İşlevi (Fonksiyonu)”. Folkloristik Umay Günay Armağanı. (Ed.: Özkul Çobanoğlu ve Metin Özarslan) Ankara: Akçağ Yayınları.
• BOOKCHIN, M. (1999). Kentsiz Kentleşme Yurttaşlığın Yükselişi ve Çöküşü, (Çev.: Burak Özyalçın), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• CHILDE, G. (2006). Kendini Yaratan İnsan İnsanın Çağlar Boyu Gelişimi, (Çev.: Filiz Ofluoğlu). İstanbul: Varlık Yayınları.
• Çanakkale Valiliği İl Planlama ve Koordinasyon Müdürlüğü (2020). Sayılarla Çanakkale. http://www.canakkale.gov.tr/dosyalar-ve-veriler-yatirim-ve-istatistik [09.02.2020]
• DEMİRSEREN ÇÖL, Ş. (1998). Kentlerimizde Kimlik Sorunu ve Günümüz Kentlerinin Kimlik Derecesini Ölçmek İçin Bir Yöntem Denemesi, Doktora Tezi, İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• DERDİÇOK, N. S. (2023). Kent ve Kadın Türk Kültüründe Gün Olgusu. Çanakkale: Hars Akademi Yayınları.
• DÜNDAR, M. (2019). Çanakkale’de İki Levanten Evi: Vitalis Konağı ve Whittall Konağı. Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı. S. 26, 303-329.
• ERSÖZ, D. (2019). “Toplu Ulaşım Folkloru: İzmir Kent Dolmuş Örneği”. 9.Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri Genel Konular, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 127-132.
• ERTEN, İ. (2012). “Çanakkale Yerleşim Kültürü”. Aşklar, Savaşlar, Kahramanlar ve Çanakkale. (Haz. Filiz Özdem). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 385-407.
• HARVEY, D. (2016). Sosyal Adalet ve Şehir. (Çev.: Mehmet Moralı). İstanbul: Metis Yayınları.
• HAYTA, Y. (2016). “Kent Kültürü ve Değişen Kent Kavramı”. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C.5, S.2, 165-184.
• İLHAN, M. E. (2018). Kültürel Bellek: Sözlü Kültürden Yazılı Kültüre Hatırlama, Halkbilimsel Bir Yaklaşım Denemesi. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• KARATAŞ, M. (2021). “Erken Cumhuriyet Dönemi’nde Çanakkale’nin Kentsel Gelişimi (1923-1950)”. Tarih ve Günce Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Dergisi, S.8, 39-56.
• KELEŞ, R. (2002). Kentleşme Politikası. Ankara: İmge Kitabevi.
• KÖRPE, R. (2008). “Troas Bölgesi’nin Eskiçağ Tarihi”. Çanakkale Tarihi C.1. (Ed.: Mustafa Demir). İstanbul: Değişim Yayınları, 337-410.
• KURT, N. (2011). “Kent Hizmetlerinin Geleceğinde Kentsel Sorumluluklar ve Kent Kültürünün Geliştirilmesi Stratejileri”. Yönetim Bilimleri Dergisi, C.9, S.2, 261-278.
• LYNCH, K. (2014). Kent İmgesi. (Çev.: İrem Başaran). İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• METİN, E. (2006). “Kent Folkloruna Bir Örnek: Doktor Folkloru”, Milli Folklor Dergisi, S. 71, 34-39.
• MUMFORD, L. (2007). Tarih Boyunca Kent. (Çev.: G. Koca ve T. Tosun), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• NORA, P. (2006). Hafıza Mekânları. (Çev.: Mehmet Emin Özcan). Ankara: Dost Kitabevi.
• OĞUZ, M. Ö. (2001). “Kentlerin Oluşumu ve Gelişimi Süreçlerinde Türk Halkbilimi”. Milli Folklor Dergisi, S.52, 46-49.
• OĞUZ, M. Ö. (2007). “Folklor ve Kültürel Mekân”. Milli Folklor Dergisi, S.76, 30-32.
• OĞUZ, M. Ö. (2019). Paldır Kültür Kentleşmeler. Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• SAM, N. (2018). Kent, Toplum, Kültür. Bursa: Ezgi Kitabevi.
• ŞAHİN, G. (2021). “Cumhuriyet Dönemi Çanakkale’sinde Gündelik Yaşamın Belirleyicisi Olarak Eğlence Mekânları (1923-1973)”. Kültür Araştırmaları Dergisi, S.11, 29-48.
• TOLUN, V. (2012). Osmanlı’nın Akdeniz’e Açılan Kapısı Çanakkale. Aşklar, Savaşlar, Kahramanlar ve Çanakkale. (Haz. Filiz Özdem). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 11-161.
• ÜNLÜ, T. S. (2017). Kent Kimliğinin Oluşumunda Kentsel Bellek ve Kentsel Mekân İlişkisi: Mersin Örneği. Planlama Dergisi, C. 27, S.1, 75-93.