An Example of the Anatolian-Turkish Legend in the Light of Turkish Social Norms: The Bride Stones Legend

Year 2025, Issue: 36, 149 - 172, 30.06.2025

Hasan Ali Diken

Abstract

Social life necessitates relations between individuals and communities. Social norms reveal expectations from the individual, community and society. It is necessary to state some patterns are determined by social norms in proportion to the responses to expectations. Demands for compliance with the main rules determined by the society within the framework of collective consciousness constitute a supervisory mechanism. The essence of this mechanism is based on social norms. The common feature of social norms, are listed as manner, usage, precedent, custom, tradition, observance, moral and fashion, is the “sanction" element which is a trigger for social control and includes a series of punishments or rewards that enable social norms to persist. So, the general order that should exist in society is preserved. Social norms contain an infrastructure is explained to a nation through the opportunities provided by the culture. It is useful to state in this infrastructure, it also includes narratives. Narratives, as products of oral tradition, contain qualities point to social norms. Legends are also well-known narratives. Legends have been told since the earliest times deal with extraordinary events have certain messages intended to be given to the societies from where they emerged. In this study, the aspects of the Bride Stones Legend, one of the Anatolian Turkish legends that reflect Turkish social norms will be emphasized. Aspects of the legend demonstrate binding qualities for social norms of the Turkish nation will be listed. As a result, the legend mostly include negative sanctions by the society will be revealed.

Keywords

Social norms , legends , Turkish social norms , Anatolian-Turkish legends , The Bride Stones Legend.

TÜRK SOSYAL NORMLARI IŞIĞINDA BİR ANADOLU-TÜRK EFSANESİ ÖRNEĞİ: GELİN TAŞLARI EFSANESİ

Abstract

Toplumsal yaşam süreci, bireyler ve topluluklar arasında vuku bulan sosyal ilişkilerin sistemli olarak yürütülmesi için kimi sosyal normları lüzumlu kılmaktadır. Sosyal normlar; birey, topluluk ve toplum nezdinde birtakım beklentileri ortaya çıkarmaktadır. Beklentilere verilen cevaplar nispetinde bazı davranış örüntülerinin sosyal normlar vasıtasıyla belirlendiğini ifade etmek gerekmektedir. Kültürel köklerden kaynaklanan bir anlayışa istinaden, kolektif bilinç çerçevesinde toplumca tayin edilen başlıca kurallara uyulması yönündeki birtakım istekler, düzenleyici ve denetleyici bir mekanizma oluşturmaktadır. Mekanizmanın özü ise sosyal normlardan hareketle tesis edilmektedir. Genel görüş içerisinde; örf, âdet, teamül, anane, gelenek, görenek, töre ve moda olarak sıralanan sosyal normların müşterek özelliği “yaptırım” unsurudur. Bu, sosyal denetimi tetikleyici bir unsur olmakla birlikte, sosyal normların süreklilik göstermelerine vesile olan bir dizi cezayı veya ödülü kapsamaktadır. Böylelikle toplumda lazım gelen genel düzen korunmaktadır. Sosyal normlar, bünyelerinde bir millete sözlü kültür ortamının sunduğu olanaklarla anlatılan ve öğretilen bir altyapı barındırmaktadır. Bu altyapı dâhilinde, belli başlı anlatılara da yer verildiğini dile getirmekte yarar vardır. Anlatılar, sözlü geleneğin ürünleri olarak, içeriklerinde sosyal normlara işaret eden belirli nitelikler bulundurmaktadır. Efsaneler de bu tür anlatılar arasında yer almaktadır. Nitekim insanlığın en eski dönemlerinden itibaren söylenegelen ve olağanüstü olayları veya durumları konu edinen efsanelerde, içinden çıktıkları toplumlara verilmesi amaçlanan belli mesajlar vardır. Bu çalışmada, Anadolu sahası Türk efsanelerinden biri olan Gelin Taşları Efsanesi’ne ait Erzurum ve Giresun varyantlarının Türk sosyal normlarını yansıtan tarafları üzerinde durulacaktır. Dolayısıyla Gelin Taşları Efsanesi’nin Türk milletine ait bir kısım sosyal normları bağlayıcı vasıflar gösteren yanları sıralanacaktır. Sonuçta, ilgili efsanenin Türk toplumu tarafından ekseriyetle olumsuz yaptırımlar içeren yönleri ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Keywords

Sosyal normlar , efsaneler , Türk sosyal normları , Anadolu-Türk efsaneleri , Gelin Taşları Efsanesi.

References

• ALPTEKİN, A. B. (2012). Efsane ve Motifleri Üzerine. Ankara: Akçağ Yayınları.
• ATALAY, B. (1985). Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi (C. I). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• AYVA, A. (2001). “Prof. Dr. Saim Sakaoğlu’nun Efsane Araştırmaları”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 9: 365-391.
• BORATAV, P. N. (2015). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
• BOSTANCI. B. (2010). “Toplum ve Kültür”. Sosyolojiye Giriş (3. Baskı) (ed. İlhan Sezal). İstanbul: Beta Yayıncılık, 106-132.
• ÇOBANOĞLU, Ö. (2003). “Türk Folklorunda ‘Kaybolan Otostopçu Hayalet Kız’ Efsanesi”. Türkbilig, 6: 41-55.
• ÇOBANOĞLU, Ö. (2010). Halk Edebiyatına Giriş (2. Baskı) (ed. Halit Biltekin). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• ÇOBANOĞLU, Ö. (2015). Türk Halk Kültüründe Memoratlar ve Halk İnançları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• DÉGH, L. (2001). Legend and Belief: Dialectics of a Folklore Genre. Bloomington and Indianapolis: Indiana University Press.
• ELÇİN, Ş. (1998). Halk Edebiyatına Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
• EMECEN, F. (2008). “Mitler ve Gerçekler Arasında: Giresun’da Seyyid Vakkas Efsanesi ve Giresunlu Seyyid Mehmet Paşa”. Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 77-92.
• ERGİN, M. (1964). Dede Korkut Kitabı (Metin-Sözlük). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• ERGİN, M. (2011). Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• EROĞLU, E. (2015). “Geçmişten Günümüze Sosyal Normlar”. Akademik Bakış Dergisi, 299-308.
• EROL ÇALIŞKAN, Ş. S., BAŞARAN, C. B. (2017). “Türkmen Efsanelerinde Vatana İhanet ve Cezası”. İdil, 6/34: 1715-1733.
• EYUBOĞLU, İ. Z. (1988). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. İstanbul: Sosyal Yayınlar.
• FEYZİOĞLU, N. “Gelin Kayası Efsaneleri ve Taş Kesilme Motifi Üzerine Bir Değerlendirme”. Gazi Türkiyat, 1 (9): 115-133.
• GEORGES, A. R. (1971). “The General Concept Assumptions to be Reassessed”. American Folk Legend: A Symposium 1969 (ed. Wayland D. Hand). Los Angeles: University of California Press: 1-19.
• GÜNGÖR, E. (1990). Tarihte Türkler. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• GÜNGÖR, E. (1999). Kültür Değişmesi ve Milliyetçilik. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• İLGEN, A. (1999). “İslamlık Öncesi Türk Toplumlarında İktisadî ve İçtimaî Yapı”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2: 97-110.
• JASON, H. (1968). About the “Historical” and the “Local” Legends and Their Relatives. California: The RAND Corporation.
• KAFESOĞLU, İ. (1998). Türk Millî Kültürü. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• KARATAŞ, H. (2018). Halk Hukuku Uygulamaları ve Sürgün Gelinler. İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• KOCA, S. (2002). “Eski Türklerde Sosyal ve Ekonomik Hayat”. Türkler (C. 3). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• NAR, M. Ş. (2013). “Kültürel Hukuk: Geleneksel Kontrol Mekanizmaları”. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 108: 273-290.
• ÖGEL, B. (1988). Türk Kültürünün Gelişme Çağları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• ÖGEL, B. (2014). Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• ÖNAL, M. N. (2021). “Efsanelerin Geçmişi, Bugünü ve Geleceği”. Bitig MSKÜ Edebiyat Fakültesi Dergisi, 1: 70-94.
• ÖRNEK, S. V. (2016). Türk Halkbilimi. Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
• SABUNCU, Ö. (2007). “Hz. Peygamber ve Anne-Baba Sevgisi”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17/17: 229-241.
• SAKAOĞLU, S. (1976). 101 Anadolu Efsanesi. İstanbul: Damla Yayınevi.
• SAKAOĞLU, S. (1980). Anadolu-Türk Efsanelerinde Taş Kesilme Motifi ve Bu Efsanelerin Tip Kataloğu. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• SAVAŞ, H. (2017). “Türk Efsanelerinde Karşılaşılan Tabuların Tasnifine Dair Bir Deneme”. Uluslararası Afro-Avrasya Araştırmaları Dergisi, 4: 163-174.
• SEYİDOĞLU, B. (1985). Erzurum Efsaneleri: Erzurum’da Belli Yerlere Bağlı Olarak Derlenmiş Efsaneler Üzerine Bir İnceleme. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• TEZCAN, M. (1993). Sosyoloji’ye Giriş: Temel Kavramlar. Ankara: TDFO Yayınları.
• TURAN, T., GÖKŞEN, C. (2023). “Dinî Nitelikli Giresun Efsanelerinde Anlatının Sözdizimi”. Millî Folklor, 18: 131-143.
• TÜRK DİL KURUMU (2005). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• USEEV, N. (2019). “Manas ve Dedem Korkut Destanlarındaki Bazı Epitetlerin Karşılaştırılması”. Dünya Kültür mirası Dede Korkut Uluslararası Sempozyumu (25-27 Nisan 2019 / Bayburt) Bildiri Kitabı (ed. Ferdi Güzel, Turgay Kabak). Bayburt: Bayburt Üniversitesi Dede Korkut Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayını, 89-104.
• YEŞİLDAL, Ü. Y. (2015). Er Töştük Destanı (İnceleme-Metin). (Yayımlanmamış doktora tezi). Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• YILDIZ, N. (1995). Manas Destanı ve Kırgız Kültürü ile İlgili Tespit ve Tahliller. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• YURTESER, S. T., ERDİ, S. (2007). Dîvânü Lugâti’t-Türk – Mahmûd el-Kâşgarî. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• YEŞİLYURT, N. (2018). “Dede Korkut Hikayelerinde İhanet Motifi Üzerine”. International Journal for Linguistic, Literary and Cultural Research, III/5: 87-98.
• VELİYEV, K. (1989). Destan Poetikası (haz. Halil Açıkgöz). İstanbul: Türkiyat.
• VESELOVSKİY, A. N. (1940). İstoriçeskaya Poetika. Leningrad.
• ZİYA GÖKALP, (1976). Türk Töresi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.