Reasons for Denial According to Late Ottoman Scholars

Year 2025, Volume: 6 Issue: 1, 21 - 43, 20.03.2025

Talha Komay

Abstract

A detailed examination of the approaches developed within the science of Kalam towards the problem of denial has a critical role in understanding and strengthening the world of belief and thought of today's Muslim societies. In this context, in our study, we aimed to benefit from the experiences of Islamic thinkers, especially the Kalamists, who were the first to deal with the idea of absolute denial when it entered Ottoman Turkey, in order to solve the problem in question. The article examines how atheistic currents of thought, which began to show their influence in the Islamic world in the last period of the Ottoman Empire, spread to Islamic societies and the main reasons for this spread. It covers the ways in which philosophical currents such as materialism, positivism, and naturalism originating from Europe entered the Islamic geography in the 19th and 20th centuries and the approaches of the Ottoman scholars towards these new ideas. In addition, the acceptance processes of philosophical currents with atheistic characteristics in society under the influence of Western ideas that emerged during this period were analyzed. In the first part of the study, the process of the introduction of the idea of denial to Turkey and the determination of the works written on this subject will be determined. In the second section, firstly the definition of the phenomenon of denial will be emphasized and the problem that is intended to be explained with denial in our study will be explained. Then, the psychological, sociological and cognitive dimensions of the idea of absolute denial will be analyzed and classified through the identified works. As a result, it is emphasized that these reasons for disbelief identified by the Islamic scholars of the period can contribute to the understanding of the problems of belief experienced in today's Islamic world.

Keywords

Kalam, Ottoman, Türkiye, Denial, Reasons for Denial

Son Dönem Osmanlı Alimlerine Göre İnkar Nedenleri

Abstract

İnkar problemine yönelik olarak Kelam ilmi içerisinde geliştirilen yaklaşımların detaylı bir şekilde incelenmesi, günümüz Müslüman toplumlarının inanç ve düşünce dünyasının anlaşılması ve güçlendirilmesi açısından kritik bir role sahiptir. Bu kapsamda çalışmamızda, bahse konu problemin çözümü adına, mutlak inkar düşüncesinin Osmanlı Türkiyesi’ne girişiyle beraber, onunla ilk muhatap olan başta Kelamcılar olmak üzere İslam düşünürlerinin tecrübelerinden faydalanmayı amaçladık. Makalede, Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminde İslam dünyasında etkisini göstermeye başlayan ateistik düşünce akımlarının, İslam toplumları üzerinde nasıl yayılma alanı bulduğunu ve bu yayılmanın temel nedenleri incelenmektedir. XIX. ve XX. yüzyılda Avrupa kaynaklı materyalizm, pozitivizm, natüralizm gibi felsefi akımların İslam coğrafyasına giriş yollarını ve Osmanlı ulemasının bu yeni fikirler karşısındaki yaklaşımlarını konu almaktadır. Ayrıca, bu dönemde ortaya çıkan Batıcı düşüncelerin etkisiyle ateist karakter taşıyan felsefi akımların toplumda kabul görme süreçleri analiz edilmiştir. Çalışmanın ilk bölümünde, inkar düşüncesinin Türkiye'ye giriş süreci ve bu konuda telif edilen eserlerin tespiti yapılacaktır. İkinci bölümde, öncelikle inkar olgusunun tanımı üstünde durularak, çalışmamızda inkar ile anlatılmak istenen problem açıklanacaktır. Sonrasında ise, tespit edilen eserler üzerinden mutlak inkar düşüncesinin psikolojik, sosyolojik ve bilişsel boyutları analiz edilecek ve sınıflandırılacaktır. Sonuç olarak, dönemin İslam alimleri tarafından tespit edilen bu inançsızlık nedenlerinin günümüz İslam dünyasında yaşanan inanç sorunlarının anlaşılmasına katkı sağlayabileceği vurgulanmıştır.

Keywords

Kelam, Osmanlı, Türkiye, İnkar, İnkar Nedenleri

References

• Abduh, M. (1909). Bugünkü Müslümanlar Yahut Müslümanlığa Müslümanlarla İhticac (M. A. Ersoy, Çev.). Sebilürreşad (Sırat-ı Müstakim), 1(25), 393-397.
• Akgün, M. (1988). Metaryalizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Etkileri. Başbakanlık Basımevi.
• Ayni, M. A. (2014). Reybilik, Bedbinlik, La-İlahilik Nedir? Tevfik Fikret’in Tarih-i Kadim’ine Bir Cevap. Çizgi Kitabevi.
• Bolay, S. H. (1979). Türkiye’de Ruhçu ve Maddeci Görüşün Mücadelesi. Töre - Devlet Yayınevi.
• Bulğen, M. (2016). Osmanlı Yeni İlm-i Kelâmında Materyalizm Eleştirileri. Bilimname : Düşünce Platformu, 30, Article 30.
• Coşkun, İ. (2014). İslam Düşüncesinde İnkar Problemi. Hikmetevi Yayınları.
• Çetin, İ. (2002). İman ve İnkârın Rasyonel Değeri. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XI(1), Article 1.
• Edip, E. (1908). Anlaşamadık Hala Da Anlaşamıyoruz. Sebilürreşad (Sırat-ı Müstakim), 1(10), 159-160.
• Ertuğrul, İ. F. (1928). Maddiyun Mezhebinin İzmihlali. Orhaniye Matbaası.
• Ertuğrul, İ. F. (2017). Kitâb-ı İzâle-i Şükûk. Çizgi Kitabevi.
• Ferid, İ. (2012). İbtal-i Mezheb-i Maddiyyun. Çizgi Kitabevi.
• Günaltay, M. Ş. (1339). Felsefe-i Ula: İspat-ı Vacip ve Ruh Nazariyeleri. Evkaf-ı İslamiyye Matbaası.
• Hakkı, M. İ. (1910). Din-i İsaâmiyye Ulum ve Fünun. Sebilürreşad (Sırat-ı Müstakim), 3, 352.
• Harputi, A. el-. (2016). Kelam İlmine Giriş. Çelik Yayınevi.
• Harputizade, H. M. E. (2014). Red ve İsbat. Çizgi Kitabevi.
• Hilmi, Ş. F. A. (2012). Huzur-u Akl-ü Fende Maddiyyun Meslek-i Dalaleti. Çizgi Kitabevi.
• Hilmi, Ş. F. A. (2016). Hangi Meslek-i Felsefeyi Kabul Etmeliyiz? Darü’l-Fünun Efendilerine Tahriri Konferans. Çizgi Kitabevi.
• Hilmi, Ş. F. A. (2018). Allah’ı İnkar Mümkün müdür? Yahud Huzur-ı Fende Mesalik-i Küfür. Çizgi Kitabevi.
• İzmirli, İ. H. (2018). Yeni İlm-i Kelam. Ankara Okulu Yayınları.
• Kazım, Ş. M. (2002). Külliyat – Dini İçtimai Makaleler. Ankara Okulu Yayınları.
• Korlaelçi, M. (2018). Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi. Kadim Yayınları.
• Kutluer, İ. (1992). Batılılaşma. İçinde TDV İslam Ansiklopedisi (C. 5). Türkiye Diyanet Vakfı.
• Nursi, B. S. (2010). Lemalar. Altınbaşak Neşriyat.
• Nursi, B. S. (2010). Sözler. Altınbaşak Neşriyat.
• Nursi, B. S. (2013). Mektubat 1. Altınbaşak Neşriyat.
• Nursi, B. S. (2013). Mektubat 2. Altınbaşak Neşriyat.
• Nursi, B. S. (2015). Mesnevi-i Nuriye. Hayrat Neşriyat.
• Özdinç, R. (2016). Son Dönem Osmanlı Düşüncesinde Yeni İlm-i Kelâm Literatürü. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, XIV(27), Article 27.
• Özervarlı, M. S. (2019). Kelamda Yenilik Arayışları: 19. Yüzyıl Sonu-20. Yüzyıl Başı (TDV İslâm Araştırmaları Merkezi; 282). İSAM Yayınları.
• Sevinç, K. (2016). Psikososyal Açıdan İnançsızlığın Oluşum ve Gelişimi [Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü]. http://ktp2.isam.org.tr/detayilhtezt.php? navdil=tr&tidno=24316&tarama=kenan+sevin%C3%A7 Sinanoğlu, M. (t.y.). İman. TDV İslâm Ansiklopedisi. Geliş tarihi 01 Aralık 2024, gönderen https://islamansiklopedisi.org.tr/iman Tanrıkulu, S. (2022). Modern Mısır’da Nübüvvet Tartışmaları. Fecr Yayınları.
• Vecdi, M. F. (1909a). Hadîka-i Fikriye [1]: Mukaddime ((Ersoy), Mehmet Akif, Çev.). Sebilürreşad (Sırat-ı Müstakim), 2(27), 12-13.
• Vecdi, M. F. (1909b). Hadîka-i Fikriye [2]: İmanın Her Devirdeki Hali ((Ersoy), Mehmet Akif, Çev.). Sebilürreşad (Sırat-ı Müstakim), 2(29), 42-44.