KUR’ÂN’DA TİCARETİN UHREVÎ BOYUTU

Year 2019, Volume: 7 Issue: 1, 101 - 124, 30.06.2019

Cengiz Güneş

Abstract

Kur’ân’ın
neredeyse her sayfasında zikredilen âhiret inancına göre, dünya hayatı bir gün son
bulacaktır. Dünya hayatından sonra sonsuza kadar yaşanılacak olan ahiret hayatının
kazanılması ya da kaybedilmesinde insanın bu dünyadaki sergilediği tutum ve
davranışlar belirleyici olacaktır. Bu bağlamda insanın dünyadaki imtihan
alanlarından biri de ticarettir. Kur’ân;
ticareti sadece dünyevî bir uğraş görmemiş, ticaretin uhrevî boyutundan söz
etmiştir. Kur’ân ücret, kâr, kazanç, zarar, ziyan, hasar gibi alım satımla
ilgili birçok kavramı ticarî söylem üzerinden uhrevî alana taşımıştır. Hatta
dünyevî ticaretteki kazançtan daha fazla uhrevî ticaretteki kazanca dikkat
çekmiştir. Ayrıca bu dünyada işlediğimiz her fiili, her ibâdeti, kısaca maddî
manevî her tutum ve davranışı âhirette ücreti ödenecek bir yatırım aracı olarak
görmüştür. Buna göre; dünyevî gayelerle yapılan ticaret insanı uhrevî
kazanımlardan alıkoymamalıdır. Bu makalede, ticaretin Kur’ân perspektifinde
uhrevî yönü ele alınmaya çalışılmış ve bunun yanında ahirette en çok kazanç
getirecek yatırımlardan can ve malla Allah yolunda cihad, infak ve karz-ı
hasenden bahsedilmiştir. 

Keywords

Kur’ân, Uhrevî Ticaret, Cihad, İnfak, Karz-ı Hasen

References

• Abduh, Muhammed - Rıza, Muhammed Reşit. Tefsîrü’l-menâr (Tefsîru’l-Ḳurʾâni’l-Hakîm). 12 Cilt. Kahire: Dâru’l-Fikr, 1923.
• Abdulbâkî, Muhammed Fuâd. “Ba‘s”. el-Mu‘cemü’l-müfehres li-elfâzi’l-Ḳurʾâni’l-Kerîm. 21; 201; 775. el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1982.
• Aclûnî, Ebu’l-Fidâ İsmail b. Muhammed b. Abdilhâdî. Keşfu’l-hafâ ve müzîlü’l-ilbâs. Thk. Abdulhamîd Hindâvî. 2 Cilt. Kahire: el-Mektebetü’l- Asriyye. Beyrut, 2000.
• Akpınar, Ali. “Kur’ân’ın Ticarî Söylemleri”. İlim ve Hayat 95 (Eylül 2008): 7-9.
• Apaydın, H. Yunus. “Karz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24: 520. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Atay, Hüseyin. “Kur’ân’a Göre İnanç Esasları”. Birinci Kur’ân Sempozyumu 1994. Ankara: Bilgi Vakfı Yayınları, 1994.
• Aydar, Hidayet. “Kur’an-ı Kerîm’de Ticaret”. Din ve Hayat: İstanbul Müftülüğü Dergisi 10 (2010): 8-10.
• Beşer, Faruk. Güncel Meseleler ve Dînî Çözümler. İstanbul: Nûn Yayınları, 2013.
• Beydavî, Abdullah b. Ömer b. Muhammed. Tefsîru envâri’t-tenzîl ve esrâri’t-te’vîl. Thk. Muhammed Abdurrahman el-Marʿaşî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Bilmen, Ömer Nasûhî. Hukûku İslâmiyye ve Istılâhâtı Fıkhiyye Kâmusu. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınları, 1985.
• Buladı, Kerim. “Kuran ve Hadislerde Ticaret”. Diyanet İlmi Dergi 40/1 (2004): 63-90.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Rûḥu’l-beyân. Trc. Abdullah Öz v.dğr., 10 Cilt. İstanbul: Damla Yayınları, 2012.
• Cessâs, Ebûbekr Ahmed b. Ali er-Râzî. Ahkâmu’l-Ḳurʾân, Thk. Muhammed es-Sâdık Kamhâvî. 5 Cilt. Beyrut: 1992.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâil İbn Hammâd. “Myl”. Tâcu’l-luġa ve sıḥâḥi’l-Arabiyye. Nşr. Ahmed Abdulğafûr Attâr. 4: 1821. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyin, 1990.
• Coşkun, Ahmet. “Kur’ân-ı Kerim’in Dünya ve Âhirete Bakışı”, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (1987): 268.
• Çağrıcı, Mustafa. “İnfâk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22: 289. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Çeker, Orhan. “Mecellede Ele Alınmayan Üç Konu”. Ahmet Cevdet Paşa Sempozyumu. Ankara: TDV Yayınları, 1997.
• Çelik, Ömer. “Kur’ân-ı Kerim Penceresinden Ekonominin Sürdürülebilirliğinin Temel Dinamikleri”. Akademik Bakış 10 (2006): 3.
• Derveze, M. İzzet. et-Tefsîru’l-hadîs. Trc. Muharrem Önder. 7 Cilt. İstanbul: Ekin Yayınları, 1998.
• Duman, M. Zeki. “İnfâka Dâir (Zengin - Fakir İlişkilerinde Âdap)”. Diyanet Dergi 21/3 (1985): 43-46.
• Durmuş, Abdullah. “Fıkıhta Karz (Ödünç) Sözleşmesinde Vade Şartının Bağlayıcılığı Meselesi”. İslâm Hukûku Araştırmaları Dergisi 16 (2010): 315-330.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân el-Endelüsî. el-Baḥrü’l-muḥît. 8 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Ebû Zehra, Muhammed. İslâm’da Savaş Kavramı. Trc. Cemal Karaağaçlı. İstanbul: Fikir Yayınları, 1985.
• Ebu’s-Suûd, Muhammed b. Muhammed. İrşâdü’l-akli’s-selîm. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Mushaf, ts.
• Ekin, Yunus. “Dünyevîleşmeye Bir Çözüm Olarak İnfâk Anlayışı”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6 (2002): 77-102.
• Erdem, Ekrem. “İslam ve Piyasa Üzerine Düşünceler”. İslam ve Çalışma Hayatı Ulusal Sempozyumu [25-27 Kasım-2005]. İzmir İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları (2008): 260.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukûk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Rağbet Yayınları, 1998.
• Ferâhidî, Ebu Abdurrahman el-Halil b. Ahmed. Kitabu’l-ʿayn. Thk. Mehdî el-Mahzûmî-İbrahim es-Sâmerâî. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-A’lemî li’l-Matbuat, 1988.
• Ebû Hâmid Muhammed b. Ahmed et-Tûsî el-Gazzâlî, İhyâu ulûmi’d-dîn. Trc. Ahmed Serdaroğlu. 4 Cilt. İstanbul: Bedir Yayınevi, 1985.
• Gencer, Bedri. “Ticaretin Kalbine Yolculuk”, Reyhan Dergisi 2/38 (2015): 33-34. Gül, Ali Rıza. “İslâm İktisat Düşüncesinin Kur’ân’daki Temelleri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 51/2 (2010): 27-78.
• Güneş, Cengiz. Kur’ân’da Sevgi. Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi, 2000.
• Hançerlioğlu, Orhan. Ekonomi Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1993.
• Izutsu, Toshihiko. Kur’ân’da Allah ve İnsan. Trc. Süleyman Ateş. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1975.
• İbn Abbâd, Ebu’l-Kâsım İsmâil. “Myl”. el-Muḥît fi’l-luġa. Nşr. Muhammed Hasen Al Yasin. 10: 359. 11 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb li’l-Melâyin, 1994.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. Tefsîru’t-taḥrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Dâru’t-Tûnisiyye, 1984.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdulhak b. Gâlib el-Endelûsî. el-Muḥarreru’l-vecîz fî tefsiri’l-Kitâbi’l-ʿAzîz. 8 Cilt. Doha: y.y. 2007.
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen. “Myl”, Kitâbu cemhereti’l-luġa. Thk. Remzi Münîr Ba’lbek. 3: 987. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyin, 1987.
• İbn Hacer, Şerefuddîn Ahmed b. Ali el-Askalânî. Fethul-bârî bi şerhi sahîhi’l-Buhârî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.
• İbn Kesîr, Ebu’1-Fidâ. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. Thk. Sâmî İbn Muhammed İbn Abdirrahmân İbn Selâme. 8 Cilt. Riyâd: Dâru’t-Taybe, 1999.
• İbn Manzûr, Muhammd b. Mükrim. “Emn”. Lisânü’l-ʿArab. Nşr. Emin Muhammed Abdulvehhâb - Muhammed es-Sadık el-Ubeydî. 14: 304-307. 15 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1996.
• İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali. Zâdu’l-mesîr fî ilmi’t-tefsîr. 9 Cilt. Beyrut: el-Mektebu’l-İslâmî, 1404/1984.
• İsfehânî, Rağıb. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1986.
• Kallek, Cengiz. Sosyal Servet. İstanbul: Klasik Yayınları, 2015.
• Karaman, Hayreddin - Çağrıcı, Mustafa - Dönmez, İ. Kâfi - Gümüş, Sadrettin. Kur’ân Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.
• Karaman, Hayreddin - Çağrıcı, Mustafa - Dönmez, İ. Kâfi - Gümüş, Sadrettin. Kur’ân-ı Kerim ve Açıklamalı Meâli. İstanbul: Yeni Şafak Yayınları, 2007.
• Kâsımî, Muhammed Cemalüddin. Meḥâsinü’t-te’vîl. 17 Cilt. B.y.: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabî. 1957.
• Kaya, Ayhan. “Teori ve Pratik Açıdan İnfâk ve Îsâr Ahlâkı”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/1 (2003): 305-317.
• Kısa, Mahmut. Kısa Açıklamalı Kur’ân-ı Kerim Meali. 2. Baskı. Konya: Armağan Kitaplar Yayınları, 2008.
• Köylü, Mustafa. “Kur’ân’ın İnsanlığa Getirdiği Değerler ve Hedefler”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24-25 (2007): 84.
• Kubat, Mehmet. Kur’ân’da Tevhid. İstanbul: Şafak Yayınları, 1994.
• Kurt, Abdurrahman. İslâm Çalışma Ahlâkı. Bursa: Emin Yayınları, 2009.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʿ li-aḥkâmi’l-Ḳurʾân. 24 Cilt. Beyrut: 1952.
• Kutub, Seyyid. Fî zılâli’l-Ḳurʾân. Kâhire: Dâru’ş-Şurûk, 2003.
• Mevdûdî Ebu’l-Alâ. Tefhîmu’l-Kur’ân. Trc. Muhammed Han Kayanî - Yusuf Karaca - Nazife Şişman - İsmail Bosnalı - Ali Ünal - Hamdi Aktaş. 7 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 1996.
• Muhsin, Atavî. Fıkhu’t-Ticâra ve Âdâbihâ. Beyrut: 2005.
• Nesefî, Ebu’l-Berakât Abdullah b. Ahmed. Medârîku’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl. Thk. Seyyid Zekeriyya. 4 Cilt. yy, ts.
• Nesefî, Ömer. İslâm İnancının Temelleri Akâid. Trc. M. Seyyid Ahsen. 12. Baskı. İstanbul: Bayrak Yayınları, 1992.
• Okumuş, Mesut. “Kur’ân’a Göre Dünya Âhiret İlişkisi”. (VIII. Kur’an Semozyumu, Günümüz Dünyasında Müslümanlar, Yozgat 2005.) Ankara: Fecr Yayınları, (2006): 126-128.
• Özdemir, Ahmet. “Karz Akdinin Mahiyeti ve Fâizli İşlemleri Önleme Fonksiyonu”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/1 (2012): 125.
• Özdeş, Talip. “Ahlâk Vahiy İlişkisi ve Kur’ân’da İmân-Amel-Ahlâk Bütünlüğü”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/2 (2006): 13.
• Özdeş, Talip. “Kur’ân Işığında Global Ekonominin Parametrelerine Farklı Bir Bakış”. İslâmî Araştırmalar Dergisi 16/4 (2003): 572.
• Özel, Ahmet, “Cihat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7: 527. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Râzî, Muhammed b. Hüseyin Fahruddin. et-Tefsîru’l-kebîr (Mefâtîḥu’l-ġayb). 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• Sâbûnî, Muhammed Ali. Safvetü’t-tefâsîr. İstanbul: Dâru’l-Ensâr, 1987.
• Sinanoğlu, Mustafa. “İmân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12: 212. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Soyalan, Mehmet Yaşar. Elmalılı Tefsirinde Kur’ânî Terimler ve Deyimler. İstanbul: Ağaç Yayınları, 2003.
• Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahman b. Ebi Bekr. Lübâbu’n-nukûl fî esbâbi’n-nuzûl. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 2002.
• Şener, Mehmet. “İslâm Hukûkunda Karz-ı Hasen”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (1989): 393.
• Tabatabâî, Muhammed Huseyn. el-Mîzân fî tefsîri’l-Kur’ân. 21 Cilt. Beyrut: 1997.
• Taberî, Muhammed İbn Cerîr. Câmiu’l-beyân an te’vili âyi’l-Ḳurʾân. Thk. Abdullah İbn Abdu’l-Muhsin et-Türkî. 24 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Hicr, 2001.
• Tarhan, R. Bülent. Bir Olgu Olarak Yolsuzluk: Nedenler, Etkiler ve Çözüm Önerileri. Ankara: 2006.
• Tok, Ahmet. İslâmî Finans Sistemi Çerçevesinde Sukuk (İslâmî Tahvil) Uygulamaları, Katılım Bankaları ve Türkiye Açısından Değerlendirmeler. Ankara: 2009.
• Topoğlu, Emre. “Modüler İktisat Setrüktürüne Göre Ödünç İlişkisi. (İslâm Ekonomisinde Karz-ı Hasen Örneği)”. Akademik Bakış Dergisi 34 (2013): 1-11.
• Uğur, Hüsamettin. “Türkiye’nin Yolsuzlukla Mücadele Enstrümanları”. Türkiye Barolar Birliği Dergisi 98 (2012): 303, 308.
• Uludağ, Süleyman. İslâm’da Emir ve Yasakların Hikmeti. Ankara: TDV. Yayınları, 1988.
• Uslu, T. Azmi. Yeni Hukûk Lügatı ve Hukûk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Site Kitabevi, 1964.
• Wallerstein, Immanuel. Tarihsel Kapitalizm. Trc. Necmiye Alpay. 4. Basım. İstanbul: Metis Yayınları, 2006.
• Yavuz, Ömer Faruk. “Kur’ân Perspektifinde Dünya - Âhiret Bütünlüğü”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 6/3 (2006): 172-178.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dîni Kur’ân Dili. 10 Cilt. İstanbul: Eser Yayınları, 1979.
• Zebîdî, Muhibbiddîn Ebu’l-Feyd Seyyid Muhammed Murteza. “Emn”. Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-Ḳāmûs. 19: 441-445. Nşr. Ali Şeyri, 20 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1994.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl. Meâni’l-Kur’ân ve i’râbuh. 5 Cilt. Beyrut: Âlemu’l-Kütüb, 1988.
• Zemahşerî, Cârullah Muhammed b. Ömer. el-Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳı ġavâmiżi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, ts.
• Zuhaylî, Vehbe. et-Tefsîru’l-münîr fi’l-akîde ve’ş-Şerîa’ ve’l-menhec. 17 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 2009.