MÜTAREKE İSTANBULUNDA BİR SİYASİ CİNAYET: KARABAĞLI BEHBUD HAN CEVANŞİR’İN ŞEHİT EDİLMESİ VE TORLAKYAN DAVASI

Year 2021, Volume: 7 Issue: 1, 18 - 33, 26.02.2021

Sezai Balcı , Selcan Alperay Eraslan

https://doi.org/10.46849/guiibd.876029

Abstract

Azerbaycan Cumhuriyeti’nin kuruluşunda önce İçişleri, daha sonra da Ticaret ve Sanayi Nazırı olarak önemli rol üstlenen devlet adamlarından biri de Behbud Han Cevanşir’dir. Sovyet Azerbaycan’ı kurulduktan sonra 1921 yılında Neriman Nerimanof tarafından petrol hakkında araştırma yapmak üzere gönderildiği Almanya’ya gitmek üzere İstanbul’a gelen Cevanşir, 18 Temmuz 1921 gecesi Beyoğlu’nda Pera Palas Oteli önünde Taşnak üyesi Misak Torlakyan tarafından suikastle katledilmiştir. Torlakyan, İngiliz Divan-ı Harbi’nde yapılan yargılama sonucunda idam cezasına çarptırılmasına rağmen, akıl sağlığı yerinde olmadığı gerekçesiyle tahliye edilerek yurt dışına kaçırılmıştır. Bu makale, katledilmesinin 100. yıldönümünde Torlakyan Davası olarak anılan Behbud Han Cevanşir cinayetini incelemeyi amaç edinmiştir.

Keywords

Behbud Han Cevanşir, Misak Torlakyan, Haydar Rıfat, Azerbaycan

A POLITICAL MURDER IN ARMISTICE PERIOD ISTANBUL: THE ASSASINATION OF KARABAĞLI BEHBUD HAN JAVANSHIR AND THE TORLAKYAN CASE

Abstract

One of the statesmen who took an active role in the establishment of Azerbaijan Republic first as an interior minister and after that as a minister of trade and industry is Behbud Han Javanshir. After the declaration of the Soviet Azerbaijani rule; Javanshir, who came to Istanbul in 1921 on the way to Germany to where he was sent by Neriman Nerimanov in order to do research on oil, was assassinated by Dashnak member Misak Torlakyan in front of the Pera Palace Hotel in Beyoğlu on the night of July 18, 1921. Although Torlakyan was sentenced to death as a result of the Trial of the British Court of War, he was evacuated and abducted abroad on the grounds that he was mentally ill. This article aims to examine the event of the assassination of Behbud Han Javanshir which is also known as Torlakyan Caseon the 100th anniversary of this slaughter.

Keywords

Behbud Han Javanshir, Misak Torlakyan, Haydar Rıfat, Azerbaycan

References

• Ağaoğlu, A. (2010). Mütareke ve Sürgün Hatıraları, (Yay. Haz. Ertan Eğribel-Ufuk Özcan), İstanbul: Doğu Kitabevi.
• Ağaoğlu, S. (1969). Babamın Arkadaşları, Üçüncü Baskı, İstanbul: Baha Matbaası.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). (1921). Dahiliye Nezareti, (DH. İ. UM), No: 20-28/14/53.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). (1921). Hariciye Siyasi, (HR. SYS), No: 2467/41.
• Başkan, Ö. F. (2013). Ermeni Komiteleri, (Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kahramanmaraş.
• Bogosian, E. (2016). Nemesis Operasyonu, (Çev. Önder Seçkin), İstanbul: Kalkedon Yay.
• Çulcu, M. (1990). Ermeni Entrikalarının Perde Arkası Torlakyan Davası, İstanbul: Kastaş Yay.
• Duman, Ö. (2004/2005). “Mütareke İstanbulu’nda Ermeni Faaliyetleri”, Ermeni Araştırmaları, XVI-XVII, http://www.eraren.org/index.php?Lisan=tr&Page=DergiIcerik&IcerikNo=15 (E.T. 10/06/2018).
• Durukoğlu, S. S. (2015). “Türklerin Uğradığı İşkence, Sürgün, Katliam ve Soykırımlar Sözlüğü”, AKRA Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, VII/Eylül, s. 211-258.
• Ehmedova, F. (2010). “Cumhuriyet Döneminde Azerbaycan’da Yasama ve Yürütme (1918-1920)”, Büyük Devletler Kıskacında Bağımsız Azerbaycan (1918-1920), (Ed. Qıyas Şükürov-Vasif Qafarov), İstanbul: IQ Kültür Sanat Yay., s. 288-297.
• Güneş, İ. (1997). Türk Parlamento Tarihi I. ve II. Meşrutiyet, II, Ankara: TBMM Vakfı Yay.
• Hasanov, H. (2005). Neriman Nerimanov’un Milli Dövletçilik Bakışları ve Faaliyeti, Bakü.
• Hesenli, C. (2010). “Cumhuriyet Dönemi Azerbaycan Dış Politikası (1918-1920)”, Büyük Devletler Kıskacında Bağımsız Azerbaycan (1918-1920), (Ed. Qıyas Şükürov-Vasif Qafarov), İstanbul: IQ Kültür Sanat Yay., s.227-256.
• İkdam. 20-21, 28 Temmuz, 24, 26, 30-31 Ağustos, 1-4, 6-11, 13-14, 16-18, 20-30 Eylül, l, 5-7, 20 Ekim, 4 Kasım 1921.
• İleri. (24 Ağustos1921). “Behbud Han’ı Şehid Eden Ermeni’nin Muhakemesi”.
• İleri. 2, 24, 27-28, 30-31 Ağustos, 1-3, 6, 8-11, 13-18, 20-25, 27-30 Eylül, 5-7, 25 Ekim, 4, 23 Kasım 1921.
• Karakoç, E. (2009). Geçmişten Günümüze Ermeni Komiteleri ve Terörü (Hınçak-Taşnak’tan Asala ve JCAG-ARA’ya), İstanbul: IQ Yay.
• Keykurun, N. (1998). Azerbaycan İstiklâl Mücadelesinden Hatıralar (1905-1920), İstanbul: İlke Kitabevi Yay.
• Mazhar, O. (1921). Torlakyan Davası: Tıbbî Etüd, İstanbul: Orhaniye Matbaası.
• Özdemir, H. (2008). Üç Jöntürk’ün Ölümü Talat-Cemal-Enver, İstanbul: Remzi Kitabevi, Üçüncü Baskı.
• Özger, Y. (2018). Azerbaycan Cumhuriyeti 1918-1920 Osmanlı Arşiv Belgeleri, İstanbul: Teas Press.
• Peyam-ı Sabah. 27-28, 30 Ağustos, 8-9, 11, 13-14, 16-18, 20, 27 Eylül, 25-26 Ekim, 4 Kasım 1921.
• Rıza, N. (1967). Hayat ve Hatıratım, III, Altındağ Yay., İstanbul.
• [Saraçoğlu], A. C. (2007). Torlakyan Davası: Behbud Han Cevanşir’in Katli, (Ed. Fethi Gedikli), Bakü: YOM Yay.
• Şükürov, Q. (2010). “Cumhuriyetin Kuruluş Devrinde Azerbaycan’da İstiklal ve İlhak Tartışmaları (Ocak-Haziran 1918)”, Büyük Devletler Kıskacında Bağımsız Azerbaycan (1918-1920), (Ed. Qıyas Şükürov-Vasif Qafarov), İstanbul: IQ Kültür Sanat Yay., s. 38-72.
• Tevhid-i Efkâr. 24 Ağustos, 25 Ekim, 4 Kasım 1921)
• Usta, V. (2001). “Ağaoğlu Ahmed Bey’in Ermeni Propagandalarının Mahiyeti Üzerine Bir Konferansı,” Türk Dünyası Araştırmaları, 131/Nisan, s. 1- 13.
• Üçüncü, U. (2016). “Birinci Dönem TBMM’de Azerbaycan ve Azerbaycanlılar Algısı”, I. Milletlerarası Türkiye-Azerbaycan Münasebetleri Sempozyumu (12-14 Mayıs 2016), (Ed. Mehmet Serhat Yılmaz-Cevdet Yakupoğlu-Namıq Musalı), Kastamonu Üniversitesi Yay., Kastamonu, s. 149-162.
• Yaqublu, N. (2018). Cumhuriyyet Qurucuları, Bakü: Nurlar Neşriyat.
• Yeni Şark. 24-25 Ekim, 4, 23 Kasım 1921.
• Yıldırım, N. (2012). “Usman, Mazhar Osman”, DİA, 42, İstanbul.