TABİİYET-İ OSMANİYE KANUNNAMESİNDEN AVRUPA BİRLİĞİ UYUM YASALARINA TÜRKİYE’DE VATANDAŞLIĞIN TARİHÇESİ: ANAYASALAR, VATANDAŞLIK KANUNLARI, HÜKÜMET PROGRAMLARI

Year 2021, Volume: 7 Issue: 3, 444 - 468, 25.12.2021

Kubilay Düzenli

https://doi.org/10.46849/guiibd.984635

Abstract

Vatandaşlık, en genel anlamıyla birey ile devlet arasındaki hukuki ve siyasi bağın ismidir. Kuruluşundan, 19.yy’a kadar Osmanlı Devleti’nin vatandaşlık anlayışı egemen monark-edilgen halk ikiliğine dayanmıştır. Osmanlı Devleti’nin son döneminde devletin birliğini sağlayacak bir kurum olarak ortaya çıkan modern vatandaşlık nihayetinde Osmanlı Devleti’nde bireylerin milliyet, din ve dillerinden bağımsız ortak bir Osmanlı vatandaşlığı kimliğine sahip olmalarına yol açmıştır. Osmanlı Devleti’nin son döneminde başlayan modernleşme çabaları Cumhuriyet’in ilanı sonrasında da sürmüş, Cumhuriyet’i kuran siyasal irade vatandaşlığı, yeni bir siyasal kültürün yaratılmasındaki kullanışlı bir araç olarak algılamıştır. Bu makalenin amacı, Osmanlı Devleti’nin son döneminden başlayarak Kasım 2002’ye kadar Türkiye’nin vatandaşlık politikasının gelişimini ele almak ve farklı dönemlere ilişkin anayasalar, vatandaşlık kanunları, diğer kanunlar ve güncel tartışmalar bağlamında genel bir değerlendirme yapmaktır. Bu kapsamda, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemi anayasa ve vatandaşlık kanunları, diğer kanunlar ve 1980-2002 arası hükümet programları incelenmiştir. Çalışmada ilk olarak klasik ve anayasal dönem Osmanlı toplum yapısı ve vatandaşlık politikası gözden geçirilmiştir. Devamında Kurtuluş Savaşı, tek parti yönetimi ve 1950-1980 dönemi vatandaşlık politikaları birbirleriyle karşılaştırılmıştır. Son olarak 1980 ve 1990’lar Türkiye’sinde asker-sivil ilişkileri incelenmiş ve söz konusu dönem vatandaşlık politikalarının genel çerçevesi, Avrupa Birliği (AB) üyelik süreciyle ilişkilendirilerek değerlendirilmiştir.

Keywords

Vatandaşlık, Anayasa, Avrupa Birliği, Demokratikleşme

THE HISTORY OF CITIZENSHIP IN TURKEY FROM OTTOMAN NATIONALITY LAW TO EUROPE UNION ADJUSMENT LAWS: CONSTITUUTIONS, CITIZENSHIP LAWS AND GOVERNMENT PROGRAMS

Abstract

The citizenship, in the most general sense, is the name of relationship between the individual and the state. The understood of citizenship in Ottoman State based on sovereign ruler-passive people from foundation to the nineteenth century. Modern citizenship emerged as an instution that provides the unity of the state eventually gave a way to Ottoman citizenship irrespective of nation, religion, and language for individuals in the Ottoman state. Modernization process which started in the late terms of Ottoman state carried on after the proclamation of Republic. The political power which founded the Republic perceived citizenship as a usage tool for create a new political culture
The purpose of this article is to examine the progress of citizenship policy in Turkey starting with the last term of Ottoman Empire until the November 2002 and make an overall assessment in the context of constitutions, citizenship laws, other laws and current arguments related to different periods.
In this context, Ottoman and Republican era constitutions and citizenship laws were reviewed other laws, and between 1980 and 2002 government programs. Within the scope of this article firstly, Ottoman social system and citizenship policy are reviewed. Secondly, Independence War, single party rule era and between 1950 and 1980 citizenship policies were compared with each other. Finally, relations between civil and military are examined in Turkey in 1980s and 1990s and the general framework of citizenship policies related periods is evaluated by taking European Union (EU) membership process into account.

Keywords

Citizenship, Constitution, European Union, Democratization

References

• ANAP Programı (1983), “https://acikerisim.tbmm.gov.tr/”. E.T: 09.12.2020
• Arslan, Z. (2002), “Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlanması: Anayasanın 13.Maddesi Üzerine Bazı Düşünceler”, Anayasa Dergisi, 19(3), 216-231.
• Arslan, Z. (2007), “Turkey’s Bid for the New Constitution”, Insight Turkey, 9(3), 7-17.
• Aslan, S. (2007), “Citizen Speak Turkish! A Nation in the Making”, Nationalism and Ethnic Politics, 13(2), 245-272.
• Aslaner, S. (2016), “27 Mayıs’tan 15 Temmuz’a Metinlerle Türkiye Darbe Tarihçesi”, Bisav Bülten 91, 78-123.
• Avrupa Birliği Uyum Yasa Paketleri (2007), “https://www.ab.gov.tr/”. E.T: 21.12.2020.
• Aybay, R. (2010), “Osmanlı Devleti’nde Uyrukluk (Tabiiyet)”, S. Akşin, S. Balcı, B. Ünlü (Ed.) içinde, 100. Yılında Jön Türk Devrimi, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Aybay, R., Özbek, N. (2015), Vatandaşlık Hukuku, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Basmacı, G. (2019), “Koalisyon Hükümetlerinde Basın Özgürlüğü: Doğru Yol Partisi ve Sosyal Demokrat Halkçı Parti/ Cumhuriyet Halk Partisi Örneği (1991-1996)”, Türkiye İletişim Araştırmaları Dergisi, 33, 63-79.
• Caymaz, B. (2007), Türkiye’de Vatandaşlık Resmî İdeoloji ve Yansımaları, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi. Caymaz, B. (2019), Türkiye’de Vatandaşlığın İnşası, İstanbul: Yeni İnsan.
• Coşkun, V. (2008), “Cumhuriyet Anayasalarında Vatandaşlık”, Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 12-13(16-17-18-19), 1-21.
• DP Programı (1946), “https://kutuphane.tbmm.gov.tr”/,.E. T: 01.12.2020.
• Erdem, F.H., Heper, Y. (2011), “Türkiye Cumhuriyeti Anayasaları ve Anayasa Önerileri Madde Karşılaştırılmalı”. İstanbul: Seta Vakfı.
• Göktaş, K. (2013), “SHP’nin Kürt Raporu”. https://birikimdergisi.com/, E.T: 14.12.2020.
• Gönenç, L. (2004), “The 2001 Amendments to the 1982 Constution of Turkey”, Ankara Law Review, 1(1), 89-104.
• Gözler, K. (2002), “3 Ekim 2001 Tarihli Anayasa Değişikliği: Bir Abesle İştigal Örneği”, Anayasa Yargısı Dergisi, 19(3), 326-354.
• Heper, M. (2018), Türkiye’de Devlet Geleneği, Ankara: Doğu Batı.
• Işın, E. (1994), “The Reemergence of the Concept of Citizenship in Academic Discourse”, Canadian Journal of Urban Research, 3(2), 183-192.
• İçduygu, A., Çolak, Y., Soyarık, N. (1999), “What is the Matter with Citizenship A Turkish Debate”, Middle Eastern Studies, 35(4), 187-208.
• İçduygu, A., Soner, B. A. (2006), “Turkish Minority Rights Regime: Between Difference and Equality”, Middle Eastern Studies, 42(3). 447-468.
• Kadıoğlu, A. (1999), Cumhuriyet İradesi Demokrasi Muhakemesi, İstanbul: Metis Yayınları.
• Kadirbeyoğlu, Z. (2009). “Changeing Conceptions of Citizenship in Turkey”, R. Bauböck, B. Perching, W. Siewers (ed.) içinde, Citizenship Policies in the New Europe Expanded and Updated Edition. Amsterdam: Amsterdam University.
• Kawtharani, W. (2018), “The Ottoman Tanzimat and Constitution”, AlMuntaqa, 1(1), 51-65.
• Kentel, F. (2008), “Modern Yurttaşlık, İslam ve Gündelik Yaşam”, F. Keyman (ed.) içinde Aydınlanma, Türkiye ve Vatandaşlık, İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi.
• Kopenhag Zirvesi Sonuç Belgesi (1993), “https://www.ab.gov.tr/”. E.T: 05.04.2021.
• Maastricht Antlaşması (1992), “https://www.ikv.org.tr/”. E.T: 05.04.2021.
• Narlı, N. (2000), “Civil-Military Relations in Turkey”, Journal of Turkish Studies, 1(1). 107-127.
• Neziroğlu, İ., Yılmaz, T. (2013), Hükümetler, Programları ve Genel Kurul Görüşmeleri Cilt 7, 12 Kasım 1979-9 Kasım 1989, Ankara: TBMM Başkanlığı.
• Okutan, M.Ç. (2000), Tek Parti Döneminde Azınlık Politikaları 1923-1946, Marmara Üniversitesi, Kamu Yönetimi Anabilim Dalı Doktora Tezi.
• Öniş, Z., Yılmaz, S. (2005), “The Turkey-EU-US Triangle in Perspective: Transformation or Continuity”, Middle East Journal, 59(2), 265-284.
• Özbudun, E. (2007), “Democratization Reforms in Turkey: 1993-2004”, Turkish Studies, 8(2), 179-196.
• Özkazanç, A. (2009), “Toplumsal Vatandaşlık ve Neo liberalizm Sorunu”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 64(1), 247-274.
• Parla, T. (2016), Türkiye’de Anayasalar Tarih, İdeoloji, Rejim 1921-2016, İstanbul, Metis Yayınları. Rumelili, B. (2008), “Negotiating Europe: EU-Turkey Relations from an Identity Perspective”, Insight Turkey, 10(1), 97-110.
• SHP (1990), Sosyaldemokrat Halkçı Parti’nin Doğu ve Güneydoğu Sorununa Bakışı ve Çözüm Önerileri Raporu, https://acikerisim.tbmm.gov.tr/, E.T: 05.05.2021.
• T.C. Resmî Gazete, Memurin Kanunu, 31.03.1926, Sayı: 336, Başbakanlık Basımevi, Ankara.
• T.C. Resmî Gazete, Eczacılık ve Eczahanaler Hakkında Kanun, 06.02.1927, Sayı: 558, Başbakanlık Basımevi, Ankara.
• T.C. Resmî Gazete, Maden Tetkik Arama ve Genel Müdürlüğü Kanunu, 22.06.1935, Sayı: 3035, Başbakanlık Basımevi, Ankara.
• TESEV (2002), 2001 Anayasa Değişiklikleri ve Siyasal Reform Önerileri, İstanbul: TESEV. Toprak, Z. (1988), “80. Yıldönümünde Hürriyetin İlanı (1908) ve Rehber-i İttihad”, Toplum ve Bilim Dergisi, 42, 157-173.
• Üstel, F. (2014), Makbul Vatandaşın Peşinde II. Meşrutiyetten Bugüne Vatandaşlık Eğitimi, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yalman, G.L. (2017), Transforming Turkey? Putting the Turkey-European Union Relations into a Historical Perspective, Uluslararası İlişkiler Akademik Dergisi, 14(56), 23-37.
• Yeğen, M. (2008), “Yeni Anayasa Eski Vatandaşlık”, Liberal Düşünce Dergisi, 50, 55- 65.
• Yıldırım, M. (2019), “Sivil-Asker Uyumunun Anayasa Yapım Siyasetine Etkisi: 1971-1973 Anayasa Değişiklikleri”, Liberal Düşünce Dergisi, 24(93), 35-58.
• Yıldız, A. (2013), Ne Mutlu Türküm Diyebilene Türk Ulusal Kimliğinin Etno-Kültürel Sınırları (1919-1938), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yumul, A. (2008), “Bir Adam Yaratmak”, F. Keyman (Ed.) içinde, Aydınlanma, Türkiye ve Vatandaşlık. İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi.
• Yüksel, S. (2007), “Constutional Changes of Turkey in 2001 under the Framework of the EU Adaptation Process”, Annales de la Faculte de Droit d’Istanbul, 56, 153- 165.
• Yüzbaşıoğlu, N. (2003), “2001 Anayasa Değişiklikleri Üzerine Bir Değerlendirme”, (Haz.) Ö. Çine, A. Özdemir, D.A. Canay, içinde, Anayasa ve Uyum Yasaları. Ankara: Türkiye Barolar Birliği.