Historiography of the Timurid State Period

Year 2025, Volume: 13 Issue: 1, 241 - 250, 27.04.2025

Abdurrahman Gülmez

https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.1614601

Abstract

Persian history and Persian historiography in Persian culture, which has an ancient culture, date back to pre-Islamic times. After the Iranian lands were taken over by Muslims during the time of Hz. Omar, Persian historiography continued in Arabic for a long time. For this reason, Persian historiography or Iranian historiography remained in the background. Persian historiography, which started to develop from the end of the 10th century, reached a level where it could compete with Arabic historiography again during the Samanids, Buyids, Ghaznavids and Seljuks. During the Timurids, important works were produced in the field of history. The subject of this study is about historiography during the Timurid State. The aim of the study is to examine and analyze the development of Persian historiography that mentions the Timurid State from its foundation to its collapse. The study focuses on the authors who mentioned the history of the Timurid State, their works, the authors' approaches to the reasons and benefits of writing history, and the roles and encouragements of the Timurid rulers in writing history. The study is a periodic research. In particular, the works of authors who left their mark in that period, such as Zahir-i Mar'ashi, Hafiz-i Ebru, Ibn Arabshah, Mirhand, Mawlana Sharafeddin Ali Yazdi and Nizamuddin Shami, are emphasized.
The article was prepared based on the document analysis method based on the examination and evaluation of Persian historical sources related to the subject. The study makes a contribution to the literature in terms of its original subject and scope. It is thought that the study will contribute to the guidance of studies to be conducted on the history of the Timurid State and historiography.

Keywords

Islamic History, Timurid State, Persian Historiography, Iran

Timurlu Devleti Dönemi Tarih Yazıcılığı

Abstract

Kadim bir kültüre sahip olan Fars kültüründe Fars tarihi ve Farsça tarih yazıcılığı İslamiyet öncesine dayanmaktadır. Hz. Ömer zamanında İran toprakları Müslümanların eline geçtikten sonra Fars tarih yazıcılığı uzun bir dönem Arapça olarak devam etmiştir. Bundan dolayı da Fars tarih yazıcılığı veya İran tarih yazıcılığı ikinci planda kalmıştır. 10. yüzyılın sonundan itibaren gelişmeye başlayan Farsça tarih yazıcılığı Samanoğulları, Büveyhîler, Gazneliler ve Selçuklular döneminde Arapça tarih yazıcılığı ile yeniden rekabet edebilecek bir düzeye ulaşmıştır. Timurlular döneminde ise tarih alanında önemli eserler verilmiştir. Bu çalışmanın konusu Timurlu Devleti dönemi tarih yazıcılığı hakkındadır. Çalışmanın amacı, Timurlu Devleti’nin kuruluşundan yıkılışına kadarki dönem içerisinde Timurlu Devleti’nden bahseden Farsça tarih yazımının gelişimini incelemek ve analiz etmektir. Çalışmada Timurlu Devleti tarihinden bahseden müellifler, eserleri, müelliflerin tarih yazımının sebepleri ve faydaları konusundaki yaklaşımları ve tarih yazımında Timurlu hükümdarlarının rolleri ve teşvikleri üzerinde yoğunlaşılmıştır. Çalışma dönemsel bir araştırmadır. Özellikle o dönemde iz bırakan Zahîr-i Mar’aşî, Hâfız-ı Ebrû, İbn Arabşah, Mîrhând, Mevlânâ Şerefeddin Ali Yezdî ve Nizâmeddîn-i Şâmî gibi müelliflerin çalışmaları üzerinde durulmuştur.
Bu makale, konusuyla ilgili Farsça tarihî kaynakların doküman analizi yöntemi çerçevesinde incelenmesi ve değerlendirilmesi esasına göre hazırlanmıştır. Çalışma, özgün konusu ve kapsamı itibarıyla literatüre bir katkı sunmaktadır. Elde edilen bulguların, Timurlu Devleti tarihi ve tarih yazıcılığı alanında yürütülecek araştırmalara rehberlik etmesi öngörülmektedir.

Keywords

İslâm Tarihi, Timurlu Devleti, Fars Tarih Yazıcılığı, İran

References

• Ahmed b. Mahmud Mu’in el-Fukara. (1991). Tarih-i Mollazade. Neşriyat-ı Merkez-i Mütalaa.
• Ahmed b. Muhammed b. Şehâbeddin, İ. A. (2007). Zendegiye şıgoft-i avere Timur (M. A. Necâtî, Çev.). Neşriyat-ı İlm-i Ferhengî.
• Barthold, V. V., & Keşâverz, K. (1987). Türkistânnâme. Neşriyat Âgah.
• Bilgin, O. (1988). Abdürrezzâk Semerkandî. İçinde İslam Ansiklopedisi (Cilt 1, ss. 299-300). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Cafer b. Muhammed b. Hasan Caferî. (2005). Tarih-i Yezd (İ. Afşar, Çev.). Neşriyat-ı İlm-i Ferhengî.
• Fayda, M. (2011). Tarih. İçinde İslam Ansiklopedisi (Cilt 40, ss. 119-122). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Gedik, Ü. (2017). 9-10/15-16. yüzyıl İran tarih yazıcılığı. Nüsha, 17(45), 35-50. https://doi.org/10.32330/nusha.351664
• Gülmez, A. (2021). Behistun (Bisütun) kitabesinin İslamî bakış açısıyla yorumlanması. Orta Çağ Araştırmaları Dergisi, 4(1), 64-80. https://doi.org/10.48120/oad.856516
• Gülmez, A. (2025). Hâfız-ı Ebrû’nun hayatı ve tarihçilik yönü. İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi, 11(1), 37-57.
• Hanna el-Fahurî. (1982). Tarih-i edebiyat-ı zeban-i Arabî (A. M. Ayetî, Çev.). Neşriyat-ı Tus.
• Hemayî, C. (1996). Tarih-i edebiyat-ı İran. Neşr-i Hüma.
• Herman, A., & Şefik, S. R. (1977). Tarih-i edebiyat-ı Farsî. Neşr-i Ketab.
• İbn Arabşah. (2023). Acaibu’l makdur (Bozkırdan gelen bela) (D. A. Batur, Çev.). Selenge Yayınları.
• İbn Haldûn. (2004). Mukaddime (H. Kendir, Çev., Cilt 1, s. 17). Yenişafak Kültür Armağanı.
• Kerkî, M. (2014). Nekd ve berresi tarihnigarî asr-ı Timurî (Kârşenayi Erşed). Danişgah-i Azad-ı İslamî.
• Kurtuluş, R. (2022). Mîr Yahyâ Kazvînî. İçinde İslam Ansiklopedisi (Cilt 25, s 158). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kütükoğlu, M. S. (2023). Tarih araştırmalarında usûl. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Mîrhând, H. M. M. b. B. H. b. K. M. H. (1994). Ravzatü’s-safâ. İntişarat-ı İlmî.
• Sacidî, T. (2014). Ebu Talip Hüseynî Tebbetî. İçinde Danişname cihan-ı İslam (Cilt 1, s. 3521). İntişarat-ı Dânişnâme.
• Safâ, Z. (1977). Tarih-i edebiyat-ı İran (Cilt 4, ss. 22-52). Neşriyat-ı Dânişgâh-ı Tahran. Seccâdî, S. S., & Alemzadeh, H. (2012). Tarih-i nigar-ı der İslam. Sazman-ı Mütalaa ve Tedvin-i Ketab-ı U’lum-i İnsanî.
• Soylar, N. (2018). Şebânkâreî’nin mecmau’l–ensâb fi’t-tevârîh adlı eseri (Çeviri ve değerlendirmesi) (Tez No: 525738). [Yüksek lisans tezi, Erciyes Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Storey, C. A. (1983). Edebiyat-ı Farsî ber mebnaye telif-i Istivarî (Y. Aripor, Çev.). Müesesse-i Mütalaat ve Tahkikat-ı Ferhengî.
• Storey, C. A. (1972). Ketab şenasi-yi edebiyat-ı Farsî (S. Ezdî & K. Keşaverz, Çev., Cilt 3, s. 1042). Neşriyat-ı Merkez.
• Şâmî, N. A. (1984). Tarih-i fütühat-ı Emir Timur Gornanî (Zafernâme) (A. P. Semnânî, Çev.). İntişarat-ı Bamdad.
• Şebânkâreî, M. b. A. b. M. Ş., & Muhaddis, M. H. (1984). Mecmau’l-ensâb. Neşriyat-ı Emir-i Kebir.
• Şeşen, R. (1998). Müslümanlarda tarih-coğrafya yazıcılığı. İsar Vakfı Yayınları.
• Şîrâzî, G. b. H. H. M. b. H. C. M. b. H. B. M. H. Ş. (1938). Düstûrü’l-vüzerâ (Cilt 3, s. 549). Neşriyat-ı İkbal.
• Tacü’s-Selmânî. (1988). (İ. Aka, Çev.). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Tauer, F. (1965). Timurlular devrinde tarihçilik (A. Ateş, Çev.). Belleten Dergisi, 29(113), 49-69.
• Tokmak, A. N. (2008). Rızâ Kulı Han. İçinde İslam Ansiklopedisi (Cilt 35, ss. 64-65). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yezdî, A. b. H. b. A. K. (2007). Tarih-i cedid-i Yezd. Neşriyat-ı Emir-i Kebir.
• Yezdî, G. A. Y. (2000). Saadetnâme (İ. Efşâr, Çev.). Neşriyat-ı Miras-ı Mektub.
• Yezdî, Ş. A. Y., & Abbâsî, M. (1957). Zafername (Cilt 2, s. 147). Neşriyat-ı Emir-i Kebir.
• Yıldırım, M. İ. (2016). Timurlu tarihine dair Farsça yeni bir kaynak: Zahîr-i Mar’aşî’nin müntahabü’t-tevârîhi. Belleten, 80(288), 371-394.
• Zahîrrüddin Mar’aşî. (1966). Târîh-i Taberistân ve Rûyân ve Mâzenderân. Müessese-i Matbu’at-i Şark.
• Zerrînkûb, A. (1978). Tarih-i İran be’d az İslam. Neşriyat-ı Emir-i Kebir.