Through The Eyes of An Italian Doctor Giuseppe Antonelli The Health Life in Istanbul in The 19th Century

Year 2025, Volume: 13 Issue: 2, 639 - 652, 27.10.2025

Volkan Aksoy , Ayşegül Kuş

https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.1729137

Abstract

19. yüzyılda Osmanlı başkenti İstanbul, iç reformlar ve dış etkilerle şekillenen kamu sağlığı alanında köklü değişimlere sahne olmuştur. Şehir, demografik ve mekânsal olarak genişledikçe temizlik, hastalıkların kontrolü ve kentsel altyapıyla ilgili sorunlar daha da belirginleşmiştir. Kolera, veba, çiçek hastalığı, difteri gibi salgın hastalıkların sık sık ortaya çıkması, mevcut sağlık önlemlerinin yetersizliğini gözler önüne sermiş ve Osmanlı yönetimini kamu sağlığına dair daha sistematik bir yaklaşım benimsemeye zorlamıştır. Bu bağlamda Tanzimat reformları (1839–1876), devletin sağlık alanındaki rolünün artışında bir dönüm noktası olmuştur. Meclis-i Tahaffuzların kurulması, karantina uygulamalarının başlatılması ve modern hastanelerin inşası, kamu sağlığı ile devletin meşruiyeti arasındaki bağın daha fazla farkına varıldığını göstermektedir. Avrupa’daki, özellikle Fransız ve Avusturya tıp sistemleri, Osmanlı sağlık politikalarının şekillenmesinde önemli bir rol oynamıştır. 19. Yüzyılda tıp, cerrahi, diş hekimliği ve eczacılık gibi uygulamalar büyük ölçüde yabancılar tarafından icra edilmiştir. 1839’da Tanzimat’ın ilanından sonra çok sayıda yabancı doktor, ekonomik nedenlerle İstanbul’a gelmiştir. Servet arayan bu kişilerden biri de uzun süre İstanbul’da Osmanlı hizmetinde çalışan İtalyan hekim Giuseppe Antonelli’dir. Osmanlı İmparatorluğu’nun sosyal ve kültürel yaşamına dair izlenimlerini kaleme alan Antonelli’nin anlatıları, 1864 yılında Londra’da The Hekim Bashi: The Adventures of Giuseppe Antonelli (Hekimbaşı: Giuseppe Antonelli’nin Maceraları) başlığıyla iki cilt hâlinde yayımlanmıştır. Bu çalışmanın amacı, Antonelli’nin 1858 yılı İstanbul’undaki sağlık hayatı ve uygulamalarına dair anlatılarını ele alarak İstanbul bağlamında sağlık tarihine ışık tutmak ve tıp ile sağlık literatürüne katkı sunmaktır.

Keywords

19. yüzyıl , İstanbul , yabancı doktorlar , Giuseppi Antonelli , sağlık uygulamaları

19. Yüzyılda İtalyan Doktor Giuseppe Antonelli'nin Gözünden İstanbul’da Sağlık Yaşamı

Abstract

In the 19th century, the Ottoman capital Istanbul underwent significant transformations in its public health system, driven by internal reforms and external influences. As the city grew in population and physical size, issues such as sanitation, disease control, and urban infrastructure became increasingly urgent. Frequent outbreaks of epidemics—including cholera, plague, smallpox, and diphtheria—exposed the shortcomings of the existing healthcare measures and compelled the Ottoman authorities to adopt a more systematic approach to public health. In this sense, the Tanzimat reforms (1839–1876) marked a turning point in the state's involvement in health affairs. Therefore, the establishment of health councils (Meclis-i Tahaffuz), the introduction of quarantines, and the construction of modern hospitals reflected a growing awareness of the link between public health and state legitimacy. European models, especially French and Austrian medical systems, were crucial for shaping the Empire's evolving health policies. By the 19th century, the practice of medicine, surgery, dentistry, and pharmacy was largely carried out by foreigners. Following the proclamation of the Tanzimat in 1839, a great number of foreign physicians came to Istanbul primarily for economic reasons. One of those seeking fortune is an Italian physician Giuseppe Antonelli, who worked in the Ottoman service in Istanbul for a long time. He wrote about his impressions concerning social and cultural life of Ottoman Empire and his accounts were published in two volumes in 1864 in London under the title of The Hekim Bashi: The Adventures of Giuseppe Antonelli. The purpose of this study is to deal with his accounts about health life and the health practices in İstanbul in 1858 and cast a light upon the health history in the context of İstanbul and thus make some contributions to the literature of medicine and health.

Keywords

19th century , İstanbul , foreign physicians , Giuseppi Antonelli , health practices.

References

• The Republic of Turkey, Directorate of State Archives, Ottoman Archive (BOA), Sadaret Divan Kalemi Evrakı (A.}DVN). 9 Safer 1272/21 October 1855. Nr. 108-86.
• BOA, Sadaret Divan Kalemi Evrakı Mukavelenameler (A.}DVN. MKL). 4 Cemaziyelevvel 1278/7 November 1861. Nr. 75-17,
• BOA, Sadaret Mühimme Kalemi Evrakı (A.}MKT. MHM). 19 Şevval 1277/30 April 1861. Nr. 216-100.
• BOA, Saderet Nezaret ve Devair Evrakı (A.}MKT. NZD). 23 Cemaziyelahir 1276/17 January 1860. Nr. 301-96.
• BOA, Sadaret Umum Vilayet Evrakı (A.}MKT. UM). 14 Şevval 1267/12 August 1851. Nr. 69-28.
• BOA, Hatt-ı Hümayun (HAT). 14 Rebiülevvel 1254/7 June 1838. Nr. 827-37475.
• BOA, HAT. 19 Rebiülevvel 1254/19 June 1838. Nr. 950-40826.
• BOA, HAT. 27 Safer 1253/2 June 1837. Nr. 1263-48932.
• BOA, İrade Dâhiliye (İ. DH). 22 Zilkade 1256/15 January 1841. 30-1422.
• BOA, İ. DH. 26 Muharrem 1275/5 September 1858. 411-27229.
• BOA, İrade Hariciye (İ. HR). 14 Rebiyülahir 1256/16 May 1840. Nr. 5-206.
• BOA, Maliyeden Müdevver Defterler (MAD. d). 24 Muharrem 1252/19 April 1838. 8308.
• Akbulut, U. (2023). 19. yüzyılın ilk yarısında salgın hastalıklar karşısında devlet ve toplum. Erzurum Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (16), 22-40. https://doi.org/10.29157/etusbed.1166751
• Akdeniz, N. (1977). Osmanlılarda hekim ve hekimlik ahlâkı. İstanbul.
• Altıntaş, A. (1995). Tanzimatı müteakip Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane’ye hangi milletlerden ne kadar öğrenci alınacağı meselesi. Yeni Tıp Tarihi Araştırmaları, (1), 66-90.
• Aydın, E. (2004). 19. yüzyılda Osmanlı sağlık teşkilatlanması. OTAM, (15), 185-207.
• Bayat, A. H. (1999). Osmanlı Devleti'nde hekimbaşılık kurumu ve hekimbaşılar. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Baytop, T. (1999). Osmanlı döneminde Beyoğlu eczaneleri. In III. Türk Tıp Tarihi Kongresi (ss. 257-262). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Berkes, N. (2002). Türkiye’de çağdaşlaşma (A. Kuyaş, Haz., 2. baskı). Yapı Kredi Yayınları.
• Davison, R. H. (2005). Osmanlı İmparatorluğu’nda reform, 1856-1876 (O. Akınhay, Çev. 2. baskı). Agora Kitaplığı.
• Demirel, M. (1999). İngilizce seyahatnamelere göre 19. yüzyıl Osmanlı toplumunda sağlık hayatı (Yayımlanmamış doktora tezi). Ege Üniversitesi.
• Findley, C. V. (2012). Modern Türkiye tarihi İslam, milliyetçilik ve modernlik 1789-2007 (2. baskı). Timaş Yayınları.
• Göktaş, H. (2014). XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde hekim hasta ilişkileri ve diplomasız hekimler. History Studies, 6(6), 99-115. https://doi.org/10.9737/historys1483
• Hayal, O. (2023). Devlet işi: 19. yüzyıl İstanbul’unda halk sağlığı ve sıhhi altyapıların materyal-politiği. Amme İdaresi Dergisi, 56(2), 63-93.
• Karpat, K. H. (2006). Osmanlı’da değişim, modernleşme ve uluslaşma. (D. Özdemir, Çev.). İmge Kitabevi.
• Kılıç, O. (2021). İnsanların ölümle imtihanı mikrop, salgın ve toplum. İdeal Kültür Yayıncılık.
• Kılıçbay, M. A. (1985). Osmanlı batılaşması. In Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, (Cilt I., ss. 147- 152). İletişim Yayınları.
• Koloğlu, O. (2005). Italian contributions to Ottoman medicine and pharmacology. In N. Sarı, A. H. Bayat, Y. Ülman & M. Işın (Eds), Prooceedings of The 38th International Congress On The History of Medicine (Vol. II, pp. 1013-1019). ATAM Yayınları.
• Mardin, Ş. (1991). Türk modernleşmesi makaleler IV. İletişim Yayınları.
• Murphey, R. (1998). Osmanlı tıbbı ve kültürlerüstü karakteri (onaltıncı yüzyıldan onsekizinci yüzyıla) (T. Zorlu, Çev.), Osmanlı Bilim Araştırmaları, (2), 263-292.
• Ortaylı, İ. (2000). İmparatorluğun en uzun yüzyılı. İletişim Yayınları.
• Osman Şevki. (1925). Beş buçuk asırlık Türk tabâbeti tarihi. Matbaa-i Âmire.
• Sandwith, H. (1864). The hekim bashi: The adventures of Giuseppe Antonelli, (Vol. I), Smith Elder and CO.
• Sarı, N. (2009). Mekteb-i Tıbbiye (1827-1909). In N. Sarı, Z. Özaydın & B. Akgün (Eds.), Kuruluşundan günümüze Cerrahpaşa Tıp Fakültesi 1827-1967-2007 (ss. 7-28). İş Bankası Kültür Yayınları.
• Sarıyıldız, G. (1996). Hicaz karantina teşkilatı (1865-1914). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Serin, S. (2020). Osmanlı Devleti’nde hekimbaşılık müessesesi (Tez No. 651712), [Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Şehsuvaroğlu, H. Y. (1983). İstanbul’da sağlık hizmetlerinin tarihi, İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Turna, N. (2011). İstanbul’un veba ile imtihanı: 1811-1812 veba salgını bağlamında toplum ve ekonomi. Studies of the Ottoman Domain, 1(1), 1-36.
• Ulman, Y. I. (2010). Medical modernization in 19th century Ottoman Empire with special reference to the introduction of roentgen rays in Turkey. In A. M. Moulin & Y. I. Ulman (Eds.), Perilous Modernity History of Medicine in the Ottoman Empire and the Middle East from the 19th Century Onwards (pp. 105-118). The Isis Press.
• Ülken, H. Z. (1994). Türkiye’de çağdaş düşünce tarihi (4. baskı). Ülken Yayınları.
• Ülman, Y. I. (2007). Türkiye’de 19. ve 20 yüzyıllarda tıp tarihinin ana hatları (1827-1923). In İ.Ü. Cerrahpasa Tıp Fakültesi 40. yılda 40 kitap serisi (ss. 175-186). İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Ülman, Y. I. (2008). Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane’nin Galatasaray döneminde sağlık hizmetleri. In Prof. Dr. Ali Haydar Bayat anısına düzenlenen Osmanlı sağlık kurumları sempozyumu (ss. 193-198). Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları.
• Ülman, Y. I. (2017). Galatasaray Tıbbiyesi tıbbiyede modernleşmenin başlangıcı, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Wittman, W. (1804). Travels in Turkey, Asia-Minor, Syria and across the desert into Egypt during the years 1799, 1800 and 1801 in company with Turkish army, and the British military mission. James Humphreys and Conrad and Co.
• Yavuz, Y. (1998). Batılılaşma döneminde Osmanlı sağlık kuruluşları. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, 8(2), 123- 142.
• Yıldırım, N. (2004). Evvel zaman İstanbul’unda sağlık. Tarih Vakfı Yayınları.
• Yıldırım, N. (2006). Kolera salgınlarında alınan karantina önlemleri ve Osmanlı toplumsal yaşamındaki yansımaları (1831-1918). In E. Kâhya, S. Şar, A. Ataç & M. Mazıcıoğlu (Eds.), IX. Türk tıp tarihi kongresi bildirileri (pp. 328-341). Nobel Yayınları.
• Yıldırım, N. (2010). İstanbul’un sağlık tarihi, sağlık teşkilatı-salgınlar bulaşıcı hastalıklar ve mücadele koruyucu sağlık kurumları, hastaneler, tıp eğitimi. Avrupa Kültür Başkenti Ajansı.
• Yıldırım, N. (2015). İstanbul’da sağlık hayatı, In C. Yılmaz (Ed.), Antik Çağdan XXI. yüzyıla büyük İstanbul tarihi (Cilt IV., ss. 92-137). İBB Kültür AŞ.
• Zürcher, E. J. (2000). Modernleşen Türkiye’nin tarihi (Y. S. Gönen, Çev.), İletişim Yayınları.