Sanat Özgürlüğü

Year 2011, Volume: 1 Issue: 2, 92 - 139, 01.12.2011

Bilge Bingöl

Abstract

Sanat, hem insanın yaratıcı yönünü biçimlendirir, hem de onun toplumsal varlığının bir parçasını oluşturur. Bu nedenle sanatçılar her dönemde kimi zaman toplumda kimsenin söylemeye cesaret edemediklerini söylemiş, kimi zaman kitleleri provoke etmiş, kimi zaman da toplumu eğitici rol üstlenmişlerdir. Buna karşın devletler de her dönemde kimi zaman sanatı kendi lehlerinde kullanmışlar, kimi zaman da sınırlamışlardır. Ancak yine de sanat özgürlüğü bir insan hakkı olarak anayasalarda tanınmıştır. Çalışmada sanat özgürlüğünün 1982 Anayasası bağlamında, yeri geldiğinde Alman Anayasası ile de kıyaslanarak, nitelenmesi ve sınırlandırılması problemi tartışılmıştır. Sanat özgürlüğünün, sanatın anlamı ve işlevi gereği sınırsız bir özgürlük olması gerekmektedir. Sanat özgürlüğünün tek sınırı başkalarının kişilik hakları ile insan onuru olmalıdır. Ancak bu durumda dahi, somut olaya özgü olarak karar verilmelidir.

Keywords

Sanat, sanat özgürlüğü, temel hakların sınırlandırılması, 1982 Anayasası, Alman Anayasası

FREEDOM OF ART

Abstract

Art shapes the creative part and it completes the social side of the humans. Therefore in every era, the artists have mentioned all the things in which a society nobody could dare to tell, they provoked the masses
and sometimes they carried the role of educators. On the contrary, the states have used the art for their sake
and mostly they have limited it. However, the freedom of art has gained recognition in most constitutions. This
article discusses the character and the limitation problem of the freedom of art, according to the 1982 Constitution of Turkey, compared partially to the German Constitution. The freedom of art should be absolute. The
only limit for the freedom of art should be the human dignity and the others’ rights. But even in this case, it
should be decided according to every particular situation.

Keywords

Art, freedom of art, the limitation of basic rights, 1982 Constitution of Turkey, German Constitution

References

• AKILLIOĞLU, Tekin, İnsan Hakları- I - Kavram, Kaynaklar ve Koruma Sistemleri, AÜSBF İnsan Hakları Merkezi Yayınları No:17, İmaj Yayıncılık, Ankara 1995.
• AKILLIOĞLU, Tekin, “İnsan Hakları Uygulamasında İki Farklı Dil: Biz ve Onlar”, Türkiye’de İnsan Hakları, 1. Basım, TODAİE, Haziran 2000, (s. 7-17).
• ALİEFENDİOĞLU, Yılmaz, “Türk Anayasası Açısından Temel Hakların ve Özgürlüklerin Kapsamı ve Sınırlandırılması”, Türkiye Büyük Millet Meclisi Anayasa Hukuku Sempozyumu, 22-24 Nisan 2003, (Yayına Haz. Z. Gören), Türkiye Büyük Millet Meclisi Yayınları no: 1, Ankara 2003, (s. 165-184).
• ANAYURT, Ömer, “Hakların Bütünlüğü İlkesi Açısından İnsan Haklarına İlişkin Sınıflandırmaların Değerlendirilmesi”, Türkiye’de İnsan Hakları, 1. Basım, TODAİE, Haziran 2000, (s. 47-58). Anabritannica, Cilt 19.
• ARAL, Berdal, “Bir İnsan Hakkı Olarak Kültürel Haklar”, Türkiye’de İnsan Hakları, 1. Basım, TODAİE, Ankara 2000, (s. 417-428).
• ARMAĞAN, İbrahim, Sanat Toplum Bilimi – Demokrasi Kültürüne Giriş, İleri Kitapevi, İzmir, 1992.
• ATAR, Yavuz, Türk Anayasa Hukuku, Mimoza Yayınları, Konya, 2002.
• ATALAY, Esra, “Sanat Özgürlüğü Temel Hakkının Hukuki Niteliği”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: 2004, Cilt: 6, Sayı: 1, (s. 43-66).
• ATALAY, Esra, “Toplantı Özgürlüğü ve Sınırları”, Türkiye’de İnsan Hakları, 1. Basım, TODAİE, Haziran 2000, (s. 83-108).
• ATALAY, Esra, “Sanat Özgürlüğü Temel Hakkının Kapsamı ve Diğer Hak ve Özgürlükler ile İlişkisi”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl: 2004, Cilt: 6, Sayı: 2 (s. 1-28).
• BİNGÖL, Yüksel, “Duvar Resminde Rönesans”, ArtistModern, Yıl: 1986, Sayı: 3, (s. 30-31).
• CLARK, Toby, Art and Propaganda in the Twentieth Century, New York: Harry N. Abrams Inc., 1997.
• CORNWELL, Terri Lynn, Democracy and the Arts-The Role of Participation, Praeger 1990.
• ÇAĞLAYAN, Füsun, “Resim ve Toplumsal EtkileşimNesneden Özneye Yolculuk”, Sanatlar ve Toplumsal Etkileşim, (Ed. M. Çakır Aydın), 1. Basım, E Yayınları, Şubat 2009, (s. 171-206).
• ÇEÇEN, Anıl, İnsan Hakları, 3. Basım, Savaş Yayınları, Ankara, Ekim 2000.
• ÇEÇEN, Anıl, Kültür ve Politika, 2. Basım, Gündoğan Yayınları, 1996.
• ÇEÇEN, Anıl, “Günümüz Koşullarında İnsan Haklarının Genel Görünümü”, Türkiye’de İnsan Hakları, 1. Basım, TODAİE, Haziran 2000, (s. 3-6).
• DEWEY, John, Art as Experience, New York: Wideview/ Pedigree, 1980.
• DOĞRU, Osman, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatları Cilt:2, Legal Yayınları, İstanbul 2004.
• DONNELLY, J., Teoride ve Uygulamada Evrensel İnsan Hakları, (çev. M. Erdoğan-L. Korkut), Yetkin Yayınları, Ankara, 1995.
• Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, Cilt 3, YEM Yayınları, 2008.
• EDMAN, Irwin, Sanat ve İnsan-Estetiğe Giriş, (çev. T. OĞUZKAN), 2.Basım, İnkılap ve Aka Kitapevleri, İstanbul, 1977.
• EIDE, Asbjorn, ROSAS, Allan, “Economic, Social and Cultural Rights: A Universal Challenge”, Economic, Social and Cultural Rights, (Ed. Asbjørn Eide, Catarina Krause, and Allan Rosas), Martinus Nijhoff Publishers, Dordrecht, Boston, London, 1995.
• EIDE, Asjborn, “Cultural Rights as Individual Rights”, Economic, Social and Cultural Rights, (Ed. Asbjørn Eide, Catarina Krause, and Allan Rosas), Martinus Nijhoff Publishers, Dordrecht, Boston, London, 1995.
• ELMAS, Hüseyin, “Ondokuzuncu Yüzyıldan Günümüze Özgürlük Bağlamında Sanat Neydi, Ne Oldu?”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 2006, Cilt: Eylül, Sayı:15, (s. 281-298).
• ENCINAS, Rosario, José Vasconcelos (1882-1959), UNESCO: International Bureau of Education, 2002, s.6; http://www.ibe.unesco.org/fileadmin/ user_upload/archive/publications/ThinkersPdf/ vasconce.pdf , (erişim tarihi: 23.09.2011).
• ERSOY, Ayla, Sanat Kavramlarına Giriş, (çev: G. İnal-N. Asgari), 3. Basım, Yorum Yayınları, İstanbul, 2002. GEMALMAZ, Mehmet Semih, “Sanatta Yaratıcılık ve Hukuk-I”, İstanbul Barosu Dergisi, Cilt: 61, Sayı:7- 8-9, 1987.
• GEMALMAZ, Mehmet Semih, “Sanatta Yaratıcılık ve Hukuk-II”, İstanbul Barosu Dergisi, Yıl: 1988, Cilt: 62, Sayı: 10-11-12, (s. 661-662).
• GEMALMAZ, Mehmet, Semih, Ulusalüstü İnsan Hakları Hukukunun Genel Teorisine Giriş, 4. Basım, Beta, İstanbul, Nisan 2003.
• GOMBRICH, Ernest, H, Sanatın Öyküsü, (çev: B. Cömert), Remzi Kitabevi, Ocak 1986.
• GÖREN, Zafer, Anayasa Hukuku, Seçkin Yayınları, Ankara 2006.
• GÖRŞEN, Nurşen, Tarihsel Süreçte Toplumsal Yapı ve Sanat Etkileşimi – 2, http://www.netyorum. com/sayi/161/20050321-16.htm, (erişim tarihi: 10.05.2008).
• GROSENICK, Uta, RIEMSCHNEIDER, Burkhard (Ed.), Art Now- 81 Artists at the Rise of the New Millenium, Taschen, Köln, 2005.
• GÜLTEKİN, Ümit, “Türkiye’de Kültürel Haklar Sorunsalına Sanatsal Açıdan Bir Bakış”, Türkiye’de İnsan Hakları, 1. Basım, TODAİE, Haziran 2000, (s. 453-456).
• GÜVENÇ, Bozkurt, İnsan ve Kültür (Antropolojiye Giriş), Ayyıldız Matbaası, Sosyal Bilimler Derneği Yayınları, Ankara 1972.
• HAURIOU, Maurice, Die Theorie der Institution und zwei andere Aufsaetze, (Hrsg. SCHNUR, Roman), Berlin 1965.
• HUCKO, Elmar M., (Ed.), The Democratic Tradition-Four Germen Constitutions, Berg, Oxford/New York/ Munich, St. Martin’s Press, New York 1989.
• İSLİMYELİ, Nüzhet, Sanat Terimleri Ansiklopedisi, Ankara Sanat Yayınları, Cilt 2, 1976.
• İZGİ, Ömer, GÖREN, Zafer, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın Yorumu, Cilt I, Madde 1-78, TBMM Basımevi, Ankara, 2002.
• KABOĞLU, İbrahim Ö., Özgürlükler Hukuku, 6. Basım, İmge Kitabevi, 2002.
• KABOĞLU, İbrahim Ö., Anayasa Hukuku Dersleri, 5. Basım, Legal Yayıncılık, İstanbul, Kasım 2009. KAPANİ, Münci, Kamu Hürriyetleri, 7. Basım, Yetkin Yayınları, Ankara, 1993.
• KARAGÖZ, Kasım, İfade Özgürlüğü ve İnsan Haklan Avrupa Mahkemesi Kararlarında Sınırlandırılması Sorunu, Yayımlanmamış Doktora Tezi, TC Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kamu Hukuku Ana Bilim Dalı, Ankara, 2004.
• KORKUSUZ, Refik M., Uluslararası Belgelerde ve Türk Anayasası’nda Temel Hak ve Özgürlükler, Özrenk Matbaacılık, İstanbul 1998.
• KUÇURADİ, İoanna, “Felsefe Ve İnsan Hakları”, (Haz. İ. Kuçuradi), İnsan Haklarının Felsefe Temelleri, Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları, Ankara, 1996.
• LENIN, Viladimir İliç, Parti Örgütü ve Parti Edebiyatı, http://www.kurtuluscephesi.com/lenin/edebiyattr. html (erişim tarihi: 28.09.2011).
• LERCHE, Paul, “Alman Anayasa Hukukunun Sorunları”, (çev. İ. Yazman), AÜHFD, Yıl: 1976, Cilt: 28, Sayı: 1-4 (s. 205-220).
• MATTERN, Mark, “John Dewey, Art and Public Life”, The Journal of Politics, Vol. 61, No. 1 (Feb., 1999), (s. 54- 75).
• ÖZEK, Çetin, Türk Basın Hukuku, İstanbul Üniversitesi Yayınlan, 1978.
• “Proclamation of Teheran”, Final Act of the International Conference on Human Rights, Tahran, 22 Nisan-13 Mayıs, 1968; U.N. Doc. A/CONF.32/41, 3, para.13; United Nations Audiovisual Library of International Law, elektronik belge: http://untreaty.un.org/cod/avl/ pdf/ha/fatchr/fatchr_e.pdf , (erişim tarihi: 27.09.2011).
• RUMPF, Christian, Türk Anayasa Hukukuna Giriş, (çev. B. Oder), Friedrick-Naumann Vakfı Yayını, Ankara, 1995.
• SAĞLAM, Fazıl, Temel Hakların Sınırlanması ve Özü, AÜSBF Yayınları: 506, Ankara 1982.
• SAĞLAM, Fazıl, “Temel Hak ve Özgürlüklerin Kapsamı, Sınırlanması ve Kötüye Kullanılması (Anayasa Madde 13 ve 14)”, Türkiye Büyük Millet Meclisi Anayasa Hukuku Sempozyumu, 22-24 Nisan 2003, (Yayına Haz. Z. Gören), Türkiye Büyük Millet Meclisi Yayınları no: 1, Ankara 2003, (s. 161-164).
• SANCAR, Mithat, Temel Hakların Yorumu, A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Ankara 1995.
• SAYAR, Vecdi, “Sanatın Patronları”, Cumhuriyet Gazetesi, 29 Şubat 2008.
• SARTORI, Giovanni, Demokrasi Teorisine Geri Dönüş, (çev. T. Karamustafaoğlu-M. Turhan), Yetkin Yayınları, Ankara 1996.
• SCHAUER, Frederick, İfade Özgürlüğü-Felsefi Bir İnceleme, Liberal Düşünce Topluluğu, (çev. M. B. Seçilmişoğlu), 2002.
• SCHMID, Peter A., “Die Freiheit der Kunst ist zu gewährleisten!”, Rote Revue 2, 2005, 09.06.2005, h t t p : // v v v v v v. m i n i s i T Vo f c u l t u r e . c h / u d b / cproOEi7F3KunstrreiheitPaS RR2 05.pdf , (erişim tarihi: 29.05.2008).
• SOROKIN, Pitirim Alexandrovich, Bir Bunalım Çağında Toplum Felsefeleri, (çev. M. Tunçay), 1. Basım, Salyangoz Yayınları, Mayıs 2008.
• SKINNER, Quentin, Sanatçının Bir Siyaset Düşünürü Olarak Portresi: Ambrogio Lorenzetti, Dost Kitabevi, (çev. E. Öz), 1. Basım, Ankara, Mayıs 1999.
• STAVENHAGEN, Rodolfo, “Cultural Rights and Universal Human Rights”, Economic, Social and Cultural Rights, (Ed. Asbjørn Eide, Catarina Krause, and Allan Rosas), Martinus Nijhoff Publishers, Dordrecht, Boston, London, 1995.
• ŞİMŞEK, Oğuz, “Federal Alman Anayasa Hukuku’nda Temel Hakların Düşmesi”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 2003, Cilt: 5, Sayı: 1 (s.94-112).
• READ, Herbert, Sanatın Anlamı, 2. Basım, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Sanat Dizisi: 19, İstanbul, 1974.
• TANÖR, Bülent, YÜZBAŞIOĞLU, Nemci, 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku, 9. Basım, Beta, İstanbul, Eylül 2009.
• TANÖR, Bülent, Türkiye’nin İnsan Hakları Sorunu, 3. Basım, BDS Yayınları, 1994.