TANZİMAT DÖNEMİNDE HUKUKUN DÖNÜŞÜM DİNAMİKLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Year 2024, Volume: 14 Issue: 1, 239 - 268, 30.06.2024

Alev Gümüş Ömeroğlu

https://doi.org/10.32957/hacettepehdf.1453706

Abstract

Osmanlı İmparatorluğu'nun 1838 yılında Balta Limanı Ticaret Antlaşması'yla İngiliz serbest ticaret emperyalizmine açılmasıyla birlikte, devletin ekonomik yapısının küresel piyasa kurallarına göre yeniden şekillendirilmesi gerekmiştir. Bu gereksinim eşitsiz bileşik gelişim dinamikleri altında pre-kapitalist devletin dönüşümünü başlatır. 1839 yılında Tanzimat Fermanı’nın ilanı, uluslararası sermayenin ihtiyaç duyduğu modernleşme yönelik reform sürecinin dönüm noktası olmuştur. Tanzimatla gelen Avrupa uyumunda modern kurumlar, kanunlar, merkezi hükümet vardır. Osmanlı yönetici sınıfı Tanzimat Fermanı ile bu temele yaklaşarak modern devlete ait genel çerçeveyi oluşturmayı amaçlar. Kırım Savaşı sonrası Islahat Fermanı’nın ilanı ile Tanzimat döneminin daha ağır koşulları barındıran ikinci dilimine girilir. Savaş sırasında alınmak zorunda kalınan ilk dış borç, döngüsel bir borç ilişkisine yol açar. Islahat Fermanı büyük ölçüde Tanzimat’ın tekrarını içerse de temel içeriği uluslararası borçlanma için kilit hale gelen bankacılık sistemini Osmanlı’ya taşınması ve Hıristiyan tebaanın haklarının genişletilmesidir. Devamlı dış borç ihtiyacı, Avrupa’nın Osmanlı’ya müdahalesini derinleştirmiştir ve yeniden bir reform süreci başlar. Hukuk reformları bu sürecin merkezinde yer alır. İmparatorluğun reform alanlarındaki kontrolünün azalması yargısal alanda ortaya çıkan çoklu çarpık yapının engellenememesinin nedenidir. Bu durum İmparatorluk sona erene kadar şeri mahkemelerin, cemaat mahkemelerinin, nizamiye mahkemelerinin, karma mahkemelerin ve konsolosluk mahkemelerinin büyük yetki ve görev çekişmeleriyle bir arada var olmalarına yol açmış ve Osmanlı’da modern hukuk sisteminin kurumsallaşamamasının sınırlarını yaratmıştır.

Keywords

Osmanlı İmparatorluğu, Tanzimat Dönemi, Emperyalizm, Eşitsiz Bileşik Gelişim, Yabancı Yargı Yetkisi

References

• Augusti E, ‘From Capitulations to Unequal Treaties: The Matter of an Exraterritorial Jurisdiction in the Ottoman Empire’, Journal of Civil Law Stadies, (2011), 4 [2] .285, 307.
• Avcıoğlu D, Türkiye’nin Düzeni (Dün, Bugün, Yarın), (3. bs İstanbul, Kırmızı Kedi, 2017).
• Aydın MA, Osmanlı Devletinde Mahkeme, https://cdn2.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/27/C27016437.pdf, (erişim tarihi: 10.03.2024).
• Bozkurt G, Batı Hukukunun Türkiye’de Benimsenmesi Osmanlı Devleti’nin Türkiye Cumhuriyeti’ne Resepsiyon Süreci (1839 -1939), (3. bs Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2020).
• Cezar Y, Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi, (1. bs Alan Yayıncılık, İstanbul 1986) 289.
• Chimni BS, “An Outline of a Marxist Course on Public International Law”, Susan Marks (der.), International Law on the Left, (CUP, Cambridge, 2008) 67.
• Conte G, Defining Financial Reforms İn The 19th-Century Capitalist World Economy: The Ottomanncase (1838–1914), https://journals.sagepub.com/doi/pdf/10.1177/03098168211022222, erişim 22.07.2022.
• Du Velay, Türkiye Maliye Tarihi, (1. bs Damga Matbaası, İstanbul, 1978) 85.
• Findley CV, Turkey, Islam, Nationalism, and Modernity a History 1789- 2007, (Yale University Press, New Haven, 2010).
• Gallagher J ve Robinson R., The Imperialism of Free Trade https://moodle2.units.it/pluginfile.php/174112/mod_resource/content/2/Gallagher-Robinson_Imperialism_of_Free_Trade_EHR_1953.pdf, (erişim 23.06.2023).
• Güran T, 19. Yüzyılda Osmanlı Ekonomisi Üzerine Araştırmalar, (1. bs İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2014). İnalcık H, Osmanlı Dönemi Kapitülasyonların Karakter ve Mahiyeti, https://cdn2.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/22/C22023506.pdf, (erişim tarihi: 01.03.2024).
• Karpat K, Kısa Türkiye Tarihi 1800- 2012, (bs. 10 Timaş Yayınları, İstanbul, 2020).
• Kayaoğlu T, Legal Imperialism Sovereignty and Extraterritoriality in Japan, the Ottoman Empire, and China, (1. bs Cambridge University Press, New York, 2010).
• Kütükoğlu M, Osmanlılar’da Gümrük, http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c14/c140177.pdf, erişim tarihi: 24.06.2016.
• Lenin VI, Emperyalizm Kapitalizmin En Yüksek Aşaması, (Cemal Süreyya, 9.bs Sol Yayınları, Ankara, 1998). Liu SS, Extraterritoriality: Its Rise and Decline, (Ams Press, New York, 1969) 62.
• Mandel E, “Geç Kapitalizm”, çev. C. Badem (2013, Versus Kitap)
• Marks K, Kapital I, (Mehmet Selik, Nail Satılgan, Yordam Kitap, İstanbul, 2014)
• Noçiyev AD, Osmanlı İmparatorluğu’nun Yarı Sömürgeleşmesi, (Nabi Dinçer, 1. bs Onur Yayınları, 1979). Ortaylı İ, En Uzun Yüzyıl, (1. bs Kronik Kitap, İstanbul, 2018).
• Ortaylı İ, Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi. (İstanbul, Kronik Kitap, 2021).
• Örücü E,T”he Impact of European Law on the Ottoman Empire and Turkey”, in W. J. Mommsen and J. A. D. Moor (Eds.), European Expansion and Law: Encounter of European and Indigenous Law in 19th and 20th Century Africa and Asia. (BERG, New York,1992).
• Özdemir AM, Güç Buyruk Düzen, (1. bs İmge Yayınları, Ankara, 2011).
• Özdemir AM ve diğerleri , Genel Kamu Hukuku Kuramsal Yaklaşım, (1.bs İmge Kitapevi, Ankara 2019).
• Pamuk P, Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme, (İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2020) 205.
• Slys MT, Exporting Legality - The Rise and Fall of Extraterritorial Jurisdiction in the Ottoman Empire and China, https://books.openedition.org/author?name=tait%C2%A0slys+mariya, (erişim tarihi: 02.02.2024).