OSMANLI HUKUKUNDA MALA YÖNELİK HAKSIZ FİİLLERDE KASAME UYGULAMASI

Year 2025, Volume: 15 Issue: 1, 107 - 130, 30.04.2025

Abdussamed Atasoy

Abstract

Ceza hukukunda şahsilik ilkesinin istisnalarından bir tanesi kasamedir. Klasik fıkıh kitaplarında kasamenin yalnızca fail-i meçhul katllerde cari olduğu ifade edilmektedir. Ancak Osmanlı uygulamasında fail-i meçhul katllere ek olarak mala yönelik haksız fiillerde de kasame uygulaması söz konusudur. Kasamenin etki alanının genişletilmesi, bahçe, orman ve benzeri alanlarda fail-i meçhul yangın ve tahribatların artması ve bu durumda köy halkının zarara uğraması sonucu gerçekleşmiştir. Fail-i meçhul mala zarar vermelerde meydana gelen yüksek bedelli tahribatın sorumluluğunun, köy ahalisine eşit olarak dağıtılması sonucunda tazminatın tesiri azaltılmış olmaktadır. Ayrıca tüm mahalle veya köyün fail-i meçhul tahribatlardan sorumlu olması sebebiyle ahalinin haksız fiillere karşı daha dikkatli olması ve böyle bir durumda failin ihbar edilmesini kolaylaştırmıştır.
Kanunnamelerde de yer alan mala yönelik kasame uygulaması, Osmanlıda zorunluluk dolayısıyla kıyasen caiz görülmüştür. Bu konuda çıkarılan irade-i seniyyelerde kıyas, zorunluluk ve maslahata atıf yapılmıştır. İrade-i seniyye taleplerinin bazılarında mala yönelik haksız fiillerde kasame uygulamasının söz konusu olamayacağına ilişkin kayıtlar da bulunmaktadır.
Osmanlı Devleti’nde Tanzimat Döneminin son çeyreğinde mala yönelik kasame uygulaması ile alakalı irade-i seniyyeler çıkarılmıştır. Kasame uygulaması özellikle otluk, samanlık, elma, dut, erik, fındık, incir gibi meyve ağaçlarının bulunduğu bahçeler hakkında cari hale getirilmiştir.

Keywords

Kasame, Fail-i meçhul, Haksız fiil, Sorumluluk, Tazminat

KASAME PRACTİCE İN TORTS AGAİNST PROPERTY İN OTTOMAN LAW

Abstract

One of the exceptions to the principle of personality in criminal law is the kasame In classical fiqh books, it is stated that kasame is valid only in unsolved murders. However, in the Ottoman practice, in addition to the unsolved murders, there is also the kasame of tortious acts against property. The expansion of the scope of the kasame was a result of the increase in unidentified fires and destruction of gardens, forests and similar areas, which caused damage to the villagers. The effect of the compensation is reduced as the responsibility for the high-cost damage caused by the damage to the unsolved property is distributed equally to the villagers. In addition, since the entire neighborhood or village is responsible for unsolved destruction, it has made it easier for the people to be more careful about tortious acts and to report the perpetrator in such a case.
The practice of kasame for goods, which is also included in the Kanunnames, was seen as permissible by comparison in the Ottoman Empire due to necessity. References are made to comparison, necessity and interest in the will-i seniyyes issued on this subject. In some of the will-i-seniyye requests, there are also records that the application of kasame cannot be in question in wrongful acts against property.
During the Tanzimat Period, regulations were made regarding the cashier application for goods. Kasame was made current especially about grassland, haystack, apple, mulberry, plum, hazelnut and fig orchards.

Keywords

Kasame, Unsolved, Tort, Liability, Compensation.

References

• Akgündüz A, Osmanlı Kanunnameleri ve Tahlilleri (I. Ahmed, I. Mustafa ve II. Osman Devirleri Kanunnameleri) (OSAV 1996).
• Akgündüz A, Osmanlı Kanunnameleri ve Tahlilleri (II. Bayezid Devri Kanunnameleri) (Fey Vakfı 1990).
• Akgündüz A, Osmanlı Kanunnameleri ve Tahlilleri (III. Murad Devri Kanunnameleri) (OSAV 1994).
• Akgündüz A, Osmanlı Kanunnameleri ve Tahlilleri (Kanuni Sultan Süleyman Devri Kanunnameleri I. Kısım Merkezi ve Umumi Kanunnameler) (Fey Vakfı 1992).
• Akgündüz A, Osmanlı Kanunnameleri ve Tahlilleri (Kanuni Sultan Süleyman Devri Kanunnameleri II. Kısım Eyalet Kanunnameleri) (Fey Vakfı 1993).
• Akgündüz A, Osmanlı Kanunnameleri ve Tahlilleri (Yavuz Sultan Selim Devri Kanunnameleri) (Fey Vakfı 1991). Akgündüz A, Osmanlı Tarih ve Hukuk Istılahları Kamusu (OSAV 2018).
• Akman M, ‘Osmanlı Hukukunda Faili Bilinmeyen İtlaf Durumlarında Öngörülen Ortak Sorumluluğun Hukuki Niteliği’ (2007) 3 Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları 7-12.
• Aktan H, ‘Akile’ (1989) 248 DİA <https://islamansiklopedisi.org.tr/akile> erişim tarihi 02.08.2023.
• Avcı M, Osmanlı Ceza Hukuku II (Özel Hükümler) (Adalet Yayınevi 2018).
• Bardakoğlu A, ‘Diyet’ (1994) 477 DİA <https://islamansiklopedisi.org.tr/diyet> erişim tarihi 02.08.2023.
• Bardakoğlu A, ‘Kasâme’ (2001) 528 DİA <https://islamansiklopedisi.org.tr/kasâme> erişim tarihi 02.08.2023.
• Bilmen ÖN, Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kamusu (Bilmen Yayınevi 1970).
• Ceride-i Mehakim, 9 Zilkaade 1300 (30 Ağustos 1299), Numara: 218 1738, 1739.
• Cin H ve Akyılmaz G, Türk Hukuk Tarihi, (Seçkin 2024).
• Crone P, ‘Jahili and Jewish Law: The Qasama’ (1984) 4 Jerusalem Studies in Arabic and Islam 153-201.
• Dağcı Ş, İslam Ceza Hukukunda Şahıslara Karşı Müessir Fiiller (Diyanet İşleri Başkanlığı 1999).
• Doğan H, ‘Osmanlı Devleti’nde Divani Sistemden Malikane Sistemine Geçiş Süreci ve Uygulamaları (1695- 1730) -Ankara ve Bursa Örneği-’ (DR Tezi, Kırıkkale Üniversitesi 2017).
• Ebu Abdullah Şemseddin Muhammed İbn Kayyim el-Cevziyye, et-Turuku’l-Hükmiyye fi’s-Siyaseti’ş-Şer`iyye, tahkik: Nafiy b Ahmed el-Hamed, (Atââtu’l-ilm 2019).
• Gamrâvi M, es-Sirâcu’l Vehhâc ala Metni’l Minhâc (Daru’l-Marife ty.)
• Hasanova S, ‘İslam Ceza Hukukunda Maslahat Prensibi Açısından Cezalar ve Cezanın Şahsiliği İlkesinin Değerlendirilmesi’ (2017) 3 (1) Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 89-111.
• Karakoç S, Külliyat-ı Kavanin, haz M. Akif Aydın vd C 1 (TTK 2006).
• Sağlam H, ‘İslam Hukuku Tarihinde Faili Meçhul Cinayetler Meselesi (Kasâme Müessesesi)’ (2010) 3 (2) Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 485-531.
• Serahsî, el-Mebsût (Daru’l-Maruf 1414/1993).
• Şen C, ‘İslam Hukukunda Kasâme’ (YL Tezi Marmara Üniversitesi 1996).
• Şirbînî Ş, Muğni’l-Muhtâc (Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye 1415/1994).
• Udeh A, Seküler Ceza Hukuku Kurumlarıyla Mukayeseli İslam Ceza Hukuku (Özel Hükümler), çev Ali Şafak C 2 (Kayıhan Yayınevi 2012).
• Zuhayli V, İslam Fıkhı Ansiklopedisi, çev Ahmet Efe, Beşir Eryarsoy, Nurettin Yıldız vd (Risale 1994).
• Arşiv kaynakları
• Düstur 1. Tertip C 6 (Başvekalet Devlet Matbaası, 1939).
• Düstur 1. Tertip C 7 (Başvekalet Devlet Matbaası, 1941).
• BOA, DH.TMIK.S., Dosya No: 50, Gömlek No: 58, (18.10.1321); Dosya No: 142, Gömlek No: 55, (23.01.1321).
• BOA, DH.MUİ., Dosya No: 63, Gömlek No: 2, (26.01.1328); Dosya No: 55, Gömlek No: 37, (06.01.1328); Dosya No: 45, Gömlek No: 29, (24.04.1328).
• BOA, DH.MKT., Dosya No: 1102, Gömlek No: 9, 29.05.1324; Dosya No: 2643, Gömlek No: 3, (6.10.1326); Dosya No: 2714, Gömlek No: 13, (28.12.1326).
• BOA, TFR.I..KV., Dosya No: 79, Gömlek No: 7813, (10.10.1322); Dosya No: 77, Gömlek No: 7673, (19.09.1322); Dosya No: 77, Gömlek No: 7692, (23.09.1322); Dosya No: 105, Gömlek No: 10472, (11.08.1323); Dosya No: 151, Gömlek No: 15007, (17.11.1324).
• BOA, MV., Dosya No: 78, Gömlek No: 22, (29.06.1311).