Rummânî’ye Göre Îcâz Kavramı

Yıl 2022, Cilt: 4 Sayı: 2, 59 - 71, 30.09.2022

Turkiy Alali

https://doi.org/10.56671/hafizadergisi.1115894

Öz

Arap dili alimleri, kendileri için geniş bir yer işgal eden belâgat (retorik) çalışmalarıyla ilgilenmişlerdir; Çünkü bu çalışmalar, Kur'an-ı Kerîm’in anlaşılmasıyla ilgilidir. Tedrici bir şekilde meyvesini verene kadar gelişir. Rummânî’den önce belâgat birkaç sınıflandırmaya tabi tutulmuş ve nihayetinde olgunlaşma aşamasına girmiştir. Bu tasniflerin en önemlileri arasında derleyicilerin, sırrını bulmaya çalıştığı Kur’ân'ın iʿcâzı ile ilgili çalışmalar yer almaktadır. Bunların en önde gelenleri arasında küçük bir risâle yazan ancak kendisinden sonra gelenler üzerinde büyük bir etki bırakan Ebü’l-Hasan er-Rummânî el-Mu'tezilî vardır. O, iʿcâz sebeplerini belirlemeye çalışmış ve bunlar arasında belâgat ve kısımlarını zikretmiştir. Rummânî konulara ilk olarak îcâz (kısa ve öz) ve içermiş olduğu delâletler ve kendisinin ortaya çıkarmış olduğu incelikleri zikrederek başlamıştır. Bu çalışmada, Rummânî’nin taksîmâtına ve belâgat araştırmalarına olan etkisine ışık tutulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Arap dili, Belâgat, Kur, er-Rummânî, Îcâz

مفهوم الإيـجاز عند الرّمانيّ

Öz

اهتمَّ علماءُ اللّغة العربية بدراسة البلاغة التي شغلت عندهم حيّزاً واسعاً؛ لكونها متعلقةً بفهم القرآن العظيم، ولازالت تنمو شيئاً فشيئاً حتّى أينعت ثمارُها، وأزهتْ أغصانُها، وهي كغيرها من العلوم مرّتْ بمراحل وتصانيف عديدةٍ أدّتْ في النهاية إلى تكامُلِها، ومن أهمِّ هذه التّصانيف الدّراسات التي تعلقت بإعجاز القرآن العظيم، سعياً من علماءها لكشف سرّ إعجازه. وكان من أبرزهم أبو الحسن الرّمانيّ المعتزليّ، الذي كتب رسالةً صغيرةً لكنها تركت أثراً كبيراً على من جاء بعده، فقد حصر أسبابَ الإعجاز في سبعة أبواب، واستفتحها بالكلام عن البلاغـة، وأفرغ جُلّ رسالته فيها، وأسبغ عليها تقسيمات وتفريعات، استقى منه البلاغيون بعده، ومن أبرز ما تكلم فيه: الإيجاز حيث أضفى عليه تعاريف، وفصول، وشواهد ولمسات بيانية حتى بلّغ مرحلة النضوج البلاغي.
ويتناول هذا البحث إشكالية الإيجاز عند البلاغيين من خلال جهود الرّمانيّ في هذه الجزئية البلاغية؛ لأهميتها وكثرتها في كلام العرب من جهة، ولمكانة الرّمانيّ العلميّة من جهة أخرى، ويهدف البحث إلى معرفة ما أحدثه الرّمانيّ في الإيجاز من مصطلحاتٍ، وحدودٍ، وتقسيماتٍ، وأثرها على البلاغيين بعده، ويعتمد البحث على المنهج الوصفيّ التّحليليّ الذي يقوم على وصف الظاهرة ثم تحليلها للوصول إلى النتائج المطلوبة.

Anahtar Kelimeler

اللغة العربية، البلاغة، إعجاز القرآن، الرّمانيّ، الإيجاز

Kaynakça

• İbn Reşîḳ, Ebû Alî el-Hasen. el-ʿUmde fi sınaati’ş-Şi‘r ve adabîhi, Tak. Mohammed mûhî el-dîn abdül'l-hamîd, Beyrut: Darü'l-jîl, 1401/1981.
• İBN KUTEYBE, Ebû Muḥammed Abdullāh b. Müslim b. Kuteybe ed-Dîneverî, Edebü’l-kâtib, Tah: moḥammed el-dâlî, Beyrut: müasasatü'l-risale.
• Teʾvîlü müşkili’l-Ḳurʾân, Tah: ibrâhim şems-l'dîn, , Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye.
• Uyûnü’l-aḫbâr, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1418.
• İbn Mânzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muḥammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî, Lisânu’l-Arab, Beyrut: Dâru Sâdır, 1414/1993.
• El-BÂKILLÂNÎ, Ebû Bekr Muḥammed b. Tayyib b. Muhammed el-Basrî el-Bâkıllânî, İʿcâzü’l-Ḳurʾân, Tah: Aḥmed sakâr, B.5, Mısır: darü'l-marifetî, 1997.
• El-Beyhakī, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî, el-İʿtiḳād ve’l-hidâye ilâ sebîli’r-reşâd, Tah. Ahmed İsâm, Beyrut, Dâru’l-Âfâk El-jâdîde, 1401. El-Câhiz, Ebu Osman Amr bin Bahr el-Kin ani el-Fu kaimi el-Basri, el -Bayan ve el-Tabiyyin, Beyrut: Dâru ve Mektebetu’l-hilâl, 1423/2002.
• EL-hayvân, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1423.
• El-ZEHEBÎ, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muḥammed b. Ahmed b. Osmân, sîyer 'âelâm ’l Nubalâ, Tah: birkaç mûhakik tarafından(şûyab El-nâûti kontrollüğünde), B.3, Beyrut: müasasatü'l-risale, 1405.
• El-Rûmanî, Ali b.Îsâ, El-nûkâtû fî îcâzî el-kurân, Tah: moḥammed hâlef'l-llahi, moḥammed zâglûl selam, B.3, mısır: Dâru'l-maarifî, 1976.
• Râfiî, Mustafa Sâdık. İʿcâzü’l-Ḳurʾân. Beyrut: Dâru’l-Kîtabi’l- Arabȋ. B.8, 2005-1425.
• El-Zâccac, İbrâhim b. El-serî b.sehl, Meânî el-kurân ve irâbhî, Tah: Abdul'l-jâlil şelabî, Darû'l-kûtûbî, 1408.
• El-Zamaḫşari Abū al-Ḳᾱsim Maḥmoūd b. Ἁmrū. Al-kashᾱf ean haqayiq ghawamid al-tanzil, altabeat althaalithati, Beyrut: Dâru’l-Kîtabi’l- Arabȋ,1407.
• El-Samīn al-Ḥalabī, Aḥmad b. yūsif, al-Dur al-masvūn fi ἁulūm al-kitᾱb al-maknūn, ed.Aḥmad muḥammad al-Ḫarᾱt,11 Volumes. Dımaşk: Dâru'l-kâlem.
• El-Suyūṭī Abd al-Raḫḥmᾱn b. ᾱbī bakr, Muetarak al'aqran fi 'iiejaz alqurani, bayrut: Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye,1408.
• El-Ferrᾱ Yaḥyᾱ b. Ziyᾱd b. Ἁbdullᾱh, Meἁnī El-Ḳurân, ed. Aḥmed Yūssif al-Najᾱti, Muḥammad Ali al-Najjᾱr, Ἁbdel-Fattaḥ Ismἁīl, 3Volumes,1 Edition, Mısır: Dâru'l-mısrıye.
• İmruülkays b. Hucr, Dîvân, nşr. Abdulrahman el-mustallûî, Tah: Abdulrahmân, B.2, Beyrut: darü'l-marifetî, 2004,1425.
• SEÂLİBÎ, Ebû Mansûr Abdülmelik b. Muḥammed b. İsmâîl es-Seâlibî, el-Îcâz ve’l-iʿcâz, kahire: mektâbatû'l-kûran.
• Ebû hilâl el- askerî, El-hâsan b. Abdullah, el-fûrûk el-lûgaviye, Tah: moḥammed ibrâhim selîm, kahire: Dâru'l-ilmî ve el-sâkâftî.
• Şâvkî Dayîf Ahmed Şâvkî Abdû'l-selâm , El-belâğatû (Tâtûr ve Târih), B.12, kahire: Darû'l-mâârif.
• Atîk, Abdu’l- ‘Azîz, ‘İlmu’l-mânî, Beyrut: Dâru’n-Nahdati’l-‘Arabiyye,1430.2009.