KARL MARX’IN DİN TOPLUM BAĞLAMINDAKİ ELEŞTİREL SOSYAL TEORİLERİNE İSLÂMÎ ELEŞTİRİ

Yıl 2020, Cilt: 9 Sayı: 24, 331 - 351, 31.08.2020

Süleyman Dinçer , Berk Can Dağdelen

https://doi.org/10.31199/hakisderg.691788

Öz

Bu makale, ilmî tenkit geleneğinin bir devamı olarak Karl Marx’ın genel din eleştirisinin eleştirisi mahiyetindedir. Çalışmada, diğer bilimsel eleştirilerden farklı olarak Marksist din eleştirisine reddiye, İslâmî esaslara dayanmaktadır. Bu bağlamda makalemizin ilk bölümünde Karl Marx’ın Hristiyanlık dininin köklerini de dikkate alarak, hangi saiklerle din eleştirisinde bulunma ihtiyacının sebepleri araştırılmaktadır. Bu arada Marx’ın başka düşünürlerin benzer fikirlerinden etkilenmiş olduğu gerçeği de ortaya konulmaktadır. Bu doğrultuda birinci bölüm, Marx’ın din eleştirisinin detaylı argümanlarıyla tahlilden geçirilmiş üç varsayımdan oluşmaktadır. Bu varsayımlar sırasıyla şunlardır: 1.) Din, bir insan ürünüdür. 2.) Din, toplumun afyonudur. 3.) Din, insanları yabancılaştırma ve şeyleştirme amacıyla oluşturulmuş bir sömürü aracıdır. Makalemizin özelliği, her ne kadar tahrif olmuş Hristiyanlık dinine yönelik ise de bu üç varsayımın değerlendirilmesinin İslâm’ın genel ilkeleri doğrultusunda yapılmasıdır. Bu bağlamda makalemizin ikinci bölümü, diğer din ve beşerî sistemlerden farklı olarak kendine has farklı bir dünya görüşüne sahip olan İslâm’ı hem ilahilik (ulûhiyet), hem de bu orijinal vasfını halen koruduğu yönüyle açıklamaktadır. İslâm, bu anlamda bir insan ürünü değildir ama tevhidi (Allah’tan başka ilah olmadığına inanmayı) esas alan hakikî bir dindir. Çünkü din, sadece Allah tarafından vahyedilendir. Aynı bölümde İslâm’ın teomorfizm (İnsanın ilahlaştırılması) ve antropomorfizm (Tanrı’nın insanileştirilmesi) gibi tevhit (Allah’ın Tek ve Bir olması) inancına aykırı sapkın görüşlerden uzak olduğu Kur’an ve Hadislerden örnek verilerek ispatlanmaktadır. En son olarak da İslâm’ın sadece ahirete değil, düalizm ekseninde dünyaya da hitap eden sosyal ve evrensel bir din olduğu belirlenmektedir. Makalenin amacı K. Marx’ın dinin insanı uyuşturarak toplumsal düzeni sağlayan kurumsal bir yapı olması iddiasına karşıt, İslâm’ın, insanı yabancılaştıran değil, kendi ruhuyla barışık olmasını ve dolayısıyla dünyada yaşayan bütün insanlar için âdil bir sosyal nizam oluşturabilen bir din olduğu göstermektir.

Anahtar Kelimeler

Karl Marx, Din Eleştirisi, Yabancılaşma, Hristiyanlık, İslâm

ISLAMIC CRITICISM OF KARL MARX'S CRITICAL SOCIAL THEORIES IN THE CONTEXT OF RELIGION-SOCIETY

Öz

This article, as a continuation of scientific criticism tradition, contains criticism of Karl Marx's general critique of religion. In this study, unlike other scientific criticisms, rejection of Marxist critique of religion is based on Islamic principles. In this framework in the first chapter of our article the reasons of Marx's critique of religion taking also note of his Christianity roots are investigated in according to his private motives. By this way the reality that Marx was come under the comparable thoughts of other thinkers is reported. In this respect the first chapter includes three assumptions of Marx’s critique of religion which were studied detailed. These assumsptions are in the following way: 1.) The religion is a human work. 2.) The religion is an opium on people. 3.) The religion is an exploitation instrument with the aim of alienation and reification of people. The capacity of our article is that these three assumptions even though are against the deformed Christianity are valued by the principles of İslam. In that context the second chapter of our article amplifies İslam, having also a world-view but unlike other religions and human systems, in its divinity and that this original feature is in existence up to now. In this spirit Islam is not a product of human beings but it is a true religion which is based on tawhid (to believe that there is no God but Allah). Because a religion is one that revealed only by God. In the same chapter it is proved that İslam is far away from theomorphism (deification of human being) and anthropomorphism (humanisation of God) which are contradictory to tawhid (Singularity and Unity of God) faith on the basis of Koran and Hadith. In a final step it is determined that İslam is not only a religion which comments on eternity it’s also a social and universal religion that addresses the world on the axis of dualism. The aim of the article is to show that, contrary to Marx's hypothesis of religion, Islam is not alienating people, but a religion that is at peace with its own soul and thus can create a just social order for all people living in the world.

Anahtar Kelimeler

Karl Marx, Criticism of Religion, Alienation, Christianity, Islam

Kaynakça

• Aydın, H. (1999). İlim, felsefe ve din açısından yaratılış ve gayelilik (Teleoloji). 4. Baskı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları;
• Bienert, W. (1974). Der überholte Marx: Seine religionskritik und seine weltanschauung kritisch untersucht. Stuttgart: Evangelisches Verlagswerk.
• Brockhaus-Enzyklopädie. (1991). "Marx, Karl", in: Bd. 14, 19. völlig neu bearb. Auflage, Mannheim: Brockhaus Verlag.
• Buharî, M. b. İ. (a). (1401/1981). Sahîhu’l-Buhârî. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Buharî, M. b. İ. (b). (1979). Tecrid-i sarih tercüme ve şerhi; C. 7. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Dinçer, S. (2109). Yoksullukla mücadelede modern zekât modeli ekseninde zenginlik ve yoksulluk ölçütü (Nisabı). Hak-İş Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi, 8(21), 183–200.
• Fischnaller, J. (2015). Der Religionsbegriff bei Karl Marx und Max Weber – Ein multidimensionaler Vergleich. Master of Arts (MA). Viyana: Üniversite Yayınları.
• Friedenthal, R. (1990). Karl Marx. Sein Leben und seine Zeit. München: Piper Verlag.
• Gezgin, A.G. (2010). Kur’an’da Hz. Peygamber’e Yapılan Uyarılar. İstanbul: Rağbet Yayınları.
• Gollwitzer, H. (1967). Die marxistische Religionskritik und der christliche Glaube. Tübingen: GTB Verlag.
• Hamidullah, M. (1997). El-Vesaiku’s-Siyasiyye (Hz. Peygamber Döneminin Siyasi-İdari Belgeleri). (Çeviri: Vecdi Akyüz). İstanbul: Kitabevi.
• Höhle, T. vd. (1960). Franz Mehring: Karl Marx, Geschichte seines Lebens, 2. Aufl. Berlin: Dietz Verlag.
• Kadenbach, J. (1970). Das Religionsverständnis von Karl Marx, München: Schöningh Verlag.
• Kur’ân–Kerim, Diyanet İşleri Meali (Yeni), https://kuran.diyanet.gov.tr, Erişim: 01.10. –30.10.2019.
• Marschelke, J.-C. (2008). Jeremy Bentham: Philosophie und Recht. Berlin: Logos Verlag.
• Marx, K. (1981). Kritik der Hegelschen Rechtsphilosophie, in: H. Jochum / K. Heintz: Religionskritik, Konzepte 8, Frankfürt a.M.
• Marx, K. (2008). Ökonomisch-philosophische Manuskripte. Leipzig: Meiner Verlag.
• Marx, K. ve Engels, F. (1976). Werke. Band 1: Einleitung: Zur Kritik der Hegelschen Rechtsphilosophie. Berlin/DDR: Dietz Verlag.
• Marx, K. ve Friedrich E. (2014). Die deutsche Ideologie. North Charleston: CreateSpace Independent Publishing Platform.
• Marx, K., Merbach, H. ve Schnickmann, A. (1973). Das Kapital: Kritik der politischen Ökonomie. Erster Band, Buch 1: Der Produktionsprozeß des Kapitals. Auflage: 19. Berlin: Dietz Verlag.
• Marx, K.-Engels, F.-Werke, (1976). Band 1: Einleitung “Zur Kritik der Hegelschen Rechtsphilosophie”, Berlin/DDR: (Karl) Dietz Verlag.
• McKinnon, A. M. (2005). Reading “Opium of the People”: Expression, Protest and the Dialectics of Religion. Critical Sociology (Brill Academic Publishers). Nr. 31. Thousand Oakes: Sage.
• Müslim, b. el-H. (1401/1981) .Sahîhu Muslim. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Omura, I. vd (2011).“Karl Marx is my father.” The Documentation of Frederick Demuth’s Parentage. Tokyo:
• Özcankaya, R. (1999). Ruh: İçimizdeki biz. İstanbul: Hayat Yayınları.
• Rjazanov, D. (1985). Marx und Engels nicht nur für Anfänger. Berlin: Rotbuch Verlag.
• Sancaklı, S. (2002). Hz. Peygamber’in bazı nitelikleri açısından Kur’an-ı Kerim’de kendisini uyaran âyetlerin analizi, İslâmî Araştırmalar Dergisi, 15(3), 435 446.
• Schuchardt, A. (2010). Entfremdung und Verdinglichung bei Marx und Lukács, Horkheimer/Adorno und Habermas sowie Honneth, Nussbaum und Böhme: Eine Einführung. München: Grin Verlag.
• Seyyar, A. (2007a). İnsan ve toplum bilimleri terimleri. İstanbul: Değişim Yayınları.
• Seyyar, A. (2007b). Ömer İbn Abdülaziz devrinde sosyal politikalar. Din ve Toplum Dergisi, 1, 78-81.
• Seyyar, A. (t.y.). Türk Eğitim sisteminin teomorfik özelliğinin bir sonucu: Çocuklarımızın gözünde atatürk (büstü) tanrısal bir varlıktır. 12.05.2019 tarihinde http://www.mirathaber.com/ataturk-bustunu-puta- donusturmek-ataturk-bustunu-canli-varlik-gibi-yagmurdan-korudular-8-1948h.html adresinden erişilmiştir.
• Sırma, İ. S. (1994). İslâmî tebliğin Medine dönemi ve cihad. İstanbul: Beyan Yayınları.
• Süyûtî (2002). Câmiü-s-Sağir; C. 2. İstanbul: Yeni Asya Neşriyatı.
• Ünal, İ.H. (2011). Önce kul sonra Rasûl. 23.04.2020 tarihinde http://www.sonpeygamber.info/once-kul-sonra- rasul, adresinden erişilmiştir.
• Vierzig, S. (2009). Mythen der Steinzeit: Das religiöse Weltbild der frühen Menschen. Oldenburg: BIS-Verlag.
• Yılmaz, M. (2003). Dört halifeden vecizeler sözlüğü. İstanbul: Şule Yayınları